Haci qadir qədirzadə Əshabi KƏHF: MÜQƏDDƏSLİK
Yüklə 152 Kb. Pdf görüntüsü
|
parçaları üst-üstə yığılmışdır. (Quyu formalı, içərisinə kiçik daşlar atılmışdır). Oxşar inanc yerlərinə və adətə Culfa rayonunun Camaldın kəndi yaxınlığındakı Alməmməd (Əli Məhəmməd, Ali Məhəmməd də deyirlər) piri ərazisində «Düymə quyusu» (Düyməli təndir) deyilən yerdə də rast gəldik. Burada niyyət edib yuxarıdan «Quyu» adlanan çalaya düymə atır və ya quyudakı (çaladakı) düyməni gətirib kütlə kimi yerdən çıxarırlar. V.P.Dyakonova yazır ki, tuvalılar dağların başında dağ luhlan üçün ovaa,oboo adlanan daş qalaqlarını silindrik və kümbəzvari foımada düzəldiriər. Onun içərisinə kiçik daş qırıqları atılır. Dağa ilk dəfə qalxan hər bir şəxs bura daş atmalıdır.57 Eyni inam digər türk xalqlarında da mövcuddur. Quzey İraqda Gurgur Baba ziyarəti və dilək daşı adlanan yerdə də bu inam var.-58 Naxçıvanda, eyni zamanda Azərbaycanın digər bölgələrində, həmçinin Anadoldu, Sibir, Altay-Sayan bölgələrində bir sıra müqəddəs dağlar var ki, xalq onlara tapınır. Ümumiyyətlə dağ inamının kökü çox qədim dövrlərə gedir. «Bilqamıs» dastanından məlum olur ki, şumerlərdə çətinliyə düşən, yolunu müəyyən etməyi bacarmayan şəxs çıxış yolunu dağdan diləyir. Bilqamıs və Enkidu Humbabanı öldürməyə gedəndə bir sıra əməllər yerinə yetirməklə bərabər, hər dəfə eyni məsafəni dəf ediıiər. İyirmi mənzildən bir yola nişan qoydular, Hər otuz mənzilədə bir düşərgə saldılar. 44 Altı həftə üç gündə Farat çayı göründü. % Günəş qarşısında onlar quyu qazdılar. Bilqamıs dağa çıxıb ətrafa göz gəzdirdi, «Dağ, mənə sən xeyirli yuxu gətir^söylədi.50 Bu vəziyyət 6 dəfə təkrar olunur. Hər dəfə Bilqamıs yuxuda başlarına gələcəkləri və nə edəcəklərini görür® Maraqlıdır ki, yuxunu Enkidu deyil, Bilqamıs görür. Çünki o, müqəddəsdir. Dastanda onun haqqında deyilir. O, insandır, yarıdan çoxu tanrıdır ancaq, Heç kəs ona tay olmaz, onun görkəminə bax.61 Dağ kultu ilə bağlı olaraq «Bilqamıs»-«Dədə Qorqud» paralellərinə rast gəlirik. «Salur Qazanın evi yağmalandığı boy»da Qazan xan Ala dağda ovda olari<ən qorxulu yuxu gördü. Çapıb gəldikdə evinin yağmalandığını bildi.62 «Kitabi-Dədə Qorqud»da alqış deyərkən «Qarlı qara tağların yıqılmasun», ölüm, bədbəxliklə bağlı: «Qarşı yatan qara tağım yıqılıbdır» ifadəsi işlənir. Bamsı Beyrək 16 illik /ayrılıqdan/ dustaqlıdan qayıdıb gələndə Banuçiçək Beyrəyin atasına çapar getdi, dedi: «Arab-Arğab qara tağın yıxılmışdı, ucaldı axır».63 Şumer-Dədə Qorqud paralelləri ilə bərabər dağ inamının günümüzdə də bir sıra türk xalqlarında qorunub saxlandığı məlumdur. Həmin inanclar genetik cəhətdən eynilik təşkil edir. Qədim türklər Tanrı dağları -Tyan-Şanı müqəddəs hesab 45 etmişlər. Ümumiyyətlə, Altay türklərinin inamına görə, ən böyük dağ ruhu Pustaq (Buzdağ)a aiddir. Rəvayətə görə, Ülgen bir müddət bu dağı özünə əsas yer seçmişdir. Canlıları burada yaratmağa başlamışdır. Ona görə də Pustaq- Ana Ba$ı adlanır.64 Altayların, şorların, teloutların, tuvalıiarın və xakaslann inamına görə hər bir dağın öz funksiyası var. Tarixi mənbələrə görə, hər dağın özünə məxsus qurbanı olurdu. Cinsi ilə bərabər qurbanlar rənglərinə görə seçilirdilər. Dağ kuftu qədim türklərin Yer- Su hami qüvvələrinə inam və tanrıçılıqla bağlıdır. Abdulkadır İnam bu kultla bağlı olaraq yazır « Yer-Su ruhlarının ən önəmli təmsilçisi dağlardır. Şamanist türklərdə dağ kultu Göy Tanrı kultu ilə bağlı bir kult olmuşdur.Hunların qədim vətəni olan Yeni-Su-Şan, Şan-Din-Şan sıra dağlarındakı Han-Yoan dağı hunların hər il Göy Tanrıya qurban kəsdikləri dağdır. Hun xaqanları Çinlə bağladıqları. müqavilələri Hun dağ deyilən bir dağın təpəsində qurban kəsərək, içdikləri andla təsdiqləyirdilər».65 Qədim türklərdə hər boyun, hər elin özünəməxsus % müqəddəs dağı var idi. Yəni həmin dağa ziyarətə (ibadətə) ancaq məxsus olduğu boyun adamları gəlirdi. N.A.Alekseyev yazır ki, Altayda elə dağlar vardır ki, ancaq ayrı-ayrı nəsillərin (boyların) müqəddəs yeridir. Eyni zamanda elə dağlar vardır ki, onlar bütün boylar üçün müqəddəs dağdır.66 46 «Əshab-Kəhf» də olduğu kimi, Altay-Sayan türklərində də müqəddəs dağı ziyarət etmək üçün xüsusi hazırlıq görülür. Beltirlərin inamına görə, müqəddəs dağa-Tiqr dağa müəyyən yerə qədər minəklə gəlmək olar. Sonra piyada qalxmaq lazımdır. Əsas ibadət yerinə qadınlar və qızlar buraxılmır. (Son illərə qədər «Əshabi-Kəhf >> dəki «Cənnət Bağı» na qadınların və qızların çıxması müşkül idi. Yəni bir növ təbbi qadağa qoyulmuşdur). İbadətdən sonra kəsilmiş qurban ətindən yemək hazırlayırdılar.67 Naxçıvanda da bu adət var. L.V. Çançibayeva yazır ki, Altaylarda bir sıra müqəddəs dağlar vardır ki,indi də orada ov etmək, heyvan otarmaq, ağac kəsmək yasaqdır. Yaşlıların dediyinə görə, bu dağlarda hər şey dağ ruhuna-«Elzi» yə aiddir. Qadınların belə dağlara getməsi məqsədəuyğün deyil.® Başqırdlar bir sıra dağ və mağaralırı müqəddəs sayırlar.Dağ ruhuna «Tay eyəhə» mağara rühüna «Taş kıyış eyəhə» deyirlər. İ.İ.Lepexnin məlumatına əsaslanaraq S.J.Rudenko yazır ki, başqırdlar dağ ruhunu razı salmadan, yəni ona dediyi qurbanı, nəziri vermədən dağa çıxa bilməzlər.09 Məlum olduğu kimi, Naxçıvanda müqəddəs sayılan Gəmiqayda bir sıra heyvan təsvirləri mövcüdur. Eyni zamanda öküz təsvirlərinə rast gəlinir. Dağlarda, xüsusən dağ zirvələrində, aşırımlarda daş qalaqlanması, heyvan təsviri və ya heyvan fiquruna Mərkəzi Asiyanın bir sıra bölgələrində də rast gəlinir. 47 Yüklə 152 Kb. Dostları ilə paylaş:
|