Гуннар Скирбекк
Yüklə 8,37 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Habermas və arqumentasiya
837
layihələrə əsaslanan radikal tənqidin tərəfdarı olmaq zəruri deyildir, liberal olmaq zəruridir. Rortiyə görə, bütün hər bir şey kontekstual və təsadüfidir (contingent). Onun üçün heç bir universal və zəruri mühakimə və normalar ciddi olaraq mövcud deyildir. Rortinin "dekonstruktivist" yanaşması onunla səciyyəvidir ki, o, analitik fəlsəfənin tərəfdarıdır və onu "daxildən" bilir, bu da, ona son dərəcə dəqiq dəlillərdən istifadə etmək imkanını verir. O, ideyaların və arqumentlərin spesifik kontekstlərə mənsubiyyətinin nümayişi ilə kifayətlənmir. Rorti həmçinin, həqiqətin və yalanın fəlsəfi distinksiyasına oxşar fəlsəfi distinksiyalar olmadan bizim necə keçinə biləcəyimizi göstərməyə səy edir. O, bunu biz bu distinksiyaların ekstremal mənalarını nəzərdən keçirdiyimiz zaman onların necə uğursuzluğa düçar olduqlarını nümayiş etdirərək edir (mütləq həqiqətin problematik xarakter daşıması buna nümunə ola bilər). Rorti özünün fəlsəfəyə münasibətdə tənqidinə ciddi yanaşmışdır. O, bir sənət olaraq fəlsəfə ilə məşğul olmaqdan əl çəkmiş və ədəbiyyat fakültəsinə keçmişdir. Skeptik mövqeyə xas olan özünüreferensiya problemləri ona yaxşı tanışdır. Elə buna görə də, o, həmişə dəqiq arqumentlər irəli sürür. Rorti az mülahizə irəli sürür, daha çox isə mülahizə irəli sürmənin alternativ üsullarını "təklif edir" və onlara "ehyam vurur". O, mətnlərin öyrənilməsi ilə məşğul olan bir çox tədqiqatçılar üzərində nüfuza malikdir. Amma onun ardıcılları üçün çox vaxt onun fəlsəfi hazırlığı çatışmır, elə bunun da ucbatından onların arqumentasiyası bir çox hallarda daha az parlayır və kontrarqumentlərə münasibətdə daha həssasdır (məsələn, özünüreferensial ziddiyyətliliklə bağlı olan kontrarqumentlərə münasibətdə). Rortinin özünün özünüreferensial ziddiyyətlilikdə günahlanmadan qaçmağı bacarıb-bacarmaması hələ ki, mübahisəli olaraq qalır 483
. Bundan başqa, o da, diqqəti özünə çəkir ki, Rorti çox vaxt distinksiyaları fikrini onun tərəfindən müzakirə olunan nöqteyi- nəzərlərin radikal versiyaları üzərində (məsələn, həqiqət anlayışının ifrat variantları üzərində) toplayaraq aradan qaldırmağa səy edir. Amma axı aşkardır ki, onların təkzib olunması daha mötədil versiyaların (məsələn, həqiqət anlayışının mötədil variantlarının) təkzib olunması üçün kifayət deyildir 484
. Sonda, ironiya ilə qeyd edək
483 Bax: məsələn, R. Bernstein. The New Constellation. - Cambridge, 1991. - pp. 258-292. 484 Rortinin baxışlarının tənqidi ilə bağlı, məsələn, bax: T. McCarthy. Ideals and Illusions. - Cambridge, MA, 1991. pp. 11-42 (orada həmçinin, Fukonun 838
ki, xüsusi və ictimai sferaların kəskinliklə ayrılmasını Rortinin ardıcıl olaraq necə dəstəklədiyini təsəvvür etmək çətindir, əgər Rortinin özü oxşar kəskin distinksiyaların aradan qaldırması fəaliyyətinə ixtisaslaşırsa, bunu necə başa düşmək olar 485 ?
Habermas və arqumentasiya
Hermenevtik ənənə (məsələn, Qadamer) üçün və tənqidi dekonstruksiya (məsələn, Derrida, Fuko, Rorti) üçün ümumi olan odur ki, onlar öz işini bir mətn olaraq dildən başlayırlar. Elə buna görə də, bu istiqamətlər müqayisəli ədəbiyyatşünaslıqla, tarixi tədqiqatlarla, teologiya ilə və hüquqşünaslıqla sıx əlaqədardır. Habermas bütün Frankfurt məktəbi kimi sosial elmlərlə daha sıx bağlıdır və öz işini bir "nitq aktı" olaraq dildən başlayır. Onun üçün əməl anlayışı mətn anlayışı qarşısında üstünlüyə malikdir. Habermasın üzərində inkişaf etdiyi zəmin Frankfurt məktəbi idi. Lakin o, onun ilk nümayəndələri (Adorno, Horkhaymer) üçün səciyyəvi olan total tənqiddən və pessimizmdən əl çəkir. Bu əl çəkmə müxtəlif "koqnitiv maraqların" (Erkenntnisinteressen) Habermas tərəfindən bir-birindən ayrılması ilə bağlıdır. İnsan öz həyati tələbatların ödənilməsi üçün özünün təbiətdən istifadə etmək qabiliyyətindən asılıdır. Əmək fəaliyyətinin instrumental vasitələrinin genişlənməsi ilə əlaqədar olaraq izah edən elmin və səbəbiyyətlə idarə olunan texnologiyanın inkişafı baş verir. Ətraf mühit üzərində nəzarəti nəzərdə tutan texniki koqnitiv maraq bundan ibarətdir. Eyni zamanda, insanlar birgə əməllərindən və kommunikativ qarşılıqlı təsirdən də asılıdırlar. Dil ilə daxilən bağlı olan qarşılıqlı təsir və onu təmin edən anlam (interactive understanding) hermenevtik elm adlandırılanları - sosial antropologiyadan tutmuş tarixə kimi daha da inkişaf etdirir. İnsanlarda qarşılıqlı intersubyektiv anlamın dərinləşməsindən ibarət olan praktik koqnitiv maraq 486
isə bundan ibarətdir.
Yüklə 8,37 Mb. Dostları ilə paylaş:
|