Günay Məmmədova naxçivan musiQİ
Yüklə 12,72 Mb. Pdf görüntüsü
|
Not misalından göründüyü kimi rəqs havaları arasında «Tulumu II»-nin melostrukturunun yaranmasında ritmik formullar daha mürəkkəb və daha da rəngarəng şəkillərdə qurulmuşdur. Belə ifada səslənmə əlbəttə ki, bir qədər təravətli, oynaq və cazibəli olacaq. «Tulumu II» rəqs havası melodik planm işlənilməsi baxımından maraq doğurur. Bu havanın melostrukturunu təhlil etmək üçün onu 3 hissəyə bölüb araşdırmaq lazımdır. Faktiki olaraq rəqsin ümumi melosunun inkişaf aspektində 3 müstəqil melodik fikirdən istifadə olunmuşdur. Maraqlısı budur ki, hər üç melodik fikirlər «Segah» ladının lad- intonasiya xüsusiyyətləri vasitəsilə birləşdirilmiş və nəticədə vahid melostruktur formalaşadırılmışdır. «Tulumu II» rəqsinin birinci hissəsinin melostruk turunu «Segah» muğamının əsasında formalaşmış me lodiya təşkil edir. Muğam melodiyasının mürəkkəb ol masını nəzərə alsaq bu hissənin melodik planının formalaşmasında, eyni zamanda «C», 3/4, 5/8, 7/8 metrik ölçülərdən və müxtəlif konfiqurasiyalı ritmik kompo nentlərdən də geniş şəkildə istifadə olunmasım xüsusi olaraq qeyd etməliyik. Rəqsin ikinci hissəsinin meiostrukturunu 2/4, 3/4 dəqiq metrik ölçülər əsasında ifa olunan rəqs musiqi motivi təşkil edir. Melodik fikrin əsas formayaradıcı özək bünövrəsini 12-13-cü xanələrin ifadə xüsusiyyətləri daşıyır. Maraqlısı budur ki, melodiyanın sonrakı inkişafını təmin etmək üçün ifaçı 13-cü xanənin elementini 19-21-ci xanələrdə işlətməklə həmin elementin əsasında yeni 3/4 metrik ölçüdə, yəni 22-25-ci xanələrdə improvizə xarakterli melodik epizodu formalaşdırır. Rəqsin 3 hissəsində «Pio mosso» tempində verilən melodiya faktiki olaraq bas səslərin hesabına iki səsli kimi səslənir. Melodiyamn 6/4 metrik ölçüdə olması onun xarakterik cəhətlərinə öz təsirini göstərmişdir. Melodiyanın əzəməti, vüsəti sonuncu hissədə dinamik cəhətdən kulminasiya səviyyəsinə qədər yüksəlir. Rəqsin quruluşu sadə 2 hissəli formadadır. Rəqsin musiqi formasının təqdimində muğam parçasından, giriş xarakterli mövzudan istifadə olunmuşdur. 1-10-cu xanələrin musiqi materialmı giriş («G») olaraq qeyd edək. Birinci hissədə instrumental ifada olan 8 xanəlik musiqi epizodu- «A»- iki cümləli perioddur (a+b). Birinci hissə bitdikdən sonra səslənən 19-20-21-ci xanələri bağlayıcı hissə adlandıra bilərik. İkinci hissə («B») daha geniş olub, 17 xanəni (22-38-ci xanələr) əhatə edir. Bu hissə bir xanənin dörd dəfə təkrarı ilə başlayır. 26-27-28-ci xanələrdə isə birinci hissənin musiqi elementlərindən istifadə olunur. Rəqsin 39-40-41-ci xanələrini koda adlandıra bilərik. Rəqsin ölçü baxımından dəyişkən olması onun həmçinin melodik zənginliyinə də səbəb olur. Belə ki, burada 4/4, 3/4, 2/4, 5/8, 7/8, 6/4 öçülərə rast gəlinir. «Tulumu II»nin musiqi formasının ümumi sxemi aşağıda göstərilən şəkildədir: G _A_ + __В__+ Coda a+b a+bı+aı «Aman lələ» havası Azərbaycan folklorunda qədim xalq mahnılarından biridir. Naxçıvan musiqi folklorunda bu hava tulumda ifadan rəqs havası kimi nota alınmışdır. Azərbaycanın folklor musiqi janrları arasında bu hava eyni zamanda xalq mahnısı kimi də tanmır və xalq mahnısı kimi metrik ölçüsü 6/8-dir. Rəqs havası kimi bu hava 2/4 ölçüsündə ifa olunmuşdur. Ona görə də havanın ritm- intonasiyaları dəyişik şəkildə müxtəlif təsirlər bağışlayır. Bu havanın lad strukturu hər iki halda dəyişməmiş şəkildə, «Rast» əsasında verilir. İntonasiya çeşidləri isə metroritmik quruluşlardan asılı olaraq dəyişkən formada təqdim olunur. Melodik xəttdən asılı olaraq intonasiyaların hərəkəti hər iki halda yaxın məsafələrə, üfüqi istiqamətdə hərəkət edir. Lakin rəqs kimi təqdim olunan havada metrik ölçü 2/4 olduğu üçün intonasiyalar bir qədər oynaq xarakter alır və bununla da rəqsvarilik elementlərinə xas xüsusiyyətlər aşılayır. Rəqs havasının 30-33-cü xanələrində intonasiyalar bir qədər də dəyişdirilmiş və melodik xəttin inkişafı rəqs musiqisinə xas formada təqdim olunmuşdur. Aşağıdakı not nümunəsində «Aman lələ» rəqs havasının lad quruluşu verilmişdir: b ф ft** — ------ - J Misaldan göründüyü kimi «Rast» məqamında olan rəqs havasında «lya» pərdəsi mayə, «si» və «do diyez» isə istinad pərdələridir. Seksta intervalı hüdudunda olan səs diapazonunda melodik özəyin intonasiyaları 10-12-ci xanələrdə melodik fikrə yekun vuran koda xarakterli və ya muğamda ayaq funksiyasını daşıyan intonasiyalar isə 15-ci xanənin intonasiyalarıdır. Son xanə də 15-ci xanənin intonasiyaları ilə bitir. Xalq mahnısı kimi bu havanın ritmik formulları 6/8 metrik ölçüdə, sadə formada olub aşağıdakı şəkildədir: Rəqs musiqi nümunəsi kimi bu hava 2/4 metrik ölçüdə ifa olunduğu üçün melostrukturda dəyişikliklər öz əksini tapmışdır. Buna görə də, bu havanm melodik quruluşunu xalq mahnısının başqa bir variantı kimi qəbul edə bilərik. Rəqsin melostrukturu aşağıdakı formadadır: Not misalından göründüyü kimi rəqsin ritmo- formulları daha fərqli çeşidlərdən ibarətdir. Bu rənga rənglik rəqs musiqisinin janr xüsusiyyətindən irəli gəlir. Sözsüz ki, 2/4 metrik ölçüdə ifa olunan bu havanm melodiyası başqa bir variant şəklində təqdim olunur. t ^ * ç ( ш * 2л il * J % VV Yüklə 12,72 Mb. Dostları ilə paylaş:
|