Haç ve Hilal Altında Ortaçağda Yahudiler
Yüklə 8,12 Mb. Pdf görüntüsü
|
Haç ve H ilal Altında Ortaçağda Yah u d i l e r 1 1 3 Hıristiyan kölelere sahip olmasını engelleme kararlılığıyla para lellik gösterir.77 Kölelerle ilgili maddenin nedeni, Pakt'ta belirtilmez. Klasik Müslüman fıkıhçılardan aktarma yapan İbn Kayyım el Cevziyye, kendi yorumunda bu maddenin, Yahudilere ya da Hıristiyanlara satılmaması gereken ve Müslümanlar tarafından esir alınan kölelere işaret ettiğini belirtir.78 Bu durum, Musevili ğin ve Hıristiyanlığın yanı sıra İslama da dönmeye hazır 11genç11 pagan esirlere dikkat gösterildiği hadislerde tarhşılır.79 Eğer [pa gan] köle hala gençse diye açıklıyor İbl} El-Kayyım, bir imansıza satılması yasakhr; çünkü, genç pagan Müslüman elinde kalırsa, İslama dönmeye hazır ve istekli olur. Tek bir otorite, kölenin İs lamı kabul etmek isteyeceğinin hiçbir güvencesinin, olmadığını ileri sürerek bu görüşe katılmaz. Eğer esir yetişkin ve İslama dönmesi olası değilse, bir Müslüman, alıcının İslam alemi dışın daki bir toprağın yerlisi olmaması koşuluyla -oraya geri dönme sin ve eski esir İslamın düşmanl arına yarayacak bilgileri verme sin diye- o esiri bir gayri-Müslime satabilir.80 Zimmi1lerin sahip olduğu kölelere Müslüman ilgi ile Yahudi lerin sahip olduğu kölelere Hıristiyan ilgi arasında dikkate değer bir fark vardır. Hıristiyan-Roma Yahudiler hukuku (ve daha sonra düstur hukuku), Yahudi-Hıristiyan çalışmasını merkezi konu haline getirir.81 Hıristiyan kaynaklar, Hıristiyanlar üzerin de Yahudi gücü ve Yahudilerin hizmetine giren paganların ya da Hıristiyanların Musevileştirilmesi korkusuyla kaynar. "Ya hudilerin ebedi köleliği" teolojik kavramı on üçüncü yüzyılda üstünlük kurunca, Yahudilerin ev hizmetleri için özgür Hıristi yanlara sahip olması bile tabu oldu.82 Kölelerle ilgili kuralların arkasındaki yönlendirici ilke, bir Yahudi köle sahibinin hizmet karını "kendi kirli tarika hna döndürebileceği -bu durumda köle lanetlenirdi- düşüncesinden duyulan tiksintidir. Yahudilerin kö lelerini kendi dinlerine döndürecekleri kaygısı temelsiz de de ğildi; Yahudi hukuku, köle sahiplerinden kendi evlerindeki köle- 1 1 4 Mark R. Cohen leri döndürmelerini ister. Düstur hukuku, Museviliğe dönüş te mel kaygısıyla konuyla ilgili düsturlarla doldu. İslam, bu konuda anlamlı bir yanıyla farklıdır. Zimmi'lerin köle sahipliğiyle ilgili söylemin dili, İslam otoritelerinin Musevi liğin iğrenç etkisi korkusundan çok hiyerarşinin bozulacağı en dişesiyle hareket ettiklerini gösterir. Gerçekten de, Geniza Yahu dilerin, çoğunluğu ev köleleri olmak üzere genelde köle sahibi - olduklarını gösterir. Goitein, köleler konusunda, İslam' dan baş ka herhangi bir dine dönüşü yasaklayan İslam yasasının "büyük ölçüde dikkate alınrnadığı"nı düşünür.83 Kamu Görevlerinden Dışlama Ömer Paktı'nın resmi metninde öne çıkmayan diğer iki hu kuksal sakatlık gayri-Müslim cemaatleri önemli ölçüde etkiledi: Yahudilerin ve Hıristiyanların kamu görevlerinden dışlanması ve cizye ya da kelle vergisi ödemesi. Devlet yönetiminde görev alma yasağı, Hıristiyan hukuk metinlerinde beşinci yüzyıl başla rında geçilen ve daha sonra kilise konseyleri, düsturcular ve pa palık tarafından tekrarlanan benzer bir yasağı anıms atır. Tarihsel olarak görüngü, İslam' da çok daha fazla yaygın ve kalıcı oldu. İslam yönetiminde gayri-Müslimlerin istihdamı, ciddi biçimde bizzat fetihle, birlikte ve Müslüman yöneticilerin onayıyla başlar. Fethedilen toprakların yönetimini devlette görev almaktan çok savaşmaktan onur duyan deneyimsiz Araplara bırakmak yerine yerlilerin yönetmeye devam etmesine izin vermek amaca uy gundu.84 Fakat sonunda bu durum, Müslümanlar üzerindeki yetkiyi gayri-Müslimlerin eline verdi ve bu sorun olmaya başla dı. Gayri-Müslimlerin doğuştan İslama düşman olduklarına ve tereddüt etmeden Müslümanları atacaklarına inanıldı. Yüksek mevkilerdeki zimmi'lerin, Müslüman efendilerini aynı dini pay laştıkları yabancı yöneticilere satabileceğinden korkuldu (elbette, temel kaygı Hıristiyanlarla ilgiliydi). Fıkıhçılar, Kuran'da ve ha dis literatüründe zimmi düşmanlığı ve ihaneti uyarısında bulu- Haç ve Hilal Altında Ortaçağda Yah u d i l e r l l 5 nan bolca ifade buldular.85 Gayri-Müslimlerin kamu görevlerin de istihdamını özel olarak yasakladığı anlaşılan Kuran, ayetleri Sure 5:51'i kapsar: "Ey inananlar! Yahudi ve Hıristiyanları dost olarak benimsemeyin; onlar birbirlerinin dostudurlar. Sizden, kim onlara dost olursa, o da onlardandır. Allah zulmeden kimse leri doğru yola eriştirmez."86 Görünüşe göre, gayri-Müslimlerin hükümet görevlerinden dışl anma sını emreden ilk Müslüman yönetici, Emevi halifesi Ömer ibn Abd el-Aziz'di. Ne var ki, uygulama burada bitmedi.87 850 tarihli fermanında Abbasi halifesi El-Mütevekkil, zimmi'lerin devlet hizmeti yasağını tekrarlamak zorunda kaldı. "Müslüman lar üzerinde yetkiye sahip olacakları devlet görevlerinde ve res mi işlerde istihdamlarını yasakladı."88 Halifenin fermanı, sepet lemenin gerekçesi olarak, zimmi'ler "onlara [Müslümanlara] bas kı yapar ve zorbalık, hile ve düşmanlıkla onlara el uzatırlar" der.89 Bu gerekçe, Hıristiyan yasa koyucuların Yahudileri kamu görevlerinden dışlamak için aktardıkları gerekçeyi anıms atır. İddia, Medine'de Peygamber'e yönelik Yahudi ihanetiyle ilgili Kuran ve Kuran sonrası öykülerle temellendirildi. Yine de, yüzyıllarca El-Mütevekkil'in ve ona benzer birçok ferman sadece düzensiz bir şekilde yürürlüğe kon�u. Gayri Müslimlerin, devlet yönetiminde olmakla elde edilen güç ve serveti istismar ettiklerine dair şikayetler, Müslüman kaynaklar da tekrar tekrar su yüzüne çıkar. Yüzyıllar boyunca, bütün Müs lüman dünyasında, hatta on ikinci yüzyıldan sonraki gerileme · döneminde bile, fiili yönetim Hıristiyan, Yahudi, Pers ve Zerdüşt bürokratlara dayanmaya devam etti.90 Arap yönetim çevrelerinde zimmi'lerin her z aman hazır ve nazır varlığı, Yahudileri, Hıristiyan Kuzey Avrupa Yahudileri için tasarlanamayacak biçimde devlet işlerine bulaştırdı. Onlara onur ve nüfuz kazandırdı ve mensubu oldukları azınlık cemaat lere genel toplumla bütünleşme duygusu verdi. Bu durum, hu- Yüklə 8,12 Mb. Dostları ilə paylaş:
|