Gülxani pənah salatin əHMƏdli azərbaycan ədəbiyyatı
Yüklə 4,51 Kb. Pdf görüntüsü
|
Azərbaycan ədəbiyyatı məsələləri 85 Gah görürdün, Kəskin, odlu sözüylə. Rəqibini dağladı. Gah görürdün, birjə sözdən qısılıb bir bujağa, xısın-xısın ağladı. Hər il iyun ayında şairin xatirəsi yad edilir, doğma yurdu Xızıya yığışıb gedən AYB-nin üzvləri, şairlər, alimlər, qə-ləm sahibləri onun büstü önünə əklil qoyur, Müşfiq taleli sə- nətkarlarımız da xatırlanır. Yaradıjılığının çiçəkləndiyi bir zamanda çirkin siyasətin qurbanı olan Ağahüseyn Rəsulzadə yaradıjılığına Sabirin jiddi təsiri olub. «Qırmızı Gənjə» qəzetinin redaktoru, 1934-jü ildən AYB-nin üzvü olub. Bir sıra məsul vəzifələrdə çalışan ijtimai xadim olmaqla yanaşı, bədii yaradıjılıqla da məşğul olmuş, «Muzdur» adlı kitabı 1927-ji ildə çapdan çıxmışdır. Şuşada «Azərbayjan ədəbiyyatı jəmiyyəti» şöbəsinə rəhbərlik etmiş, Azərbayjan Yazıçılar İttifaqının yaradıjılarından biri olmuş, həyatının son illərində «Yeni yol» qəzeti redaksiyasında redaktor müavini olmuşdur, 1938-ji ildə repressiyaya məruz qalmışdır. Atababa Musaxanlı da Ağahüseyn Rəsulzadə kimi jiddi jəza sisteminin qurbanıdır. Ədəbi fəaliyyətə şeirlə başlamış, hekayə və mənsur şeirləri ilə yanaşı tənqid və ədəbiyyat- şünaslıq da yaradıjılığında əsas yer tutur. 1929-1930-ju illərdə yazdığı «Şaiq-şair və müəllim», «Ədəbiyyatımız tarixində Sabir», «Aran köçü və müəllifi» «Mirzə Fətəlinin ijtimai- tərbiyəvi mülahizələri», «Azərbayjan ədəbiyyatının inkişafı və xüsusiyyətləri» və s. məqalələrin müəllifidir. Eyni zamanda Gülxani Pənah, Salatın Əhmədli 86 «Kitabi-Dədə Qorqud»la, klassik ədəbiyyatla bağlı tədqiqatları ədəbi fikri zənginləşdirir. 1941-ji il avqustun 14-də jəza tədbirlərinin qurbanı olmuşdur. Böyükağa Talıblı ədəbi fəaliyyətə 1911-ji ildə Bakı realnı məktəbin 3-jü sinfində oxuyarkən yazdığı «Yaxşı məsləhət hər şeydən yaxşıdır» hekayəsi ilə başlamışdır. Sonralar ədəbi fəaliyyətini müntəzəm davam etdirmiş, hekayə, publisistik məqalələri ilə mətbuatda çıxış etmişdir. 1916-jı ildə «Keyf içində» pyesini yazmışdır. Azərbayjan Ədəbiy-yatı Cəmiyyətinin sədri kimi fəaliyyət göstərmiş, milli mədəniyyəti- mizin inkişafında xeyli fəal olmuşdur. Bədii tərjümə-lərlə də məşğul olmuş, Tiflis Azərbayjan Proletar Yazıçıları bölməsini təşkil etmişdir. Onun «Erkək Tükəzban» (1926), «Qırx zopa» (1927), «Keyf içində» (1929), «Tövbə» (1030), «Dirək» (1930) əsər- ləri, ölümündən sonra «Seçilmiş əsərləri» (1966; 1983) və s. kitabları yenidən nəşr olunmuşdur. 1938-ji ilin repressiya qurbanı olmuş Böyükağa Talıblı nasir, publisist kimi Azər- bayjan ədəbiyyatı tarixinin inkişafında böyük xidmətləri olan şəxsiyyətdir. Bəkir Çobanzadə ədəbiyyatşünas, dilçi, mətnşünas ol- maqla yanaşı şair idi. Bir şəxsiyyət kimi adı Azərbayjan ədə- biyyatı tarixinə yazılıb. İlk şeirlərini, «Anan harda» poe-masını tələbəlik illərində yazan şair İstanbul Universiteti nəzdində olan üçillik ali kursda ərəb və fars dillərini öyrən-miş, Türkiyədə «Müstəqil tatar Krımı» ideyası ilə yaşayan gənjləri birləşdirən «Krım-tatar tələbə jəmiyyəti»nin yaradı-jılarından və rəhbəri olmuş, Budapeşt Universitetində elmi fəaliyyətini davam etdirmiş, doktorluq dissertasiyası müda-fiə etmişdir. «Krım», «Göy kitab» (İstanbul), «Şərq» (Buda-peşt) qəzetində şeirləri dərj olunan (1918-1919) Bəkir Ço-banzadə məqalələri Azərbaycan ədəbiyyatı məsələləri 87 ilə ədəbiyyatda, mətbuatda çıxış etmiş, Krıma qayıdıb Krım Universitetinin Şərq fakültəsində krım-tatar dili və ədəbiyyatından mühazirələr oxumuş, S. Ağama-lıoğlunun dəvəti ilə Azərbayjanda yeni əlifba komitəsinin sədri, Yeni Türk əlifbası Ümumittifaq Mərkəzi Komitəsinin rəhbəri təyin edildiyində Bakıya gəlmiş, Türk xalqlarının yeni əlifbaya keçməsi sahəsində fəal mübarizə aparmış, Azərbayjan Baş Elmi İdarəsində terminologiya komitəsinə rəhbərlik etmiş, həm də Azərbayjan Dövlət Universitetinin Şərqşünaslıq fakültəsində kafedra müdiri, dekan (1924-1929) olmuşdur: «Moskvada Şərq xalqları institutunun hə-qiqi üzvü seçilmişdir (1928). Azərbayjan Dövlət Elmi Təd-qiqat İnstitutunun aspirantura şöbəsinin müdiri (1929), SSRİ EA Zaqafqaziya filialı Azərbayjan şöbəsinin (1932), SSRİ EA Azərbayjan filialının (1935) həqiqi üzvü seçil-miş-dir. Paris Dilçilik Cəmiyyətinin üzvü olmuşdur. Bir sıra Av-ropa yazıçıları onun tədqiqat və elmi maraq dairəsinə vüsət vermişdir. Nəzəri-filoloci irsi zəngin və çoxjəhətli idi. Sovet Şərqində yaşayan türk xalqlarının bədii ədəbiyyatının, müasir ədəbi prosesin nəzəri problemlərinin tədqiqində və dil tarixinin yaranmasında təqdirəlayiq xidmətləri olmuş-dur. O, bir sıra monoqrafik əsərlərlə yanaşı, «Türk dilinin metodikası» (1932), «Elmi qramerin əsasları» (1932) kitab-larını şərikli tərtib etmişdir. Elmi məqalələri və bədii əsərləri dövri mətbuatda müntəzəm çap olunmuşdur. İlk şeirlər məjmuəsi özbək dilində kütləvi tiracla buraxılmışdır (1971). 1937-ji ildə Kislovodskidə «Qornyuk» sanatoriyasında istirahətdə ikən həbs edilmişdir. 1937-ji il oktyabrın 3-də şəxsiyyətə pərəstiş dövrünün qurbanı olmuşdur. Əli Razi (Şəmsizadə Əli Məşədi Yəhya oğlu) 1934-jü ildən AYB-nin üzvü olmuş, şair, publisist kimi tanınmışdır. Gülxani Pənah, Salatın Əhmədli 88 1906-jı ildə «Molla Nəsrəddin» curnalında satirik yazısı dərj olunmuş, onun dünyagörüşünün formalaşmasında bu curnalın böyük rolu olmuşdur. Satirik hekayələrini «Dabanıçatdaq xala», «Heyvərə» və s. kimi satirik imzalarla çap etdirmişdir. «Eşq və məhəbbət», «Nalələrim», «Fəğanlarım» adlı şeirlər kitabları, «İslam qiraətxanası», «Yaman qardaş» pyesləri ilə dövri mətbuatda tanınmış Əli Razi sovet hakimiyyəti illərində «Yeni Gənjə» (Gənjə), «Qızıl Talış» (Lənkəran), «Mədəni hüjum» (Bakı) qəzet və curnalların məsul katibi, Azərbayjan Yazıçılar İttifaqının Gənjə bölməsinin məsul katibi işləmiş, Firdovsinin «Şahnamə»sindən parçaları dilimizə tərjümə etmişdir. Ölüm hökmü alıb. Şair, tərjüməçi Əhməd Cavad tanınmış Azərbayjan sə- nətkarıdır. Ərəb, fars dillərini mükəmməl bilən ədib İstanbulda «Qafqaz könüllü dəstəsi» tərkibində qəsbkarlara qarşı vuruşmuşdur. Onun «Qara dəniz» (1914) şeiri Türkiyədə məşhurdur. İlk mətbu əsəri L.Tolstoydan tərjümə etdiyi «İl-yas və övrəti Şamşimaçı» hekayəsidir. İlk şeirlər məjmuəsi «Qoşma» (1916), «Dalğa» (1919), «Türk dilinin sərf və nəhvi» (1919) dərsliyi Bakıda çap olunub. Müəllimlik fəa-liyyəti ilə yanaşı ədəbi fəaliyyətini davam etdirmiş Əhməd Cavad Azərbayjan Şura Yazıçılar Cəmiyyətinin məsul ka-tibi (1924- 1926) işləyib. «Göygöl» şeirinə görə bir neçə dəfə həbs edilmiş, Türkiyədə «İstiqlal» məjmuəsində (1928) çap olunan şeirlərinə görə də təqiblərə məruz qalmışdır. «1929-1937-ji illərdə A.S. Puşkinin, İ. S. Turgenevin, M. Qorkinin, T. Şevçenkonun, K. Hamsun və başqalarının əsərlərini tər-jümə etmiş və tərjümələrdən ibarət 17 kitabı müxtəlif illərdə çap olunmuşdur. 1937-ji ildə «Xalq düşməni» kimi Yazı-çılar Birliyinin tərkibindən çıxarılmış, iki aydan sonra həbs olunmuş, 1937-ji ilin oktyabrın 12-də güllələnmişdir. «18 ildən sonra Yüklə 4,51 Kb. Dostları ilə paylaş:
|