H. T. Avezov, sh sh. Xudoyberdiyev

Mitsella va uning tuzilishi. Kolloid sistemalarni olish yo’llari va kolloid
sistemalarning elektrokinetik xossalari asosida kolloid zarrachalarning tuzilishini 
bilish mumkin. Kolloid zarrachalarning tuzilishi shundan iboratki, kolloid zarracha
– juda ko’p molekula yoki atomlarning birlashgan ko’rinishi va ular zarracha 
yadrosini tashkil etadi. Zarracha yadrosi qo’sh elektr qavat bilan qoplangan. Yadro
va qo’sh elektron qavat bilan birga mitsella deyiladi. 
Mitsella – oddiy molekulalarga qaraganda ancha murakkab tuzilishga ega. 

Unda ikki qism – neytral modda – yadro va qo’sh qavatdan iborat. Yadro va unga

adsorbilangan ionlar birgalikda granula – kolloid zarracha deyiladi. Granula 
ma’lum zaryadga ega bo’lganligi uchun uning atrofida qarama-qarshi zaryadli
ionlar yig’iladi. Lekin bu ionlar zarrachaga zaifroq tortilib turadi va dispersion 
muhitning bir qismini tashkil qiladi.
Shunday qilib, mitsella - granuladan va uning atrofidagi qarama-qarshi 

zaryadli ionlardan iborat sistemadir. Mitsella elektr maydon ta’sir etmagan

sharoitda elektroneytral bo’ladi. Buni quyidagi sxema shaklida yozish mumkin:
granula 

yadro | adsorbsion qavat || diffuzion qavat|

mitsella 
Misol tariqasida temir (III)-gidroksid zolini ko’rib chiqamiz: 

Bu zolni hosil qilish uchun temir (III)-xlorid eritmasi issiq holatda gidroliz

qilinadi. Gidroliz reaksiyasi quyidagi tenglama bilan ifodalanadi: 
FeCI
3

+3H

2
O↔Fe(OH)

3
+3HCI

Temir (III)-gidroksidning sirtdagi molekulalari xlorid kislota bilan 

reaksiyaga kirishib, ionli stabilizator FeOCI molekulalarini hosil qiladi:
Fe(OH)

3
+HCI↔ FeOCI+2H

2
O

FeOCI molekulalari dissotsilanib, FeO

+
va Cl

-
ionlarni hosil qiladi: 
FeOCI↔ FeO
+
+ Cl

-

---

---

78

Tarkibi jihatdan kolloid yadro tarkibiga yaqin bo’lgan ionlar kolloid zarrachalar
sirtiga adsorbilanadi degan qoidadan foydalanib, temir(III)-gidroksid zolining 
tuzilishini quyidagi shaklda yozish mumkin:
n[Fe(OH)

3
]∙mFeO

+
, (m-x)CI
-
+ xCI

-

yadro adsorbsion qavat, diffuzion qavat
granula

mitsella

Bu zarracha musbat zaryadga ega ekanligi sxemadan ko’rinib turibdi. 
Endi manfiy zaryadli zol sifatida mishyak sul’fid zolini ko’rib chiqamiz: Bu 

zolni hosil qilish uchun arsenit kislotasiga vodorod sul’fidni ta’sir ettirish kerak.

Sodir bo’ladigan reaksiya quyidagi tenglama bilan ifodalanadi: 
2H
3

AsO

3
+3H

2
S=As

2
S
3

+6H
2

O 

Eritmada vodoror ionlati ortiqcha miqdorda bo’lgan, shuning uchun bu sistemada:

H
2

S↔HS
-

+H

+
Qo’sh elektr qavat nazariyalari asosida kolloid zarrachalarning tuzilishi haqida 

mitselyar nazariya yaratildi. Dastlab bu nazariyani kolloid kimyoda o’rganiladigan
barcha zollar uchun tadbiq etish mumkin, deb faraz qilindi. Lekin keyinchalik olib 
borilgan tekshirishlar mitselyar nazariyaning faqat liofob kolloidlarga taalluqli
ekanligini aniq ko’rsatdi. Liofil zollar eritmalari tamomila boshqa tuzilishga ega 
ekanligi aniqlandi.