Günay Məmmədova naxçivan musiQİ
Yüklə 12,72 Mb. Pdf görüntüsü
|
olunmuşdur. Mahnının musiqi formasını üçcümləli perioda aid etmək olar. 3 musiqi cümləsindən istifadə olunan nəğmədə musiqi cümlələrindən birincini (1-4-cü xanələr) «a», ikincini (5-8-ci xanələr) «aı», və üçüncünü (9-10-cu xanələr) «b» ilə işarə etsək mahnının sxemi aşağıdakı şəkildə olacaq: __A__ a+aı+b Naxçıvanın musiqi folkloru nümunələri arasında rəqs musiqisi geniş vüsət almışdır. Xarakterinə və ifa xüsusiyyətlərinə görə müxtəlif olan rəqs musiqi janrı mərasimlərdə, toy-düyünlərdə xalq tərəfindən sevilə-sevilə ifa olunur. Tempinə görə ağır rəqslər qrupuna daxil olan «Güleynare» məişət mərasimlərində daha çox ifa olunur. «Güleynare» rəqsi lad-intonasiya, forma xüsu siyyətlərinə görə qədim rəqs musiqilərindəndir. Bu rəqsin diapazonu kiçik tersiya həcmindədir. Kiçik intervallı səs diapazonuna aid mahnı-rəqs nümunələrinin qədim ənə- nəyə söykənməsini qeyd etmişdik. Aşağıdakı not nümu nəsində rəqsin lad-intonasiya xüsusiyyətləri göstərilmişdir: İ - «Güleynare» rəqsinin melodik strukturundan göründüyü kimi onun lad quruluşunda hər üç pərdə funksional baxımdan özünü göstərir. Burada «lya» səsi özünü «Şur» muğamının mayə pərdəsi kimi göstərmişdir. Digər səslər olan «si bemol», «do» isə funksional baxımdan istinad pərdələridir. Rəqsin melodik strukturu elə qurul muşdur ki, bütün rəqs boyu intonasiyalar əsasən «si bemol» üzərinə düşür. Buna görə də melodiyanın formayaradıcı amili kimi «si bemol»un intonasiya çeşidləri xüsusi əhə miyyət daşıyır. Metrik ölçüsü 6/8 olan rəqsin melostrukturunu əsa sən birinci xanənin ritmik formulları təşkil edir. Aşağıdakı not nümunəsində rəqsin formayaradıcı amili kimi xanədaxili ritmik konfiqurasiyalar göstərmişdir. Həcmcə böyük olmayan rəqsin melodik fikrinin formalaşmasında iki xanənin ritmik komponentləri iştirak edir: Misalda göstərilən ikinci xanənin ritmik strukturu rəqsin 6-cı xanəsində işlədilmişdir. Qalan bütün xanələr birinci xanənin rimoformulları əsasında yaradılmışdır. «Güleynare» rəqs havasının melodik quruluşu «Andante» tempində ağır səslənir və onda olan möh təşəmlik, ağayanəlik öz xarakterik xüsusiyyəti ilə seçilir. Yüksələn istiqamətdə olan melodiyanın inkişafında ilk özək melodik fraza olan birinci iki xanənin melostrukturu axıra qədər saxlanılmış və bununla da melodiyanın əsas intonasiya təməli formalaşdırılmışdır. Rəqsin musiqi forması üçcümləli period for masındadır. Faktiki 3 musiqi cümləsindən ibarət olan rəqsin melodiyası heç bir dəyişiklik olmadan üç dəfə təkrarlanır. «Köçəri» adı altında Azərbaycanda ifa edilən bir neçə rəqs havaları mövcuddur. Onlarm melodik, ritmik, forma xüsusiyyətləri bir-birindən fərqlidir. Mərasimlərdə ifa edilən bu havanın lad-intonasiyasu «Rast» muğamı üs tündədir. «Moderato» tempində olan rəqsin intonasiyaları seksta intervalı hüdudunda geniş əhatəli şəkildə özünü göstərir. Aşağıdakı not misalında rəqsin lad quruluşu verilmişdir: ---------- ------з-з-— т е — й д - '- д - — m ----- «Fa» mayəli «Rast» ladı əsasında qurulan melo diyanın formayaradıcı strukturunda «lya», «si bemol» istinad pərdələri xüsusi əhəmiyyət daşıyır. İstinad pərdələri əsasında formalaşan melodik xəttin yüksələn və enən istiqamətlərdəki hərəkəti rəqsin səslənməsinə xüsusi təravət, intonasiya zənginliyini gətirir. Əsasən «si bemol», «lya» istinad pərdələrinin formalaşdırdığı musiqi fikirləri inkişaf prosesində məntiqi olaraq «fa» mayə səsində bitir. Rəqsin arxitektonik strukturunda intonasiyaların ardıcıl və sıçrayışlı şəkildə hərəkətləri səslənmədə rəngarənglik yaradır. Adından məlum olduğu kimi bu hava köçəri həyat tərzi yaşayan və heyvandarlıqla məşğul olaraq mal- heyvanını gah yaylaqlarda, gah da qışlaqlarda saxlayan əməkçi xalqın məişətində daha geniş yayılmışdır. Formaca əvvəlki rəqslərdən zaman baxımından daha geniş olan bu havanın ritmik komponentlərini 7 müxtəlif şəkilli ritmo- formullar təşkil edir. Bunlar aşağıdakılardır: «Köçəri» rəqsinin not misalında verilən müxtəlif ritmik şəkillər rəqsin ifa xüsusiyyətlərində özünü göstərir. Xanədaxili vurğuların tez-tez yerini dəyişməsi ifada axsaq ritmə bənzər ritmlərin eşidilməsinə şərait yaradır. Rəqs 6/8 metrik ölçüdə olsa da onun xanədaxili ritmik kom ponentləri rəngarəngdir. Hava «Rast» lad-intonasiyaları əsasında ifa olunduğu üçün muğam intonasiyaları melodik bünövrənin xüsusiyyətlərində özünü göstərir. Havanın melostruk- turunda səslərin ardıcıl və sıçrayışlı gedişlərinə rast gəlinir. Melodiyanın yüksələn və enən xətt üzrə inkişafı into nasiyaların daima dəyişməsi ilə nəticələnir. Belə zəmində melodik frazalarm, fikirlərin, cümlələrin formalaşmasında iştirak edən musiqi obrazları özünün təravəti, səciyyəvi xüsusiyyətləri ilə seçilmiş olur. Havanın melodik özək strukturunu 1-ci xanə təşkil etsə də, melostrukturun formalaşmasında 3-cü, 4-cü,7-ci və digər xanələrin musiqi ifadə vasitələrinin böyük əhəmiyyəti var. «Köçəri» rəqsinin musiqi forması period olsa da onun strukturunda 6 musiqi cümləsindən istifadə olun muşdur. Rəqsin 1-4-cü xanələri «a», 5-8-ci xanələri «b», 9- 12-ci xanələri «c», 13-16-cı xanələri «cı», 17-24-cü xanələri Yüklə 12,72 Mb. Dostları ilə paylaş:
|