Günah lüğət elmində

 
223 
18-“SABĠQUN” (ÖNDƏ OLANLAR) AYƏSĠ 
“Vaqiə” surəsinin 10-14-cü ayələrində buyurulur: 
يا  اَْٛةُم ثبمٌََّااَٚ
  آَدِِّ ةًٌ١ ٍاَلاَٚ  آَ١ ٌمَّٚاَ لْاِلْا  آَدِِّ ةٌخمٍَّةُص  ُ١ عمٌَّٕا  دبمَّٕاَع ٟ ـ  اَْٛةُثمَّواَمةُّلْاٌِا اَه ئاٌَلْاِٚةُأ  اَْٛةُم ثبمٍَّ
 آَ٠ و ف لْاِ٢ا
 
“Öndə  olanlar,  öndə  olanlar!  Onlar  yaxın  olanlardır.  Onlar 
behiĢtin  nemətlə  dolu  bağlarında  olacaqlar.  Bir  qrupu  əvvəlki 
ümmətlərdən, az bir qismi də sonrakılardandır!”
 
Hakim Həskani “ġəvahidut-tənzil” kitabında Ġbn Abbasdan belə 
nəql edir: “(Ġmanda) Öndə olanlar üç nəfərdir: Musaya iman gətirən 
YuĢə  ibn  Nun,  Ġsaya  iman  gətirən  Sahibi-Yasin  (Həbib  Nəccar)  və 
Peyğəmbəri-əkrəmə (s) ilk iman gətirən Əli!”
1
  
Yenə  həmin  kitabda  Ġbn  Abbasın  belə  dediyi  nəql  olunur: 
“Peyğəmbəri-əkrəmdən  (s)  bu  ayənin  təfsirini  soruĢdum.  Həzrət 
buyurdu:
 
  خمَّٕاَغلْاٌِا ٝاٌَ ا ةُٗةُزاَع١ ّاَٚ ٌّٝ ٍاَ  اَنام اَيبل ،ب٘ و١ َلْاِفاَز ث ةًُ١  اَولْاِجاَع ٝ ٕاَصمَّلاَؽ
 :
“Mən onun təfsirini Cəbraildən soruşdum. O dedi: “Ayə Əli və 
onun şiələrinə aiddir, onlar hamıdan öncə behiştə girəcəklər!”
2
  
Bu iki hədis və təfsir bir-birilə ziddiyyət təĢkil etmir; çünki Əli 
(ə)  həm  Peyğəmbərə  (s)  iman  gətirməkdə,  həm  də  behiĢtə  daxil 
olmaqda  hamıdan  öndədir.  Həqiqətdə,  bu  iki  təfsirin  bir-birilə  sıx 
rabitəsi var. (Yəni hamıdan əvvəl Peyğəmbərə (s) iman gətirən Ģəxs 
hamıdan əvvəl də behiĢtə daxil olacaqdır!) 
Həmin  kitabda  bu  barədə  əlavə  olaraq  bir  neçə  hədis  də  nəql 
olunmuĢdur. 
“Əd-durrul-mənsur”  kitabında  da  Ġbn  Əbi  Hatəm  və  Ġbn 
Mərdəveyh  həmin  ayənin  təfsiri  ilə  bağlı  Ġbn  Abbasdan  iki  rəvayət 
nəql  edirlər.  Hədislərin  birində  belə  deyilir:  “Musaya  (ə)  iman 
gətirən birinci Ģəxs YuĢə ibn Nun, Ġsaya (ə) iman gətirən birinci Ģəxs 
Həbib  Nəccar  və  Ġslam  peyğəmbərinə  (s)  iman  gətirən  birinci  Ģəxs 
isə Əli ibn Əbi Talibdir (ə)!”
3
  
                                                 
1
 “Şəvahidut-tənzil”, 2-ci cild, səh. 213, hədis: 924. 
2
 Yenə orada, səh. 215-216, hədis: 927. 
3
 “Əd-durrul-mənsur”, 6-cı cild, səh. 154. 

---

 
224 
Həmin  kitabda  bu  məzmunda  daha  bir  neçə  hədis  də  nəql 
olunmuĢdur.
1
 Bu hədisi nəql edən alimlər aĢağıdakılardır: 
–Ġbn Məğazili, “Əl-ümdə” kitabı (Ġbn Bitriqdən nəqlən); 
–Sibt ibn Cövzi, “Təzkirə” kitabı; 
–Ġbn Kəsir, “Təfsir” kitabı; 
–Ġbn Həcər, “Əs-səvaiq” kitabı; 
–Əllamə ġövkani, “Fəthul-qədir” kitabı; 
–ġeyx Süleyman Qunduzi, “Yənabiul-məvəddət” kitabı. 
Diqqəti  cəlb  edən  məsələ  budur  ki,  imamət  və  xilafətə 
münasibətdə  təəssübkeĢ  Qazi  Ruzbehan  “Ġbtalu-nəhcil-həqq” 
kitabında qeyd etdiyimiz ayələrin təfsiri ilə bağlı sünni mənbələrində 
Ġbn  Abbasdan  nəql  olunan  “Ġmanda  bu  ümmətin  qabaqcılı  (bu 
ümmətin  birinci  iman  gətirəni)  Əli  ibn  Əbi  Talibdir  (ə)”  hədisinə 
istinad edən Əllamə Hillinin cavabında yazır: “Bu hədisin əhli-sünnə 
mənbələrindəki  mətni  belədir:  “Ümmətin  önündə  gedənlər  üç 
nəfərdir: Ali-Fironun mömini (Asiya), Həbib Nəccar və Əli ibn Əbi 
Talib.” Sonra əlavə edərək yazır: “ġübhəsiz, Əli (ə) Ġslamda hamıdan 
öndə  idi  və  onun  saysız  fəzilətləri  var.  Lakin  bu  onun  imamətinə 
dəlil deyil!”
2
  
Hələ  ki,  bu  hədisləri  Əli  ibn  Əbi  Talibin  (ə)  imamətinə  dəlil 
göstərmək fikrində deyilik. Lakin ayə və rəvayətləri ardıcıl nəzərdən 
keçirdikdə  Əlinin  (ə)  Ġslam  ümmətinin  ən  fəzilətli  və  bu  məqama 
daha  layiq  Ģəxs  olduğunu  görürük.  Görəsən,  bu  qədər  inkaredilməz 
fəzilətləri  olduğu  halda,  baĢqalarını  o  həzrətdən  üstün  tutmağımız 
düzgün iĢdirmi?! Əlbəttə, yox! 
*** 
Burada  bir  neçə  mühüm  məsələni  qeyd  etməklə  bəhsimizi 
tamamlayırıq: 
1)
  Ayədə  qeyd  olunan  “qəlilun  minəl-axirin” 
(az  bir 
qismi də sonrakılardır
) ifadəsindən məqsəd kimlərdir? 
Ötən  ayələrdə  öndə  gedənlərin  yüksək  məqamından,  Allah 
dərgahına  yaxın  olmalarından  və  onların  behiĢtin  nemətlə  dolu 
bağlarında yaĢayacaqlarından söz açıldı. Həmin ayələrin davamında 
belə buyurulur: 
                                                 
1
 Yenə orada. 
2
  Onun  ibarəsi  olduğu  kimi  “Ehqaqul-həqq”  kitabının  3-cü  cildinin  121-ci 
səhifəsində qeyd olunmuşdur. 

---

 
225 
  آَ٠ و ف لْاِ٢ا  آَدِِّ ةًٌ١ ٍاَلاَٚ  آَ١ ٌمَّٚاَ لْاِلْا  آَدِِّ ةٌخمٍَّةُص
“Bir  qismi  əvvəlki  ümmətlərdən,  az  bir  qismi  də 
sonrakılardandır!”
1
  
Hakim  Həskani  “ġəvahidut-tənzil”  kitabında  Məhəmməd  ibn 
Fərat,  Məhəmməd  ibn  Səhl  və  Əli  ibn  Abbasdan  bir  neçə  rəvayət 
nəql  etmiĢdir  ki,  Cəfər  ibn  Məhəmməd  (s)  “az  bir  qismi  də 
sonrakılardır”  ayəsinin  təfsirində  buyurmuĢdur:  “O,  Əli  ibn  Əbi 
Talibdir!”
2
  
Məlum olduğu kimi, ayənin mənası bu deyil ki, Ġslam  ümməti 
içərisində  behiĢtə  yalnız  Əli  (ə)  gedəcək;  əksinə  imanda  hamıdan 
öndə olmaq behiĢtdə  yüksək məqam tələb edir.  Bu da Peyğəmbəri-
əkrəmdən  (s)  sonra  imam  Əli  ibn  Əbi  Talibə  (ə)  məxsusdur.  Buna 
görə  də  behiĢtə  öndə  gedənlərin  (“Əshabul-Yəmin”in,  sağ  tərəf 
sahiblərinin)  məqamlarından  söz  açan  “Vaqiə”  surəsinin  sonrakı 
ayələrində  buyurulur  ki,  bir  qrup  əvvəlki  ümmətlərdən,  bir  qrup  da 
sonrakı ümmətdən, yəni Məhəmmədin (s) ümmətindən behiĢtə daxil 
olacaq.  Aydındır  ki,  əməl  dəftəri  sağ  əlinə  verilən  kəslər  behiĢt 
əhlidirlər,  lakin  onların  məqamı  öndə  gedən  və  Allah  dərgahına 
yaxın olanların məqamına çata bilməz. 
*** 
 
2) 
Birinci müsəlman kimdir? 
Bu  məsələ  ilə  əlaqədar  ən  mühüm  bəhslərdən  biri  də  Ġslam 
peyğəmbərinə  (s)  iman  gətirən  və  beyət  edən  birinci  Ģəxsin  kim 
olmasıdır.  Bütün  Ġslam  ümmətinin  yekdil  fikrinə  əsasən,  qadınlar 
içərisində  Peyğəmbərə  (s)  iman  gətirən  birinci  Ģəxs  Xədicə  (ə.s), 
kiĢilər  içərisində  isə  Əlidir  (ə).  O,  Peyğəmbərə  (s)  iman  gətirən, 
onunla  beyət  edib  namaz  qılan,  rüku  və  səcdə  edən  birinci  Ģəxsdir. 
Bu, bütün Ġslam mənbələrində açıq-aydın göstərilmiĢdir. Biz burada 
həmin mənbələrin bir qisminə iĢarə edirik: 
Səhabələrdən  on  səkkiz  nəfəri  müxtəlif  silsilə  sənədlərlə 
Peyğəmbəri-əkrəmdən  (s)  nəql  etmiĢlər  ki,  Ġslamı  qəbul  edən  və 
Peyğəmbəri-əkrəmlə  (s)  namaz  qılan  birinci  kiĢi  imam  Əli  (ə) 
olmuĢdur: 
                                                 
1
 “Vaqiə” surəsi, ayə: 13-14. 
2
 “Şəvahidut-tənzil”, 2-ci cild, səh. 218, hədis: 932-935. 

---