Гуннар Скирбекк
Yüklə 8,37 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Derrida, Fuko, Rorti
833
qovuşmasına" nail olmağa səy edən formativ proses kimi başa düşür. Qadamer dildən və şərhdən mühüm tarixi fenomenlər kimi başlayır. Burada Qadamer fəlsəfəsinin Hegelsayağı cizgiləri aşkarana bir tərzdə görünür. Lakin Hegel sistemlər yaratdığı halda, Qadamer mətnləri şərh edir. Qadamerdən iki tənqidi istiqamət öz başlanğıcını götürür. Birinci soruşur ki, bizim tarixi kontekstualizasiya o qədər fundamentalmıdır ki, "həqiqət" barədə nə isə universal bir şey kimi danışmaq problematik olmuş olsun. Bu suala istinad edən tənqid dekonstruktivistlər tərəfindən inkişaf etdirilir. İkinci soruşur ki, "həqiqətə iddialar" nitq aktlarının ümumi nəzəriyyəsi və mədəni modernizasiya nəzəriyyəsi əsasında şərh olunmalıdırmı? Bu sualdan çıxan tənqidlə Habermas məşğul olur.
dekonstruksiya və tənqid
Jak Derrida (Jacques Derrida, 1930) Haydeggeri onun metafizikanı məntiqi olaraq tamamlamaq səyində davam etdidir. Metafizikaya tənqidi olaraq münasibət göstərərk, o, həmçinin, Nitşenin və Freydin irsini də inkişaf etdirir. Bu novatorlarda olduğu kimi, Derridada da metafizikanın tənqidi eyni zamanda, Avropa tarixindən rişələnən və müasir sivilizasiyanı səciyyələndirən bütün qərb təfəkkürünün (təfəkkür və praktik sferaların sientizasiyası da daxil olmaqla) tənqidi kimi çıxış edir. Derrida daxildən "dekonstruksiyanın" köməyi ilə tənqid etmək istəyir, yəni mətnlərin elə oxunması yolu ilə ki, onlarda özünə yer tapan ziddiyyətlər axtarılır və bununla da mətnin məna strukturlarına "səpələnmək" imkanı verilir 476
. Derrida mətn və ya yazı (writing) anlayışlarını elə genişləndirir ki, dil və bütün digərləri son nəticədə "yazı" kimi başa düşülür. O, mətni və "yazını" fərqləri müəyyənləşdirən fəaliyyət kimi şərh edərək, bu genişlənməni həyata keçirir. Metafizikanın başlıca yanılması Derridanın fikrinə görə, ondadır ki, o, həmişə əsas axtarır və onu mövcud olanda tapır. Amma Haydeggerin ardınca gedərək, Derrida
476 Bax: məsələn, De la grammatologie. - Paris, 1967 вя LUcriture et la differance. - Paris, 1967. Mətnin "dekonstruksiyası" barədə bu ideya bir çox ədəbi tənqidçilər arasında geniş yayıldı. Postmodernizm (postmodernism) termini "poststrukturlizm" termini ilə analogiyadan yarandı. Bax: Jan- Fransua Liotar (1924), Jean-Francois Lyotard. La Condition postmoderne. - Paris, 1979. 834
belə bir əsasın axtarışlarının nəticəsiz olduğunu göstərmək istəyir. Dünya bu mənada əsasa malik deyildir. "O şey ki, mövcuddur" onun əsasını "varlıq" (das Seiende) formasında görmək faydasızdır. Bu aspektdə "yazı" hər şeydən öncə, "fərqləndirməni" (la difference) səciyyələndirir. Yazı yeni fərqləndirmələr arasında mövcud olanla mövcud olmayan arasında sanki bir fasiləsiz yarış olaraq yaranır. Bu açıq yarışda "başqası" onu bizim anlayışlar vasitəsi ilə ifadə etmək üçün göstərdiyimiz bütün səylərə baxmayaraq həmişə özünün xüsusi rolunu oynayacaqdır. Derrida Əlcəzairdə yəhudi ailəsində anadan olan fransız filosofudur. Buna görə də, onun sözlərinə görə, o, dominant mədəniyyətə münasibətdə həmişə "başqası" olmuşdur. Derridanın qarşılaşdığı çətinlik yaxşı
məlum olan
özünüreferensiya problemindən ibarətdir. Bu problem onun mövqeyinə tətbiq olunarkən belə bir qaydada ifadə oluna bilər. Əgər dekonstruksiya bütün klassik fəlsəfi anlayışların, o cümlədən də, həqiqət anlayışının "dağıdılmasını" öz ardınca gətirirsə, onda Derrida izah etməyə borcludur ki, o, onun tərəfindən təsdiq olunanların həqiqət olduğunu hesab etməkdə davam edirmi? Əgər o, iqrari cavab verirsə, onda o, özünüreferensial olaraq qeyri-ardıcıl olmuş olur. Əgər o, mənfi cavab verirsə, onda onun təsdiq etdiyində nəsə ciddi bir şeyi görmək çətindir. Və ya hansısa bir üçüncü yol mövcuddur? Mişel Fuko (Michel Foucault, 1926-1984) özünün Sözlər və şeylər (Les Mots et les choses: une archeologie des sciences humaines, 1966) kitabı ilə populyarlıq əldə etmişdir. Bu kitabda strukturlist nöqteyi-nəzər müdafiə olunur: insan - bir sosial konstruksiyadır. Reallıq öz əsasında - strukturlardır. Fuko Levi- Strossla birgə o nəzəriyyələri tənqid edir ki, onlar insanın bir avtonom fərd olaraq anlamına üstünlük verirlər, belə ki, sosial konstruksiyalar və reallıq öz mahiyyətləri etibarı ilə strukturlardır 477
. Fuko "humanitar elmlərin arxeologiyası" adlandırdığını, yəni verilmiş dövrün əsas struktur əlaqələrini axtarır. O, bu dövrə xas olan həm təfəkkürü, həm də əməlləri müəyyənləşdirən determinant strukturu epistema (episteme) adlandırır. Fukonun əsərləri bərabər dərəcədə "intellektual tarixə" və fəlsəfəyə məxsusdur. Onun
Yüklə 8,37 Mb. Dostları ilə paylaş:
|