Sirpanib ishqalanish qonunlari.
Agar jism erkin bo`lsa, u istalgan tomonga harakat qilaoladi.
Lekin u
bog`lanishda bo`lsa, yani u biror boshqa jismni ustida joylashgan bo`lib, uning
ustida sirpanib yoki dumalab harakatlanayotgan bo`lsa,
albatta ishqalanish kuchi
paydo bo`ladi.
Ishqalanish kuchining paydo bo`lish sababi shuki, texnikada uchraydigan
barcha mashina detallariga harqancha ishlov berilmasin baribir ularning
sirtlarida mikrorelef, yani malum miqdorda g`adir budirlik saqlanib qoladi. SHu
sababli bir sirt ikkinchi sirtning ustida sirpanib harakatlanayotganda, ushbu
g`adir budirlik natijasida sirpanib ishqalanish kuchi paydo bo`ladi
.
Agar mabodo ishqalanayotgan sirtlar o`ta toza silliqlangan bo`lsa, yani
mikrorelef mutloq yo`qotilgan bo`lsa, u holda ishqalanish kuchi nolga teng yoki
unga yaqin bo`ladi, va bunday bog`lanishlarni
ideal bog`lanishlar
deyiladi
Biz
quyida hozircha faqat
real bog`lanishlar, yani ishqalanuvchi sirtlarda
mikrorelef (g`adir budirlik) saqlanib qolgan sirtlar
, ustida muvozanat holatini
saqlanayotgan jismlarga oid masalalarni ko`rib o`tamiz.
Aslida ishqalanish qonuniyatlari ancha murakkab
masalani tashkil etadi,
lekin biz, ushbu maruzada ishqalanish haqidagi umumiy qonuniyatlarni o`rganamiz
xolos. Ular asosan quyidagilardan iborat:
1)
Biror qattiq jismni
real bog`lanish ustida, ixtiyoriy tomonga surmoqchi
bo`lsak, shu ishqaluvchi sirtlar orasida, ishqalanish kuchi F
ishq
- paydo
bo`ladi. Ushbu kuchning son qiymati noldan to F
cheg
qiymatgacha ortib
boradi, yo`nalishi esa hardoim harakat tomonga teskari bo`ladi
.
2)
CHegaraviy ishqalanish kuchining son qiymati (moduli) quyidagi formula
bo`yicha aniqlanadi, va uni Kulon qonuni deb ataladi,