Haci qadir qədirzadə Əshabi KƏHF: MÜQƏDDƏSLİK
Yüklə 152 Kb. Pdf görüntüsü
|
Bunlar bacıdırlar. Cümə axşamı «Əshabi-Kəhf»dəki qara daş gəlir Ocaqtəpədəki böyük bacısını görüb qayıdır.75 Daşla bağlı inanclar «Əshabi-Kəhf»lə bərabər, Naxçıvan ərazisində bir sıra yerlərdə də yayılmışdır. Qara daşlara inam xüsusi yer tutur. Xalqın inamına görə, belə daşlar göydən düşməklə müqəddəsdirlər. «Yaycı kəndindəki pirdə qara daş var. Üstündə nal izi. Xızır peyğəmbər buradan keçəndə atı ayağını qoyub bu daşın üstünə.»77 Daş kultuna türklərin yaşadıqları bütün ərazilərdə rast gəlinir. Qədim türklər inanmışlar ki, Tanrıdan ulu babalarına müqəddəs daş -«Yada taşı» endirilmişdir.78 Sibir və Attay türklərində «sata», «dada», «yada taş», «kihi taaş» (adam-daş), «ehekeen taaş»( «baba taş») adlan ilə tanınan belə daşlara çox böyük inam vardır. Yakutların inamına görə, sata daşlar müxtəlif olurlar. . Onlann bir qurpu heyvanların və ya insanın mədəsindən çıxır, ildınm çaxması ilə düşən (daşlar) satalar mövcuddur. Buna “etinq sata” deyilir.79 Azərbaycan türklərində də bəzi heyvanlann və quşların qarnında belə daşlann olduğuna inanırlar «Ala, göy, sarı, qırmızımtıl və s. rənglərə çalan bu daşın hansı heyvanda olmasını əsasən aşağıdakı əlamətlə ayırd etməyə çalışırlar. Qarnında daş olan at dayanmadan çayı keçər, su içməz, otlayanda da başını daha çox şimala sarı tutar. Qarnıda daş olan 52 öküz isə axşamüstü, birnəfəsə, dalbadal 10-14 kərə böyürər. Qarnında daş olan keçi tək otlar, sürüyə qarışmaz.»80 Y.A.Xudyakovun məlumatından aydın olur ki, “sata-dada- yada” adlanan belə daşlar daha çox qara rəngdə olurlar.81 Həmin daşların köməkliyi ilə yağış yağdırmaq, havanı dəyişdirmək mümkündür. Türklərin inamına görə, havanı dəişdirmək, yağış yağdırmaq daşını Nuh peyğənbər oğlu Yafəsə vermişdir. «İslanı müəlliflərinə aid olan rəvayətə görə, Nuh peyğəmbər Türküstanı oğlu və türkün babası Yafəsə verdiyi zaman o atasından bu quraq ölkədə nə edəcəyini soruşur. Atası da ona yağmuryağdınrıa qüdrətini bəxş edir və üzərində dua olan ( İsmi Əzəm ) yazılı bir daş verir. Ehtiyac halında bu yazılı daş ilə Allaha dua edərək yağmur yağdırırdı.»82 Toplanmış materiallar göstərir ki, Naxçıvanda “Əshabi- Kəhf’lə bərabər bir sıra ziyarətkahlarda qara daşlar mövcuddur. Cəhri kəndi ərazisində İsfəndiyyar və ya Qaş piri adlanan ziyarətgah mağara tiplidir. Girişi dar olsa da, bir neçə metr getdikdən sonra salonun ortasında böyük qara daş vardır. İnsanlar müxtəlif niyyətlə həmin ziyarətgaha gedirlər. Tarixi mənbələr sübut edir ki, XVIII əsrin əwələrində burada böyük nüfuza malik olan İsfəndiyarzaviyyəsi olm uşdur83. Həmin ziyarətgahda bitki, daş kultu geniş yayılmışdır. Ziyarətə gələnlər qara daşa nəzir qoyur, daş yapışdırır, ətrafında 53 şam yandırır, pirin qabağındakı kollara və kiçik tut ağacına çapıd bağlayırlar. Naxçıvanın bir sıra kəndlərində axır çərşənbənin (ilaxırın) səhəri Nov başına çıxarkən çay və ya bulaqdan bir neçə xırda daş götürürlər. «Bərəkət daşı» adlansın belə daşları ərzaq saxlanan yerə, hətta bəzi kişilər pul kisələrinə qoyurlar. Xalq arasında “ürək daşı” deyilən daşlarla ürək bulanması, ürək ağrılarını müalicə etməyin mümkün olduğuna inanrlar. Bunun üçün həmin daşı suya salıb xəstəyə içirirlər. Eyni zamanda, daşı xəstənin ürəyinin və mədəsinin üstündə gəzdirirlər. Qara daşın müqəddəsliyi ilə bağlı bir neçə xalq deyimi mövcuddur. Pis övlad haqqında: “Sən doğulunca bir qara daş doğulaydı”, “Qara daş səndən yaxşıdıri’ və s. deyilir. Xalq arasındakı inama görə, qara daşların özlərinəməxsus xüsusiyyətləri vardır. Deyirlər ki, bu daşlar artıb çoxalmaq-doğmaq xüsusiyyətinə malikdirlər. Bəzi daşların 40-a qədər bala verdiyi söylənilir. "Sata-daJama-yada”rıın çoxalmasından bəhs edərək NAAIekseyev yazır ki, bu daşların böyüməsi 30-40 il davam edir. Bəzən bu daşların “uşaqlarf-kiçik daşlar olur. Çoxalma 40- gündən bir ola bilər.84 Daşın insan ruhunu daşımaq qabiliyyətinə malik olmasına dair çoxlu inamlar mövcuddur. “Əshabi-Kəhf’də düşmən daşını atmaq ona fiziki xətər yetirmək kimi sayılır. Bu inam bütün Azərbaycan üçün xarakterik olmuşdur. Azərbaycanda keçmişdə 54 4 arzu olunmayan adamın bir daha qayıtmaması üçün onun % arxasınca qara daş atardılar. Daş atdıqca güya o adam geri qayıtmayacaqdır.^ Naxçıvanın bəzi kəndlərində mərhumu evdən çıxardıqdan sonra onun yatdığı yerə daş qoyurlar. Mərhum dətn edildikdən sonra həmin daş həyətə atılır. Daşın qəbirstanlığa atılması adəti də vardır. Şərur rayonunun Şahtaxtı, Culfa rayonunun Bənəniyar kəndlərində pirdə qara daş vardır. Kim niyyət edib həmin daşı qaldırırsa, deməli niyyət yerinə yetəcəkdir. Həmin adam deyir. “Daş, mənə quş kimi (yəni yüngül) gəldi”. İnsanlar arasında belə bir inam vardır ki, hər kəsin özünün daşı var. "Daşımı başına salma", “Mənim daşım ağırdır", “Mən daşdan yaranmışam”, “Öz daşı öz başına düşsün” və s. Dünya türkləri üçün xarakterik olan inama görə, insan daşa çevrilə bilər. Naxçıvanda daşa çevrilmiş insanlarla bağlı çoxlu rəvayətlər mövcuddur. Bu baxımdan bir oxşamaya diqqət yetirək: Başına dönüm, döndərim, Səni bazara göndərim Sən bazardan gəlincə Özümü daşa döndərim. Deməli,insan inanr ki, daşa çevrilə bilər. İnsanın daşını çevirməklə onun xasiyyətihi dəişmək olur. Yəni onun xasiyyəti t 55 Yüklə 152 Kb. Dostları ilə paylaş:
|