Gülxani pənah salatin əHMƏdli azərbaycan ədəbiyyatı
Yüklə 4,51 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- QARA NAMAZOV
Azərbaycan ədəbiyyatı məsələləri 5 «Azərbaycan ədəbiyyatı məsələləri (Müasir ədəbi mühitə ümumi baxış) » kitabında bu məsələlər araşdırılır, aydınlıq gətirilir. Müasir Azərbaycan ədəbiyyatı, onun janr və üslub əlvan- lığı, yaranan əsərlərin ideya, estetik xüsusiyyətləri, ideologiya- da gedən dəyişikliklərin ədəbi prosesə təsiri, dünyada baş verən bütün ictimai, siyasi, mədəni, sosioloji hadisələrin, bugünkü aləmin aktual problemlərinin Azərbaycan ədəbiyyatının yara- dıcılarının əsərlərində bədii əksini tapdığı bu kitabda geniş şəkildə araşdırılmışdır. Kitabın bir yeniliyi də xüsusilə qeyd edilməlidir. Bu da Azərbaycan Yazıçılar Ordusunu birləşdirən Azərbaycan Yazıçı- lar Birliyinin üzvlərinin, eləcə də bu qurumun 80 illik fəaliy- yətinin dövrlər üzrə tam, əhatəli şəkildə araşdırılmasıdır. Kitabın yeniliklərindən birini də xüsusi olaraq qeyd et- məliyik. Bu da Azərbaycan Yazıçılar Birliyinə Azərbaycan dövlətinin, xüsusilə siyasi xadim, Azərbaycan dövlətçiliyinin inkişafinda, qorunub saxlanılmasında misilsiz xidmətləri olan siyasi xadim, dilçi, ədəbiyyatşünas, filosof, yüksək bədii təfək- kür sahibi Ümummilli lider Heydər Əliyevin xüsusi qağısı sa- yəsində fəaliyyət göstərməsinin faktlarla araşdırılması, xalqa çardırılmasıdır. Gülxani Pənahın və Salatın Əhmədlinin «Azərbaycan ədəbiyyatı məsələləri (Müasir ədəbi mühitə ümumi baxış) » kitabı ali məktəblərin filologiya, jurnalistika, kitabxanaçılıq, şərqşünaslıq tələbələri, dissertantlar, magistrlar, doktorantlar, eyni zamanda ədəbiyyatı sevən, onun inkişaf tarixi ilə maraqlanan oxucuları üçün sanballı mənbədir. QARA NAMAZOV filologiya elmləri doktoru, prof. Gülxani Pənah, Salatın Əhmədli 6 GİRİŞ «Allah istədiyi şəxsə hikmət (elm, mərifət, müdriklik) bəxş edir. Kimə hikmət bəxş edilmişsə, ona çoxlu xeyir (əbədi səadət) verilmişdir. Bunu anjaq ağıllı adamlar dərk edirlər» (Qurani-Kərimin Əl-Bəqərə surəsinin 269-ju ayəsi) Tanrı insana fikir, düşünjə, şüur kimi ən yüksək nemətlər bəxş etmişdir. Yalnız insana məxsus olan bu nemətlər sa- yəsində insan «təbiətin tajı» kimi ən yüksək səviyyəyə qalxa bilmişdir. Yer üzünün əşrəfi insan öz böyüklüyünü yaxşı anlayıb. Qədim yunan filosofu Protaqorun «insan bütün şeylərin ölçüsüdür», Sokratın «özünü dərk et» fikirlərində insan, onun həyatının mənası, əxlaq məsələləri əsasdır. Ya- şadığı dünyada xoşbəxt olmaq istəyən insan mükəmməl zə- kaya malik olmalı, bu zəka hərəkət və davranışları idarə et- məli, mükəmməl zəkayla xeyrə doğru yolla getməlidir ki, bu insanın xoşbəxtlik əldə etməsini reallaşdırsın. Özünün bütün hərəkət və əməlləri, davranışları ilə insan, onun həyatı, mən- sub olduğu jəmiyyət, mühit ədəbiyyatın əsas mövzuların-dan olub. Bədii ədəbiyyat insana, onun mövjud olduğu jəmiyyətə təsir edir. Hər kəs sevdiyi, ona təsir edə bilən ədəbiyyatla maraqlanır: «Bədii ədəbiyyat onu yaradanlarla dinləyijilər və ya oxujular arasında mənəvi körpüdür». Bədii ədəbiyyat hər yaşda insana bir şəxsiyyət kimi formalaşmaqda böyük təsir qüvvəsinə Azərbaycan ədəbiyyatı məsələləri 7 malikdir. «Bədii əsərlər keçmişi öyrənmək üçün tarix elmi ilə yol yoldaşıdır. Tarix elmi hadisəni tarixən səjiyyələndirir, bədii ədəbiyyat tarixi keçmişlərdə jəmiyyət həyatını bədii boyalarla janlandırır, onu sanki göstərir, gərəkli şeyləri sevdirə, lüzumsuz şeyləri pisləyə bilir. Güman etmək olmaz ki, N.Gənjəvinin «Kərpijkəsən qoja və gənj» hekayəsini oxuyan gənj onun didaktikasına biganə qalsın. Mümkün deyil ki, Şirinin bəlalı həyatı gənj qızlar üçün ibrətli olmasın. Otello və Yaqo surətlərini oxuyub tanıyanlar bu iki təbiət sahibindən kimə rəğbət, kimə nifrət etmək lazım gəldiyini seçə bilməsinlər. Ola bilməz ki, Fərhadın, Məjnunun majəralarındakı romantik şərtilikləri gənjlik çoxdan ötüb keçmiş əfsanə sayıb aşiqlərin dərdinə yanmasın. Bədii ədəbiyyat yalnız gənjliyə deyil, yaşlılara da ibrətli həyat məktəbi olmuşdur. Biliyi dərin olanlar «Xəmsə»dən, «Kitabi-Dədə Qorqud»dan, təriqət ədəbiyyatı xadimləri sufi şairlərdən öyrənirlər, öyrəndikjə mənən zənginləşirlər, sanki keçmişimizi görüb ayılmış kimi olurlar». Oxujulardan şair və yazıçılarımızın, dramaturqlarımızın aldığı yüzlərlə məktublarda yazılan əsərlər, oradakı obrazlara münasibət, hadisələrin oxujularda yaratdığı maraq, bir sözlə, bu əsərlərin oxujulara dərin təsir etdiyi danılmazdır. Böyük Vətən Müharibəsində silahla söz birliklə düşmən üzərində qələbəni təmin etdi. Odlu, alovlu, mübariz ruhlu əsərlərimiz döyüşlərdə qələbələr qazanmaqda, faşist Alma-niyasının vəhşi simasını dünyada tanıtmaqda misilsiz rol oy-nadı. Səməd Vurğuna, Əhməd Cəmilə, Rəsul Rzaya, Süley-man Rüstəmə, Məmməd Rahimə döyüş bölgələrindən ün-vanlanan məktublar... Və yaxud: Mir Cəlalın «Bir gənjin manifesti»i əsərini oxuyan rus uşağı yazıçıya məktub yazıb «Qumrunun körpə qızının ağaja çırpılmasından nigaran qalaraq onun sağ qalıb- Gülxani Pənah, Salatın Əhmədli 8 qalmadığını soruşurmuş. Bu, bir uşağın bədii əsər həqiqətinə inamını göstərən maraqlı faktdır». Belə faktlar çoxdur. Bədii ədəbiyyatın təsir güjü bö- yükdür. Əsrinin, zəmanəsinin övladı olan yazıçı qabaqjıl fikirli «ijtimai xadimdir», «xalqın tərbiyəçisidir». XX əsrin mollanəsrəddinçilərini yada salaq. Bu məktəbin nümayəndələ- rinin «tutduğu yol xalq həyatı, mübarizə və arzularının təbliği üçün ən münasib, məqbul yol idi. Bu sənətkarlar xalqa nə demək lazım olduğunu bildikləri kimi, nəsə demək, hansı ədəbi formalardan, hansı sənət, üslub məharətindən faydalanmaq lazım olduğunu da yaxşı müəyyən etmişdilər. Bu sənətkarlar oxujunun qəflət yuxusunda nadanlıq tiryəki ilə zəhərlənən şüurunu ayıltmaq, onu mövhumi fikirlərin, vahimələrin, xürafatın paslı zənjirindən xilas etmək üçün münasib üsul və formalar axtarıb tapırdılar. Bunun üçün düşmənin «öz müddəalarını öyrənib ifşa edirdilər». Və yaxud, XX əsrin 30-ju illərində Stalin məthnamələri ədəbiyyata ayaq açanda nə qədər istedadlı qələm sahiblərimiz bu məfkurədən uzaq olduğundan damğalanıb tutuldu, məhv edildi, bununla belə, bir çoxları zənjirli, senzuralı ədəbiyyatı içindən dağıtdı, ona tənqidi münasibətini yaratdığı əsərləri ilə dedi. M. Hüseyn, İ.Əfəndiyev, İ.Hüseynov, Anar, Elçin, B.Vahabzadə, F.Qoja, İ. Hüseynov, Tofiq Bayram kimi onlarla istedadlar «sovet ijtimai varlığının astarını üzünə çevirdilər». Bu nəsil və sonradan gələn gənj nəsil bu recimin axırına çıxdı. Yüz ilə yaxın kökündən ayrı düşən-lərimizin qəlbindəki türkçülük ideyaları bütün türk dünya-sının daha da yaxınlaşmasını sürətləndirdi. Azadlıq ideya-ları ilə köklənmiş, 1918-ji ildə qurulmuş, bolşeviklər tərə-findən süquta uğradılmış Xalq Cümhuriyyəti əsrin son illə-rində yenidən bərqərar oldu. Azərbayjan müstəqilliyini ye-nidən qanı Yüklə 4,51 Kb. Dostları ilə paylaş:
|