Gülxani pənah salatin əHMƏdli səNƏT, SƏNƏtkar
Yüklə 3,82 Mb. Pdf görüntüsü
|
Sənət, sənətkar və zaman 77 humanizm» olduğunu tənqidçilər, ədəbiyyatşünaslar yetərincə yaradıcılığının bütövlüklə təhlil və tədqiqində üzə çıxarmışlar. Dramaturgiyasında olduğu kimi, lirikasında da lirik növün bütün canr və şəkilləri əhatə olunmuş, əruz, heca, hətta sərbəst şeirlərində «ustad sənətkar ruhu», «pafosu» aydın duyulur. Lirikasında inqilabdan əvvəl bir «məhzunluq, nisgil, şikayət» vardısa, 1922-ci ildə yazdığı «Mənim Tanrım» şeirində «sevgi və gözəllik ən ülvi bir hiss, ən ali din, tanrı» səviyyəsində tərənnüm edilir. Yeni həyatla bağlı, müasir mövzuda şeir yaz- mamasını «müasir varlıqdan uzaqlaşmasını, Mehdi Hüseyn «onun inqilaba zidd cəbhə tutması ilə deyil» inqilabi mü- rəkkəbliyin Cavid tərəfindən «çətin anlaşılması» kimi qəbul edir. Onun haqqında monoqrafiya yazan M.Cəfər bunlarla yanaşı, bunu göstərir ki, «bu illərdə Hüseyn Cavid sosialist inqilabının mahiyyətini başa düşməmişdir. Caviddə yeni həyat, bu həyatın böyük mənası və gələcəyi haqqında aydın bir təsəvvür yox idi. Onda proletar inqilabının xilaskar roluna qəti bir inam da yox idi». Tənqidçilər şairi «haqlı» bilirlər. «Azər» poemasını, «Koroğlu» kinossenarisini və bir sıra başqa əsərlərini qələmə almış Hüseyn Cavid repressiya qurbanı olmuş, Sibirə sürgün edilmiş, 1941-ci ildə Sibir sürgünündə vəfat etmiş, Stalinin ölümündən sonra bəraət almış, Heydər Əliyevin rəhbərliyi ilə nəşi 80-ci illərdə Azərbaycana gətirilmiş, doğma yurdu Naxçıvanda torpağa tapşırılmış, xatirə ev muzeyi açılmış, məzarı üstündə möhtəşəm məqbərə ucaldılmışdı, adına küçə, bağ , məktəb var. Repressiya qurbanlarından biri də görkəmli yazıçımız, tədqiqatçı Y. V. Çəmənzəminlidir. İlk kitabı «Cənnətin qəbzi» 1923-cü ilə çap olunmuşdur. Sonralar yazıçının «Keçmiş səhifələr» (1926), «Məlikməmməd» (1926), «Arvadlarımın halı» (1928), «Studentlər» (1930), «Qazanc yolunda» (1930), Gülxani Pənah, Salatın Əhmədli 78 «Qaranlıqdan işığa» (1932), «Qızlar bulağı» (1934), «Yara- maz» (1934), «Bir cavanın dəftəri» (1966), «Əsərləri», III cilddə, «Romanlar» (1968), «Qan içində» (1967), «Qayınana- nın oyunları» (1970), «Ayrılıq axşamı» (1971) və s. kitabları nəşr olunub. 1925-ci ildə Türkiyə və Fransada olduğu illərdə Azərbaycan tarixinin və ədəbiyyatımızın tədqiqi ilə məşğul olmuş, «Azərbaycan ədəbiyyatına bir nəzər» kitabını yazmış, 1920-ci ildə Türkiyədə Azərbaycan dilində, 1922-ci ildə Fransada fransızca çap etdirmişdir. Y.V.Çəmənzəminli bədii yaradıcılığında rəngarəng tiplər yaratmış, «Molla Nəsrəddin» tənqidi realizm yolu ilə getmiş, mütərəqqi fikirli yazıçı olmuş, dövrün demokratik ədəbiyyatı ilə bağlı olmuşdur. Dövrün tənqidçiləri onun əsərlərinin mövzusunu məişətimizdən götürdüyünü, «asan və sadə dil ilə» yazdığını (F. Köçərli), «qüdrətli hekayələr ustası», romanlar müəllifi olduğunu bildirir, o, xalq dilinin saflığını, sadəliyini yaratdığı əsərlərində qoruyan, «Dil məsələsi», «Bizə ciddi mətbuat çoxdan lazım idi» kimi məqalələrində də Azərbaycan ədəbi dilinin «sadəliyi, təmizliyi və xəlqiliyi uğrunda» mübarizədə yaxından iştirak edən, «sözdən özünəməxsus istifadə üsulu» olan sənətkar kimi dəyərlidir. 30-cu illər yaradıcılığında «konflikt çox halda yeniliyin və köhnəliyin açıq və ya gizli münaqişəsi əsasında qurulur, sücet yeniliyin qələbəsinə və köhnəliyin süqutuna doğru inkişaf etdirilirdi. Ədib hekayələrində istifadə etdiyi bu cür konflikti və onun bədii həlli istiqamətini özündən uydur- murdu. Həyatın, mühitin özündən götürürdü və müvafiq bir fabulada əhəmiyyətli ictimai məzmun ifadə etməyə müvəffəq olurdu. Bu, ədibin 30-cu illər hekayələrini o dövrün qələm sahiblərinin bir çoxunun yaradıcılığında rast gəldiyimiz sxematizmdən xilas edirdi». Sənət, sənətkar və zaman 79 Atamız dünyadan «eh»-dedi getdi, Tez sönən ömrünə «meh»-dedi getdi. Gül əkdi, vay dərdi cahan bağından, Tökdüyü yaşlara «şeh»-dedi getdi. Bu misralar Mikayıl Müşfiqin «Duyğu yarpaqla- rı»ndandır. Bu rübaidir. Müşfiq klassik poeziyanın bu forma- sından istifadə etməklə «yeni, ictimai məzmunun, vətəndaşlıq hissinin ifadəçisi kimi çıxış etmiş, lirika ilə fəlsəfəni zamanın ruhu ilə qovuşdurmuşdur». «Gənc işçi» qəzetində 1926-cı ildə çap olunan «Bir gün» şeiri ilk şeiridir. İlk kitabı 1936-cı ildə nəşr olunan «Küləklər» adlanır. «Küləklər» kitabından sonra 1930-cu ildə «Günün səsləri», 1932-ci ildə «Buruqlar arasında», «Vuruşmalar», «Pambıq», «Bir may» kitablarını, 1934-cü ildə «Şeirlər», 1935 -ci ildə «Qaya», «Kəndli və ilan», 1934-cü ildə «Şəngül, Şüngül, Məngül» kitablarını nəşr etdirib. Sağlığında on kitabı nəşr olunub. 1965-cı ildən bəri II cildlik Seçilmiş əsərləri (1957-1960), «Duyğu yarpaqları» (1965). İki cilddə «Əsərləri» (1968-1973), «Yenə o bağ olaydı» (1976), «Əbədiyyət nəğməsi» (1978), «Həyat sevgisi» (1988), «Məktəb kitabxanası» silsiləsindən «Seçilmiş əsərləri» (1983), «Könlümü al, oxu» (2002) və s. kitabları nəşr olunub. Əsərləri dünya xalqlarının dillərinə tərcümə olunmuş Mikayıl Müşfiq bənzərsiz sənətkar idi: «Yeni poetik formalar yaratmaq poeziya tarixində hər şairə qismət olmur. Müşfiq bu cəhətdən seçilən şairlərimizdəndir. Onun elə şeirləri vardır ki, bu ancaq onun özünə məxsus formada yazılmışdır («Tərtərhes nəğmələri» və s). «Tərtərhes nəğmələri»ndə şair beş üçlükdən ibarət 15 misra- lıq bənd yaratmışdır ki, burada birinci üçlüyün iki misrası öz aralarında qafiyələnir. Üçüncü misra isə o biri üçlüklərin üçüncü misrası ilə həmqafiyə olur. Bəndlərin bu cür Gülxani Pənah, Salatın Əhmədli 80 quruluşunun ümumi ahəngi coşğun çayların (Tərtər də belə çaylardan biridir) gur axınını xatırladır». Yaradıcılığa 20-ci illərin ikinci yarısında gələn M.Müş- fiqin şeirlərinin əsas hissəsini ictimai-siyasi lirika təşkil etsə də, aşiqanə şeirləri («Yenə o bağ olaydı», «Sənin gözlərin», «Sənin gülüşlərin», «Məhəbbət», «Ulduzlar», «Şirin qız», «Ürək», «Maral» və s.), insan hissləri, məhəbbətin şirin cəfası, «hicrandan doğan intizar», sevdiyi insanı Xəzərin damcılarına belə qısqanan coşqun məhəbbətlə sevən ürək çırpıntıları, «sevdalı cavanların ümid qapılarının gah açılıb, gah qapanması və s. «poetik yüksəkliyə qaldırılır. «Müşfiq lirikası özünün yalnız ictimai, əxlaqi-tərbiyəvi məzmunu ilə deyil, oricinal sənətkarlıq cəhətləri ilə də diqqəti cəlb edir. Şair şeir, sənət və sənətkarlar haqqında xüsusi məqalələr yazmasa da, bəzi əsərlərində («Gözəl şeir», «Yeni il», «Bulud- lar», «Şeirim», «Sənətkar», «Duyğu yarpaqları», «Şair və vətəndaş» və s) poeziyanın vəzifələri haqqında bir sıra maraqlı fikirlər irəli sürmüş, ədəbiyyat xadimlərinə həsr olunmuş «Sabir üçün», «Şairin ölümü», «N.Ostrovski üçün», «Ustamıza» və Ömər Xəyyam, Sabir, Cəlil Məmməd- quluzadənin yığcam, eyni zamanda əhatəli yaradıcılıq səciyyəsini verən «Şən teyflər» əsərlərində «şairin ədəbi və estetik görüşlərini aydın izləmək olar». Müşfiqin uşaqlar üçün yazdığı əsərlərdə («Vuruşmalar», «Qaya» poemaları, «Kəndli və ilan», «Şəngül, Şüngül, Məngül» mənzum nağılları, «Bir may», «Məktəbli şərqisi», «Pioner», «Coğrafiya», «Zəhra üçün» və s.) şair onların yaş xüsusiyyətlərini də nəzərə almış, «təsvir etdiyi hadisələri oynaq bir vəznlə, axıcı bir dillə» ifadə etdiyini tənqidçilər yüksək dəyərləndirmiş, «30-cu illər uşaq ədəbiyyatımızın yaxşı əsərləri sırasında olduğunu» göstərmişlər. Yüklə 3,82 Mb. Dostları ilə paylaş:
|