Ba’zi suyuqliklarning havo bilan chegarasidagi sirt tarangligi, erg/sm
2
Suyuq
modda
Temperatura
0
C
Sirt
taranglik
Suyuq
modda
Temperatura
0
C
Sirt
taranglik
Simob
20
485
Geksan
20
18,5
Suv
20
72,75
Oltin
(suyuq)
1200
1120
51
Glitserin
20
66,0
Qalay
(suyuq)
900
510
Etilenglikol
20
46,7
Osh tuzi
(suyuq)
811
113
Etil spirti
20
21,6
Geliy
(suyuq)
270
0,24
Termodinamikaning birinchi va ikkinchi qonunlariga muvofiq, sirt taranglik
izobar potensialning, o’zgarmas temperatura, o’zgarmas bosim, o’zgarmas mollar
soni va o’zgarmas zaryad bo’lgan taqdirdagi fazalararo sirtga nisbatan hosilasidir,
ya’ni:
1
,
,
)
(
n
P
T
S
G
(4)
Qattiq jismlarning sirt tarangligi. Qattiq jismlarning sirt tarangligini faqat
bevosita usullar bilan aniqlana oladi. Qattiq jismda molekulalararo tortilish
kuchlari suyuqlikdagi molekulalararo tortilish kuchlaridan ancha ortiq bo’lgani
uchun qattiq jismlarning sirt tarangligi kattaroq qiymatlar bilan xarakterlanadi.
Buni quyidagi jadvalda ko’rish mumkin.
3-jadval
Ba’zi kristall moddalarning sirt tarangligi, erg/sm
2
Modda
Temperatura,
0
C
Sirt taranglik
Kal’siy ftorid
30
2500
Stronsiy sul’fat
30
1400
Bariy sul’fat
25
1250
Qo’rg’oshin ftorid
25
900
Kumush xromat
26
575
Kal’siy sul’fat
30
270
Qo’rg’oshin iodid
30
130
Tayanch iboralar
Sirt taranglik. Ho’llanish. Chet burchak. Gidrofil va gidrofob sirtlar.
Suyuqlik tomchisi. Tomchilarning yoyilishi. Sirt qavat.
Savol va topshiriqlar
1. Sirt hodisalarning umumiy tavsifi nimadan iborat?
2. Sirt hodisalar qanday sinflarga bo’linadi?
52
3. Sirt qavat qanday o’lchamlar bilan xarakterlanadi?
4. Solishtirma sirt nima?
5. Qattiq jism sirti suyuqlik sirtidan farq qiladimi?
6. Sirt taranglik nima va u qanday kattaliklarga ega?
7. Suyuq va qattiq moddalarning sirt tarangliklari birmi?
Adabiyotlar
1Axmedov K.S., Raximov X.R. Kolloid ximiya. – Toshkent.- O’zbekiston. – 1992.
40-50 betlar.
2. Фридрихсберг Д. А. Курс коллоидной химии. – Л.: - Химия. – 1984. – с.
51-62.
3. Воюцкий С.С. Курс коллоидной химии. –М.: - Химия. – 1964. – с.
133-136.
IX-ma’ruza
QATTIQ JISM SIRTINING SUYUQLIK BILAN HO’LLANISHI
Reja
1. Qattiq jism sirti suyuqlik bilan ho’llanganda
sodir bo’ladigan hodisalar.
2. Ho’llanishning ahamiyati. Flotatsiya.
3. Ho’llanishning miqdoriy ifodasi.
4. Kogeziya va adgeziya.
5. Ho’llanish issiqligi.
Qattiq jism va suyuqlik chegarasida bo’ladigan hodisalarni, jumladan, qattiq
jism sirtining suyuqlik bilan ho’llanishini tekshirishda ikki kuchni, ya’ni suyuqlik
molekulalarning o’zaro va suyuqlik molekulalari bilan qattiq jism molekulalari
orasidagitortishish kuchlarini hisobga olish kerak bo’ladi. Suyuqlik qattiq jism
sirtini ho’llaganda, quyidagi hodisalar kuzatiladi.
53
1. Agar suyuqlik molekulalarining o’zaro tortishish kuchlari suyuqlik
molekulalari bilan qattiq jism molekulalar orasidagi tortishish kuchlaridan kam
bo’lsa, suyuqlik qattiq jismni ho’llaydi. Buni 1-rasmdan ko’rish mumkin.
1-rasm. Suyuqlikning qattiq jism sirtiga tushirilgan tomchisi.
Suyuqlik sirtiga o’tkazilgan urinma bilan qattiq jism sirtiga o’tkazilgan
urinma orasidagi hosil bo’lgan chet burchak deb ataladi. Agar suyuqlik qattiq
jismni ho’llasa, chet burchak o’tkir bo’ladi. Agar chet burchakning qiymati nolga
teng bo’lsa, suyuqlik qattiq jismni to’la ho’lladigan bo’ladi.
2. Agar suyuqlik molekulalarining o’zaro tortishish kuchi suyuqlik
molekulalari bilan qattiq jism molekulalari orasidagi tortishish kuchidan ortiq
bo’lsa, suyuqlik qattiq jismni ho’llamaydi.
Qattiq jismni ho’llamaydigan suyuqlik tomchisi qattiq jism sirtudan ellipsoid
shaklida oladi. Buni 2-rasmda ko’rish mumkin.
2-rasm. Qattiq jismni ho’llamaydigan suyuqlik.
Bu rasmda qattiq jismni ho’llamaydigan suyuqlik tomchisi va suyuqlikning
idishi devori yonidagi sirti ko’rsatilgan. Bu holda chet burchak o’tmas ekanligi
aniq ko’rsatilgan.
54
3. Agar chet burchak 180
0
С gat eng bo’lsa, suyuqlik qattiq jismni sira ham
ho’llamaydi. Lekin amalda bunday moddalar uchramaydi; juda oz bo’lsa ham
suyuqlik qattiq jismni ho’llaydi. Shuni ham aytib o’tish kerakki, har bir suyuqlik
ba’zi qattiq jismlarni ho’llaydi, ba’zilarini ho’llamaydi. Masalan, suv toza shisha
sirtini ho’llaydi, ammo parafin sirtini ho’llamaydi; simob shisha sirtini
ho’llamaydi, lekin toza temir sirtini ho’llaydi. Suv bilan ho’llanadigan qattiq jism
sirti gidrofil sirt deb aytiladi; ho’llamaydigan jismlarning sirtlari esa gidrofob
yoki oleofil sirtlar deyiladi.
Sirtlarni sun’iy ravishda biror suyuqlik bilan ho’llanadigan yoki
ho’llanmaydigan qilish mumkin. Masalan, biror qattiq uglevodorodning sirtiga sirt-
faol modda surkab, uni suv bilan ho’llanadigan holatga keltirish mumkin.
Ho’llanish turlari texnologiya jarayonlarda, chunonchi, ruda va qumlarni
boyitishda katta rol o’ynaydi. Suvda “kambag’al ruda” suspenziyasi tayyorlab,
unga maxsus sirt-faol modda qo’shilganda, qimmatbaho rudaning sirti
gidrofoblanadi; kvars, silikatorlar, ohaktoshlar ho’llanib, suv tagiga cho’kadi.
Suspenziya orqali havo oqimi o’tkazilganda, sirti gidrofoblangan ruda zarrachalari
ko’pik holida suyuqlikning yuziga chiqadi. Bu jarayon rudaning flotatsiyasi
(boyitilishi) deb ataladi. Flotatsiya jarayoni sanoatning boshqa sohalarida ham
qo’llanilishi mumkin.
Dostları ilə paylaş: |