Gülxani pənah salatin əHMƏdli səNƏT, SƏNƏtkar
Yüklə 3,82 Mb. Pdf görüntüsü
|
Sənət, sənətkar və zaman 469 Azərbaycan xalqının diqqətəlayiq nailiyyətlərinin geniş xarici ictimaiyyətin nəzərinə çatdırılmasında öz fəaliyyəti ilə layiqli kömək göstərir». Bu cəmiyyət dünyanın bir çox ölkəsində Azərbaycan gün- ləri keçirmiş, Azərbaycanın yazıçı, şair və alimləri müxtəlif ölkələrdə keçirilən ədəbi yığıncaqlarda yaxından iştirak et- mişdir. Müharibədən sonrakı dövrdə xarici ədəbi əlaqələrimiz genişlənir. Bu işin ilk təşəbbüsçüsü S. Vurğun 1948-ci ildə Bratislavada mədəniyyət xadimlərinin ümumdünya kon- qresində iştirak etmiş, öz təəssüratlarını və «Zəncinin arzuları» poemasını qələmə almışdı. Həm rəsmi, həm də qeyri-rəsmi xarici ədəbi əlaqələr Azərbaycan sovet ədəbiyyatının müharibədən sonrakı inkişafında yeni istiqamətin yaranmasına səbəb olmuşdur. «İmperializmə, müstəmləkəçiliyə qarşı bilavasitə canlı müşahidələr nəticəsində yazılmış bədii əsərlər ədəbiyyat tariximizdə mühüm yer tutur. Əvvəllər bu mövzuda əsərlər mətbuat, siyasi ədəbiyyat və başqa məlumat mənbələrinə əsasən yazılırdı. 50-ci illərdən isə xarici mövzuda əsərlərin bir çoxu bilavasitə yazıçılarımızın canlı müşahidələrinin məhsuludur». 1980-ci ildə Azərbaycanda Yazıçıların Ümumittifaq Ya- radıcılıq Konfransı keçirilir. «Xalqların dostluğu-ədəbiyyatların dostluğudur» devizi altında keçirilən bu konfransda Çexoslovakiya Yazıçılar İttifaqının sədri Yan Kozak, ƏXDP MK siyasi bürosunun üzvü, şair Pəncşiri Qulam Dəstəgiri, Misir şairi Əbdürrəhman əl-Xəmisi kimi bir çox xarici qonaq iştirak edirdi. «Cəfər Cabbarlı, S.Vurğun, M.Hüseyn, M.İbrahimov, Mir Cəlal, S. Rüstəm, R.Rza, İ.Əfəndiyev, S.Rəhimov, M.Rahim, N.Xəzri, B.Vahabzadə, Anar, Elçin, Ç.Hüseynov və başqa yazıçı və şairlərimizin əsərlərini təkcə Sovet İttifaqında deyil, xarici ölkələrdə də tanıyırdılar. M.Arif, Gülxani Pənah, Salatın Əhmədli 470 F.Qasımzadə, H.Araslı. M.Cəfər, M.Rəfili, Ə.Mirəhmədov, F.Zamanov, K.Talıbzadə kimi ədəbiyyatşünasların elmi monoqrafiyaları, məqalələri xarici elmi dairələrdə də istifadə olunurdu. Kuba şairi Fəyyad Xamis «Odlar diyarı», Luis Süardans «Payızda Xəzər sahilində», Miqel Barnod «Mən Bakıya gəlmişəm» şeirlərində Azərbaycanı, Bakını tərənnüm edirdilər. Kuba mətbuatında zəngin Azərbaycan ədəbiyyatı tarixi və mədəniyyəti geniş işıqlandırılırdı. 1959-cu ildə Hollandiyalı professor Nizami muzeyinə baxdıqdan sonra xatirə kitabında yazırdı: «Gözəl Bakı şəhərində olmaq və Azərbaycan ədəbiyyat tarixini əks edən muzeyə getmək mənə böyük ləzzət verdi. Məndə daş kimi möhkəm əqidə yarandı ki, Azərbaycan xalqının mənim vətənimdə az məlum olan mədəniyyəti və ədəbiyyatına aid daha bir şey öyrənəm». Azərbaycan klassik ədəbiyyatı dünya ədəbiyyatına, dünya ədəbi fikrinə qüvvətli təsir göstərdiyi müxtəlif tədqiqat əsərlərində faktlarla sübut edilmişdir. Nizami yaradıcılığının Yaxın və Orta Şərqin ədəbi inkişa- fına böyük təsir göstərdiyi, onun «Xəmsə»si əsasında onlarla yeni «Xəmsə» yarandığı, «Leyli və Məcnun» əsəri əsasında müxtəlif ölkələrdə «Leyli və Məcnun» sücetli əsərlər yazıldığı məlumdur. Bu qədim ərəb əfsanəsi, Nizamiyə əbədi şöhrət qazandırdı. Nizami, Xaqani, Füzuli, Nəsimi, Saib Təbrizinin və onlarla qüdrətli qələm sahiblərinin əsərləri dünyanın məşhur əlyazmalar fondunda saxlanır. Nizami irsi Gürcüstan, Ermənistan, Orta Asiya, Bizans, Rusiya, Çin, Hindistan, Misir, İran, İraq, Avropa, Suriya, Səudiyyə Ərəbistanı, Makedoniya, Misir, Həbəşistanda, M.F.Axundov kimi Azərbaycan ədəbiyyatının banisinin zəngin yaradıcılığı Yaxın Şərqdə, Rusiyada, Qərbdə məşhur idi. 1905- 1906-cı illər inqilabının güclü dalğası milli oyanışa səbəb oldu. Sənət, sənətkar və zaman 471 Belə bir dövrdə dünya mədəniyyəti xəzinəsinə Azərbaycan M.Ə.Sabir, C.Məmmədquluzadə kimi ədəbi simalar verdi. Onların fəaliyyətinin Yaxın Şərqdə ədəbi oyanışa səbəb olduğu məlumdur. «Molla Nəsrəddin» curnalı öz sferasını genişləndirərək onu milli zəmində deyil, ümumbəşər səviyyəsinə qaldırmışdı. Müstəmləkə zülmü altında inləyən Asiya və Afrika xalqlarının o zamankı həyatından bəhs edən mövzulara curnalın səhifələrində geniş yer verilirdi. Curnalın əməkdaşlarından biri yazırdı: «...bizim o cümlədən Nyu- Yorkda, Hindistanda, Kəlküttədə, London, Berlin, Paris, Roma, İstanbulda, Misir və İranın bir çox şəhərlərində, Rusiyanın hər tərəfində abunəçilərimiz vardı». 1959-cu ildə Moskvada Azərbaycan ədəbiyyatı və in- cəsənəti ongünlüyü möhtəşəm bir vüsət aldı. Azərbaycan ədə- biyyatının və mədəniyyətinin böyük tərəqqisi göz önündə idi. Müharibədən sonra Azərbaycanda kitab çapında digər xalqların ədəbiyyatına da geniş yer verilirdi. 1946-1953 cü illərdə 858 adda bədii ədəbiyyat kütləvi tiracla nəşr edilmişdir ki, bunların 65-i SSRİ xalqlarının, 59-u xarici ölkələrin ədəbiyyatına aid kitablar idi. 250-si rus ədəbiyyatına məxsus idi. Həmin dövrdə Azərbaycan ədəbiyyatının 132 əsəri rusca çapdan çıxmışdı. SOV İKP MK 2-ci qurultaydan keçən 20 il ərzində sovet ədəbiyyatının, onun tərkib hissəsi olan Azərbaycan ədəbiyyatının beynəlxalq aləmdə nüfuzunun artdığını yazıçılara göndərdiyi məktubunda qeyd edir: «Həmin illər ərzində sovet ədəbiyyatının beynəlxalq nüfuzu artmış, onun oxucu dairəsi Sovetlər İttifaqının hüdudlarından kənarda, xüsusilə xalq demokratiyası ölkələrində müqayisəyə gəlməz dərəcədə artmışdır. Sovet ədəbiyyatı milyonlarca xarici oxucunun rəğbətini ona görə qazanmışdır ki, o, daima zəhmətkeşlərin mənafeyini müdafiəyə qalxır; imperializmin insana nifrət Gülxani Pənah, Salatın Əhmədli 472 ideologiyasına zidd olaraq insanpərvərlik, sülh uğrunda mübarizə, xalqlar arasında dostluq ideyasını müdafiə edir. Bəşəriyyətin işıqlı gələcəyinə inam ruhu ilə dolğundur». Azərbaycan və dünya mədəni əlaqələrində beynəlxalq əhəmiyyət kəsb edən iki böyük tədbir-Asiya və Afrika xalqları ilə 11 Sovet həmrəylik konfransı (1964, Asiya və Afrika ölkələri yazıçıları ilə Sovet əlaqə Komitəsinin iclası (1966) Bakıda keçirilmiş, Azərbaycanda olan xarici qonaqlar respublikamız haqqında təəssüratlarını əsərlərində əks etdirmişlər. Azərbaycan yazıçıları müxtəlif ölkələrin həyatın- dan, beynəlxalq məsələlərə aid çoxlu bədii, publisistik yazılar yazırlar. Tədqiqatçılar fikirlərində haqlıdır ki, o dövrdə tək-tək Azərbaycan yazıçısı tapılardı ki, xarici ölkədə olmamış olsun. İstər keçmiş sosialist, istərsə də kapitalist ölkələrində müxtəlif simpozium, konfrans və iclaslarda iştirak etmiş şairlərimiz çox idi. S.Vurğun Polşa, Almaniya, Bolqarıstan, İngiltərə, Çində, M.İbrahimov Asiya, Afrika və Avropanın bir çox ölkələrində, Rəsul Rza Avropa ətrafında, ərəb ölkələrində, Hindistanda, Mehdi Hüseyn , O. Sarıvəlli, N.Xəzri, B.Vahabzadə, İ.Qasımov Fransa və İtaliyada, eləcə də bir çox başqa yazıçılarımız dünyanın bir çox ölkələrində olmuş, müxtəlif ictimai şəraitdə yaşayan xalqların həyatının canlı müşahidəçisi olmuşlar. Əkbər Ağayev yazır: «... Dünyanın bir çox yerlərində təkcə 20-30-cu illərdə sovetlər diyarına səfər etmiş xarici ölkə yazıçılarının adlarını çəkmək lazım gəlsə, çox uzun bir siyahı yaranar. Budur, məsələn, həmin dövrdə Azərbaycanda olmuş yazıçılar Con Rid, Bernhard Kellerman, Anri Barbüs, Nazim Hikmət, Bella İlleş, Andor Qabor, Mate Zalka, Bruno Yasenski, İohannes Bexer, Pol Vayyan Kütüyere, Karl Qrünberq, Emil Madaras, Villi Bredel, Oskar Maria Qraf, Erist Toller, Can Rişard Blok». Yüklə 3,82 Mb. Dostları ilə paylaş:
|