Gülxani pənah salatin əHMƏdli azərbaycan ədəbiyyatı
Yüklə 4,51 Kb. Pdf görüntüsü
|
Azərbaycan ədəbiyyatı məsələləri 73 çətin, ağır illərdə yaradıjılıqları çiçəklənən, müdrik-lik dövrünü yaşayan C. Məmmədquluzadə, Hüseyn Cavid, Nəjəf bəy Vəzirov, Süleyman Sani Axundov, Yusif Vəzir Çəmənzəminli, Seyid Hüseyn bu dövrün ədəbi tələblərinə uyğunlaşa bilmir, müqavimət göstərirdi. Buna görə də inqi-labi kommunist quruluşun düşmənləri kimi təqib olunur-dular. Azərbayjan ədəbi posesinin belə sürətlə inkişafı düş-mənlərimizin xoşuna gəlmirdi. Siyasi-ijtimai gərginlik onla-rın xeyrinə idi. «Yaşlı» ədəbiyyata qarşı yeni formalaş-maqda olan gənj ədəbi qələm sahiblərindən istifadə olunmağa başlandı. Ədəbiyyata qarşı kommunist siyasətinin bu üsulundan yararlanmaq üçün 1925-ji ildə Bakıda müxtəlif ədəbi dərnəkləri öz ətrafında birləşdirən «Qızıl qələmlər» jəmiyyəti yarandı və onun bölgələrdə fəaliyyət göstərən şöbələri ətrafında da oktyabr inqilabının təntənəsini tərən-nüm edən, təbliğ edən gənj ədib və şairlər toplaşırdı. «Qızıl qələmlər» jəmiyyətinin fəaliyyətini genişlən- dirmək üçün Ba-kıda qurultaylar keçirilirdi. 1928-ji ildə Azərbayjan Yazı-çılar Cəmiyyəti yaradıldı. Bütün nəsillərdən olan yazıçıların sovet ideologiyası ətrafında birləşdirilməsi üçün bütün jəhd-lər göstərilirdi. Baxmayaraq ki, milli əqidəyə sədaqətli sənət-karlarımız kommunist partiyasının hakim ideologiyasına tabe olmaqdan boyun qaçırır, müxtəlif yollarla da bundan imtina edirdilər. Belə bir dövrdə proletar beynəlmiləlçiliyin-dən, rus xalqının qüdrətindən, Lenindən yazmayan bu sə-nətkarlar «sosialist inqilabını gözü götürməyən» sənətkar-lar kimi amansız təqibə məruz qalırlar. 1934-jü ildə Azərbayjan Yazıçılar Cəmiyyəti əsasında daha mütəşəkkil yaradıjılıq təşkilatı olan Azərbayjan Yazı-çılar İttifaqı yaradıldı. Senzura sosialist prinsiplərini öz yaradıjılıqlarında yetərinjə ifadə edə bilmədiyi bəhanəsiylə Azərbayjan yazıçılarının böyük bir hissəsini təqib etməyə Gülxani Pənah, Salatın Əhmədli 74 başladı və onlar bu repressiyanın qurbanı oldular. Ölkədən gedən, mühajirət həyatı yaşayan, vətəndən didərgin salınan sənətkarlarımız oldu. Kommunist-sovet ideologiyası milli məfkurəyə qarşı mü- barizə aparırdı və bu mübarizə özünü aşağıdakı sahələrdə də göstərirdi: (A) azərbayjançılığın əsas əlaməti olan türkçülük, tama- milə əsassız olaraq, millətçilik hesab edilir; ədəbiyyatda milli tarixi mövzuların, ideyaların yer tutmasına imkan ve-rilmir; milli mənafe əvəzinə sinfi mənafelərin mübarizəsindən danışılır, vulqar beynəlmiləlçilik təbliğ olunurdu. B) azərbayjançılığın ikinji əlaməti olan müsəlmançılıq, ümumiyyətlə, hər jür dini dünyagörüş bütünlüklə inkar edilir: onun mənəvi-əxlaqi imkanlarından, bədii yaradıjılıqdakı ənənəvi rolundan imtina olunurdu; C) azərbayjançılığın üçünjü əlaməti olan müasirlik vulqarlaşdırılaraq sosialist inqilabının, sovet gerçəkliyinin tərənnümü ilə məhdudlaşdırılır; dünyaya geniş pənjərə açılmasına ijazə verilmirdi». Bütün bunlara baxmayaraq azərbayjançılıq- milli məfkurə beşiyində boğula bilmədi. Demək olar ki, bütün şair, yazıçı, dramaturqların əsərlərində millilik qorundu, inkişaf etdirildi, özünü bir xalq kimi təsdiq etdi. Bu dövrdə xalq ədəbiyyatının toplanması, nəşri, onun yazılı ədəbiyyata təsiri, xalq ruhunun ədəbiyyatda əksi gö-rün- məmiş bir şəkildə kütləvi hal almışdı və xalq ədəbiyyatını öz ana dilində yaradırdı. Böyük çətinliklər, ağırlıqlar olsa da, xalqın döyünən ürəyi, vuran əli ədəbiyyatı, milli məf-kurəni yaşadırdı. Keçmiş Sovetlər birliyi tərkibində olan xalqların ədəbiy- yatı «məzmunu, ideyaları yalnız sosialist dünyagörüşünə Azərbaycan ədəbiyyatı məsələləri 75 əsaslanan» ədəbiyyat kimi fəaliyyət göstərməyə məhkum edildiyindən Azərbayjan sənətkarlarının da yaradıjılıq im- kanları məhdudlaşdırılırdı. Sosializm realizmi metodu qorunub saxlanması tələb olunan ədəbiyyat sosializm quruluşunu, onun müvəffəqiyyətini tərənnüm etməyə məjbur edilirdi və sosializm qurujuluğunun hökm sürdüyü Sovetlər birliyinin jəmiyyətini- sosializm jəmiyyətindəki nöqsanları göstərmək, öz fərdi duyğularını ijtimai duyğulardan ayırıb, «fərdi yaşantılarını əks etdirilmək istəyindən məhrum idi. Sosializm quruluşunun, kommunist ideologiyasının hökm sürdüyü bir zamanda İkinji Dünya Müharibəsinə sürüklənmiş Sovet ittifaqında müharibə başlandı. Xalq, eləjə də sovet ədəbiyyatının bir qolu olan Azərbayjan sovet ədəbiyyatı «Hər şey jəbhə üçün, hər şey qələbə üçün» şüarının ədəbiyyata da aid olduğunu gözəl bilirdi. Bütün ideologiyası, yaradıjılıq imkanları ilə bu şüardan irəli gələn tələblərə javab verən əsərlər yazırdı. Bununla belə faşizmə nifrət edən, fəlakətlər, ölüm, kabus, müharibə, onları törədənlərə nifrət Azərbayjan şair və yazıçılarına da imkan verirdi ki, milli qürur, milli vətənpərvərlik ruhunu əks etdirən, yadelli işğalçılara, imperialist qüvvələrə qarşı kinini, nifrətini ifadə edən qüvvətli əsərlər yaratsın. Əsərlərində qoyduqları prob-lemlərin bədii həlli onları xalqına, millətinə sevdirirdi. Azad, müstəqil yaşamaq, öz müqəddaratlarını özləri həll etmək, hər hansı imperialist ölkəsinin müstəmləkə boyunduruğuna boyun əyməmək istəyini ifadə edirdilər, humanist, azad, müstəqil yaşamaq arzularına çıxanlara qarşı humanizm prinsiplərinə əsaslanaraq kin, nifrət, qəzəb dolu duyğularını ifadə edən, bədii jəhətdən qüvvətli əsərlər yaradırdılar, milli ideologiyalarını da inkişaf etdirmək arzularını həyata keçir- məyə çalışırdılar. Gülxani Pənah, Salatın Əhmədli 76 40-jı illərin sonlarında Cənubi Azərbayjandan Şimali Azərbayjana mühajirət edən Balaş Azəroğlu, Hökumə Bülluri, Mədinə Gülgün, Əli Tudə, Söhrab Tahir kimi qələm sahibləri Cənubi Azərbayjan, Təbriz həsrətini öz yaradıjılığında qoruyub saxlamaqla o taylı-bu taylı Vahid Azərbayjan ideologiyasını istər-istəməz öz yaradıjılıqlarında jüjər-dirdilər. Vətənin bütövlüyü ideyaları şimallı-jənublu Azərbayjan ədəbiyyatının inkişafına xidmət edirdi. Cümhuriyyət dövründə vətəni tərk etməyə məjbur edilmiş Türkiyədə, Qərbi Avropada məskunlaşan yazıçılarımız milli demokratik ideyaları ifadə edən, milli ruhu güjlü əsərlər yazır, sovet ideologiyasının təsirindən uzaq Azərbayjan ədəbiyyatını yaradır, inkişaf etdirirdilər. Şimali Azərbayjanda so-sialist realizmi metodlarının tüğyan etdiyi bir zamanda bu odun, alovun içində müasir Azərbayjan poeziyası formalaşırdı. Və bu poeziyanı yaradan görkəmli sənətkarlar yetişirdi və onların əsərlərində Azərbayjanın tarixi, təbii gözəllikləri, milli vətənpərvərlik hissləri, azərbayjançılıq hissləri güjlənirdi. Cümhuriyyətin alovlu tərənnümçüsü Əhməd Ca-vad vətənpərvər şeirləri ilə təqiblərə məruz qalır. 1937-ji ildə güllələnir. Öz mübariz milli məfkurəsi, alovlu vətənpərvərliyi, gözəl milli duyğuları ilə sosialist ideologiyalarına sığmayan, azad yaşamaq-yaratmaq eşqilə çırpınan, xalqının öz müqəddaratını özü həll etməsini istəyən, heç bir ideoloci çərçivəyə sığmayan Mikayıl Müşfiq sovet reciminə sığmadığı üçün 1937-ji ildə həbs edildi, 1938-ji ilin əvvəllərində o da güllələndi. Belə ajınajaqlı taleyi olan sənətkarlarımızın biri də Seyid Hüseyn idi. 1937-ji ildə Sovet İttifaqına düşmən kimi həbs edilərək güllələndi. Lakin bu odlar, alovlar içində ömrünü Azərbayjan Yüklə 4,51 Kb. Dostları ilə paylaş:
|