moddalar. Sirt chegara. Liotrop qator. Xromatografik analiz.
74
XII-ma’ruza
KOLLOID SISTEMALARNING ELEKTR XOSSALARI
Reja
1. Kolloid sistemalarda elektrokinetik hodisalar.
2. Qo’sh elektron qavat va uning tuzilishi.
3. Mitsella va uning tuzilishi.
4. Elektrokinetik potensial.
5. Kolloid eritmalarning elektr o’tkazuvchanligi.
1807 yilda Moskva universitetining professori Reyss birinchi bo’lib
elektr
maydonida kolloid zarrachalarning harakatda bo’lganligini tajriba yo’li bilan
aniqladi. Reyss bir parcha loyga ikki nayni o’rnatib, bu naylarga tozalab yuvilgan
qum soldi va ikkala nayga bir xil balandlikda suv quydi (I-rasm).
I-rasm. Reyss tajribasining sxemasi.
So’ngra bu suvga elektrodlarni tushirdi. Tok yuborilgandan bir oz vaqt o’tgach,
musbat elektrod tushirilgan naydagi suv loyqalandi: loy zarrachalari sekin-asta
ko’tarilib, suvda suspenziya hosil qila boshladi. Manfiy elektrod tushirilgan nayda
esa suv ko’tarila boshladi. Kolloid zarrachalarning tashqi elektr maydon ta’sirida
harakat qilish hodisasi
elektroforez deyiladi. Demak, kolloid zarrachalar ma’lum
zaryadga ega va shu sababli sistemaga elektr toki berilganda
zarrachalar biror
elektrodga tomon harakat qiladi; manfiy zarracha musbat elektrodga,
musbat
zarracha – manfiy elektrodga tomon boradi. Shu yo’l bilan elektroforez usulida
kolloid zarrachalarning zaryadlarini aniqlash mumkin bo’ldi.
75
Reyss tajribasida biz ikki hodisani kuzatamiz. Birinchisida loy
zarrachalarining musbat elektrod tomon harakati bo’lsa, ikkinchisida esa-
suyuqlikning manfiy elektrod tomon harakat qilishidir. Suyuqlikning elektr
maydonida g’ovak jism orqali elektrodlar tomon harakat qilishi elektroosmos
deyiladi. Elektroosmos yo’nalishiga qarab suyuqlik zaryadi ishorasini aniqlash
mumkin. Elektr toki ta’sirida qattiq va suyuq fazalarning o’zaro harakati elektro-
kinetik hodisalar deb aytiladi.
Elektro-kinetik hodisalar geologiya, tuproqshunoslik, agrotexnika va
texnikaning turli sohalarida keng qo’llaniladi. Masalan, ular toza kaolin hosil
qilishda, bo’yashda katta ahamiyatga ega. Elektro-kinetik hodisalar kolloid
kimyoning o’zida ham katta rol o’ynaydi. Kolloid
sistemaning dzeta-potensial
kattaligi ayni sistemaning agregativ barqarorligi uchun xarakteristika bo’la oladi.
Dostları ilə paylaş: