223
18-“SABĠQUN” (ÖNDƏ OLANLAR) AYƏSĠ
“Vaqiə” surəsinin 10-14-cü ayələrində buyurulur:
يا اَْٛةُم ثبمٌََّااَٚ
آَدِِّ ةًٌ١ ٍاَلاَٚ آَ١ ٌمَّٚاَ لْاِلْا آَدِِّ ةٌخمٍَّةُص ُ١ عمٌَّٕا دبمَّٕاَع ٟ ـ اَْٛةُثمَّواَمةُّلْاٌِا اَه ئاٌَلْاِٚةُأ اَْٛةُم ثبمٍَّ
آَ٠ و ف لْاِ٢ا
“Öndə olanlar, öndə olanlar! Onlar yaxın olanlardır. Onlar
behiĢtin nemətlə dolu bağlarında olacaqlar. Bir qrupu əvvəlki
ümmətlərdən, az bir qismi də sonrakılardandır!”
Hakim Həskani “ġəvahidut-tənzil” kitabında Ġbn Abbasdan belə
nəql edir: “(Ġmanda) Öndə olanlar üç nəfərdir: Musaya iman gətirən
YuĢə ibn Nun, Ġsaya iman gətirən Sahibi-Yasin (Həbib Nəccar) və
Peyğəmbəri-əkrəmə (s) ilk iman gətirən Əli!”
1
Yenə həmin kitabda Ġbn Abbasın belə dediyi nəql olunur:
“Peyğəmbəri-əkrəmdən (s) bu ayənin təfsirini soruĢdum. Həzrət
buyurdu:
خمَّٕاَغلْاٌِا ٝاٌَ ا ةُٗةُزاَع١ ّاَٚ ٌّٝ ٍاَ اَنام اَيبل ،ب٘ و١ َلْاِفاَز ث ةًُ١ اَولْاِجاَع ٝ ٕاَصمَّلاَؽ
:
“Mən onun təfsirini Cəbraildən soruşdum. O dedi: “Ayə Əli və
onun şiələrinə aiddir, onlar hamıdan öncə behiştə girəcəklər!”
2
Bu iki hədis və təfsir bir-birilə ziddiyyət təĢkil etmir; çünki Əli
(ə) həm Peyğəmbərə (s) iman gətirməkdə, həm də behiĢtə daxil
olmaqda hamıdan öndədir. Həqiqətdə, bu iki təfsirin bir-birilə sıx
rabitəsi var. (Yəni hamıdan əvvəl Peyğəmbərə (s) iman gətirən Ģəxs
hamıdan əvvəl də behiĢtə daxil olacaqdır!)
Həmin kitabda bu barədə əlavə olaraq bir neçə hədis də nəql
olunmuĢdur.
“Əd-durrul-mənsur” kitabında da Ġbn Əbi Hatəm və Ġbn
Mərdəveyh həmin ayənin təfsiri ilə bağlı Ġbn Abbasdan iki rəvayət
nəql edirlər. Hədislərin birində belə deyilir: “Musaya (ə) iman
gətirən birinci Ģəxs YuĢə ibn Nun, Ġsaya (ə) iman gətirən birinci Ģəxs
Həbib Nəccar və Ġslam peyğəmbərinə (s) iman gətirən birinci Ģəxs
isə Əli ibn Əbi Talibdir (ə)!”
3
1
“Şəvahidut-tənzil”, 2-ci cild, səh. 213, hədis: 924.
2
Yenə orada, səh. 215-216, hədis: 927.
3
“Əd-durrul-mənsur”, 6-cı cild, səh. 154.
224
Həmin kitabda bu məzmunda daha bir neçə hədis də nəql
olunmuĢdur.
1
Bu hədisi nəql edən alimlər aĢağıdakılardır:
–Ġbn Məğazili, “Əl-ümdə” kitabı (Ġbn Bitriqdən nəqlən);
–Sibt ibn Cövzi, “Təzkirə” kitabı;
–Ġbn Kəsir, “Təfsir” kitabı;
–Ġbn Həcər, “Əs-səvaiq” kitabı;
–Əllamə ġövkani, “Fəthul-qədir” kitabı;
–ġeyx Süleyman Qunduzi, “Yənabiul-məvəddət” kitabı.
Diqqəti cəlb edən məsələ budur ki, imamət və xilafətə
münasibətdə təəssübkeĢ Qazi Ruzbehan “Ġbtalu-nəhcil-həqq”
kitabında qeyd etdiyimiz ayələrin təfsiri ilə bağlı sünni mənbələrində
Ġbn Abbasdan nəql olunan “Ġmanda bu ümmətin qabaqcılı (bu
ümmətin birinci iman gətirəni) Əli ibn Əbi Talibdir (ə)” hədisinə
istinad edən Əllamə Hillinin cavabında yazır: “Bu hədisin əhli-sünnə
mənbələrindəki mətni belədir: “Ümmətin önündə gedənlər üç
nəfərdir: Ali-Fironun mömini (Asiya), Həbib Nəccar və Əli ibn Əbi
Talib.” Sonra əlavə edərək yazır: “ġübhəsiz, Əli (ə) Ġslamda hamıdan
öndə idi və onun saysız fəzilətləri var. Lakin bu onun imamətinə
dəlil deyil!”
2
Hələ ki, bu hədisləri Əli ibn Əbi Talibin (ə) imamətinə dəlil
göstərmək fikrində deyilik. Lakin ayə və rəvayətləri ardıcıl nəzərdən
keçirdikdə Əlinin (ə) Ġslam ümmətinin ən fəzilətli və bu məqama
daha layiq Ģəxs olduğunu görürük. Görəsən, bu qədər inkaredilməz
fəzilətləri olduğu halda, baĢqalarını o həzrətdən üstün tutmağımız
düzgün iĢdirmi?! Əlbəttə, yox!
***
Burada bir neçə mühüm məsələni qeyd etməklə bəhsimizi
tamamlayırıq:
1)
Ayədə qeyd olunan “qəlilun minəl-axirin”
(az bir
qismi də sonrakılardır
) ifadəsindən məqsəd kimlərdir?
Ötən ayələrdə öndə gedənlərin yüksək məqamından, Allah
dərgahına yaxın olmalarından və onların behiĢtin nemətlə dolu
bağlarında yaĢayacaqlarından söz açıldı. Həmin ayələrin davamında
belə buyurulur:
1
Yenə orada.
2
Onun ibarəsi olduğu kimi “Ehqaqul-həqq” kitabının 3-cü cildinin 121-ci
səhifəsində qeyd olunmuşdur.
225
آَ٠ و ف لْاِ٢ا آَدِِّ ةًٌ١ ٍاَلاَٚ آَ١ ٌمَّٚاَ لْاِلْا آَدِِّ ةٌخمٍَّةُص
“Bir qismi əvvəlki ümmətlərdən, az bir qismi də
sonrakılardandır!”
1
Hakim Həskani “ġəvahidut-tənzil” kitabında Məhəmməd ibn
Fərat, Məhəmməd ibn Səhl və Əli ibn Abbasdan bir neçə rəvayət
nəql etmiĢdir ki, Cəfər ibn Məhəmməd (s) “az bir qismi də
sonrakılardır” ayəsinin təfsirində buyurmuĢdur: “O, Əli ibn Əbi
Talibdir!”
2
Məlum olduğu kimi, ayənin mənası bu deyil ki, Ġslam ümməti
içərisində behiĢtə yalnız Əli (ə) gedəcək; əksinə imanda hamıdan
öndə olmaq behiĢtdə yüksək məqam tələb edir. Bu da Peyğəmbəri-
əkrəmdən (s) sonra imam Əli ibn Əbi Talibə (ə) məxsusdur. Buna
görə də behiĢtə öndə gedənlərin (“Əshabul-Yəmin”in, sağ tərəf
sahiblərinin) məqamlarından söz açan “Vaqiə” surəsinin sonrakı
ayələrində buyurulur ki, bir qrup əvvəlki ümmətlərdən, bir qrup da
sonrakı ümmətdən, yəni Məhəmmədin (s) ümmətindən behiĢtə daxil
olacaq. Aydındır ki, əməl dəftəri sağ əlinə verilən kəslər behiĢt
əhlidirlər, lakin onların məqamı öndə gedən və Allah dərgahına
yaxın olanların məqamına çata bilməz.
***
2)
Birinci müsəlman kimdir?
Bu məsələ ilə əlaqədar ən mühüm bəhslərdən biri də Ġslam
peyğəmbərinə (s) iman gətirən və beyət edən birinci Ģəxsin kim
olmasıdır. Bütün Ġslam ümmətinin yekdil fikrinə əsasən, qadınlar
içərisində Peyğəmbərə (s) iman gətirən birinci Ģəxs Xədicə (ə.s),
kiĢilər içərisində isə Əlidir (ə). O, Peyğəmbərə (s) iman gətirən,
onunla beyət edib namaz qılan, rüku və səcdə edən birinci Ģəxsdir.
Bu, bütün Ġslam mənbələrində açıq-aydın göstərilmiĢdir. Biz burada
həmin mənbələrin bir qisminə iĢarə edirik:
Səhabələrdən on səkkiz nəfəri müxtəlif silsilə sənədlərlə
Peyğəmbəri-əkrəmdən (s) nəql etmiĢlər ki, Ġslamı qəbul edən və
Peyğəmbəri-əkrəmlə (s) namaz qılan birinci kiĢi imam Əli (ə)
olmuĢdur:
1
“Vaqiə” surəsi, ayə: 13-14.
2
“Şəvahidut-tənzil”, 2-ci cild, səh. 218, hədis: 932-935.
Dostları ilə paylaş: |