Hanklarda &uxgalteriya msoB

Filali mavjud bolmagan tijorat banki. HKKMdan naqd pul
olish uchun Markaziy bankning madad puli berish to‘g‘risidagi farmoyishga asosan quyidagi buxgalteriya o'tkazmasi orqali hududiy Bosh boshqarmalarning Hisob-kitob kassa markazlariga mablag‘ jo'natadilar.
Debet 10307-«Markaziy bankdan olinishi lozim bo ‘Igan mablag'lar — Naqd pullar»
Kredit 10301-«Markaziy bankdagi vakillik hisobvaragH — Nostro» hisobvarag‘i orqali
Tijorat bankidan HKKMlariga madad puli olish uchun mablag' kelib tushganda quyidagi buxgalteriya ohkazmasi amalga oshiriladi:
Debet21302-«Rezident banklaming vakillik hisobvaraqlari
— Vostro»
Kredit 21307-«Naqd pul olish uchun rezident banklardan kelib tushgan mablaglar»
HKKMlari tomonidan madad puli jo'natilganda quyidagi buxgalteriya o'tkazmasi amalga oshiriladi:
Debet 10109-«Yo ‘Idagi naqd pullar va boshqa to ‘lov
hujjatlari»
Kredit 10101 -«Aylanma kassadagi naqd pullar»
HKKMdan Markaziy bank hududiy Bosh boshqarmalari farmoyishiga asosan madad puli keltirilganda. quyidagi buxgalteriya ohkazmasi amalga oshiriladi:
Debet 10101 -«Aylanma kassadagi naqd pullar»
Kredit 10307 -«Markaziy bankdan olinishi lozim ' bo ‘Igan mablaglar — Naqd pullar»
Markaziy bankning hududiy Bosh boshqarmalari HKKMlariga filiali mavjud bo‘lmagan initsiator bankdan madad pulini olganligi to‘g‘risida tasdiqnoma kelganda, quyidagi buxgalteriya o‘tkazmasi amalga oshiriladi:
Debet 21307 -«Naqd pul olish uchun rezident banklardan kelib tushgan mablaglar»
Kredit 10109 -«Yo'ldagi naqd pullar va boshqa to ‘lov hujjatlari»
Filiali mavjud bo'lgan tijorat bankinittgfilialida HKKMdan mad ad puli olishda quyidagi buxgalteriya o'tkazmasi amalga oshiriladi:
Debet 10307 -«Markaziy bankdan olinishi lozim bolgan mablag'lar— Naqd pullar»
Kredit 16103 -«Bosh bank/fdiallardan filiallar va
banklararo hisob-kitoblar bo 'yicha olinadigan ■ mablag'lar» hisobvarag'i orqali
Madad puli oluvchi fllalning bosh bankida quyidagi buxgalteriya yozuvi orqali HKKMga olinadigan naqd pul uchun naqdsiz pulni o'tkazib beradi:
Debet 22204 -«Bosh bank/filiallarga filiallar va bank- lararo hisob-kitoblar bo ‘yicha to ‘lanadigan mablag'lar»
Kredit 10301 -«Markaziy bankdagi vakillik hisobvarag'i — Nostro» hisobvarag'i orqali
Tijorat bank! filialidan HKKMlariga madad puli olish uchun mablag' kelib tushganda quyidagi buxgalteriya o'tkazmasi amalga oshiriladi:
Debet21302-«Rezident banklaming vakillik hisobvaraqlari
— Vostro»
Kredit 21307 -«Naqd pul olish uchun rezident banklardan kelib tushgan mablag'lar»
HKKMlari tomonidan madad puli jo'natilganda quyidagi buxgalteriya o'tkazmasi amalga oshiriladi:
Debet 10109 -«Yo'ldagi naqd pullar va boshqa to lov hu­jjatlari»
Kredit 10101 Aylanma kassadagi naqd pullar»
HKKMdan Markaziy bank hududiy Bosh boshqarmalari farmoyishiga asosan madad puli keltirilganda, quyidagi buxgalteriya o'tkazmasi amalga oshiriladi:
Debet 10101 -«Aylanma kassadagi naqd pullar»
Kredit 10307 -«Markaziy bankdan olinishi lozim bo‘Igan mablaglar — Naqdpullar»
Markaziy bankning hududiy Bosh boshqarmalari HKKMlariga ffliali mavjud bo'lmagan initsiator bankdan madad pulini olganligi to‘g‘risida tasdiqnoma kelganda, quyidagi buxgalteriya o'tkazmasi amalga oshiriladi:
Debet 21307 -«Naqd pul ofish uchun rezident banklardan kelib tushgan mablag‘lar»
Kredit 10109 -Yoldagi naqd pullar va boshqa to ‘lov hujjatlari»
Tijorat banklari madad pullari hisobini belgilangan talablar doirasida yuritishi bo‘yicha boshqaruvchi, bosh buxgalter va kassa mudiri mas’ul hisoblanadi.
IV bob bo‘yicha nazorat savollari

1. 
   Kassa ishlarini tashkil etish tartibi va maqsadi.
   
2. 
   Kassa operatsiyalari bolimi va uning vazifalari.
   
3. 
   Bank kassalarining turlari va ulaming vazifalari.
   
4. 
   Kunlik kassa hujjatlari va ulami shakllantirish tartibi.
   
5. 
   Kassa operatsiyalarini buxgalteriya hisobini yuritadigan hisobvaraqlar va ulaming ta’rifi.
   
6. 
   Kassa hujjatlarini rasmiylashtirish tartibi.
   
7. 
   Aylanma kassadagi naqd pullarni zaxira hisobvarag‘iga o'tkazish sababi va buxgalteriya provodkasi.
   
8. 
   Banklarga naqd pullarni qabul qilish tartibi va ulaming hisobi.
   
9. 
   Mijozlaming naqd pullarni bankka topshirish tartibi va hisobi.
   
10. 
    Naqd pullarni berish tartibi va ulaming hisobi.
    
11. 
    Naqd pullarni inkassatsiya qilish tartibi va hisobi.
    
12. 
    Naqd pullarni qayta sanashda aniqlangan ortiqchalikni rasmiylashtirish tartibi va hisobi.
    
13. 
    Naqd pullarni qayta sanashda aniqlangan kamomadni rasmiylashtirish tartibi va hisobi.
    
14. 
    Banklarga madad pullarini berish tartibi va hisobi.
    

¥ BOB. NAQD PULSIZ HISOB-KITOBLAR VA
ULARNING HISOBI

1. 
   Naqd pulsiz hisob-kitoblarning urnumiy qoidalari
   

Banklarda hisob-kitob operatsiyalari mijozlaming tovarlar, ishlar va ko'rsatilgan xizmatlar uchun amalga oshiriladigan tolovlar, shuningdek, budjetga, ijtimoiy fondlarga hamda talab qilib olinguncha saqlanadigan depozit hisobvaraqlariga idrim qilish bo‘yicha bankka beradigan topslilriqlari bilan bogliq operatsiyalar hisoblanadi. Bank hisob-kitoblarining asosiy ulushi naqd pulsiz hisob-kitoblarning tegishli shakllari asosida amalga oshiriladi.
Naqd pulsiz hisob-kitoblar — bu buxgalteriya yozuvlari aso­sida tolovchining hisobvarag‘ini debetla&h va mablag‘ oluvchi- ning hisobini kreditlash orqali bajariladigan pul o‘tkazmasidir.
0‘zbekistonda naqd pulsiz hisob-kitoblarning shakllari, tartibi va amalga oshirish shartlari Markaziy bank Boshqaravi tomonidan 2013-yil 26-aprelda tasdiqlangan «0‘zbekiston Respublikasida naqd pulsiz hisob-kitoblar to‘g‘risida»gi (19/1- son) Nizomga asosan tashkil etiladi,(Adliya vazirligida 2013-yil 3-iyun, 2465-raqam bilan ro'yxatdan o‘tgan).
0‘zbekiston tijorat banklari xo‘jalik yurituvchi subyektlaming naqd pulsiz hisob-kitoblaiini quyidagi shakllari orqali amalga oshiradi:

• 
  to‘lov topshiriqnomalari bilan hisob-kitoblar;
  
• 
  to‘lov talabnomasi bilan hisob-kitoblar;
  
• 
  akkreditivlar bilan hisob-kitoblar;
  
• 
  inkasso bo‘yicha hisob-kitoblar;
  
• 
  tijorat bankining hisob-kitob cheki (amaliyotda deyarli
  

qo‘llanilmaydi).
Banklarning ichki operatsiyalari, shuningdek, banklar tomonidan mijozlaming hisobvaraqlari bo‘yicha shartnomada ko‘zda tutilgan naqd pulsiz hisob-kit oblar memorial order bilan amalga oshiriladi.
0‘zbekistonda bozor munosabatlarining tobora ehuqurlashib borishi tijorat banklari xizmatlarining turlarini oshib borishiga turtki bolmoqda. Shunday xizmatlardan biri naqd pulsiz hisob- kitoblami plastik kartochkalar orqali amalga oshirish bo‘lib, hozirgi paytda hisob -kitoblaming ushbu shakli asosan aholi tomonidan savdo va xizmat ko'rsatish subyektlari o‘rtasida qo‘llanilmoqda. Plastik kartochkalar bilan hisob-kitoblami amalga oshirish juda qulay va oson bo‘lib, kelgusida aholi tomonidan toiovlami amalga oshirishda muhim ahamiyat kasb etishi kutilmoqda.
Naqd pulsiz hisob-kitoblami amalga oshirishda quyidagi pul-hisob-kitob hujjatlaridan foydalaniladi:

• 
  to'lov topshiriqnomasi (0505411002), 11-ilova;
  
• 
  to‘lov talabnomasi (0505411001), 12-ilova;
  
• 
  inkasso topshiriqnomasi (0505411013), 13-ilova;
  
• 
  akkreditivga ariza (0505411009),14-ilova;
  
• 
  tijorat bankining hisob-kitob cheki (0505411005), 15- ilova;
  
• 
  memorial order (0505411008), 16-ilova.
  

Naqd pulsiz hisob-kitoblar va pul-hisob-kitob hujjatlarimng aniq shakli mablaglar tolovchi va oluvchi o'rtasida tuzilgan shartnoma (bitim)ga muvofiq mustaqil ravishda belgilanadi.
Yuridik va jismoniy shaxslar o'rtasida naqd pulsiz hisob- kitoblami amalga oshirish uchun qator qoidalar bajarilishi lozim. Ulaming asosiylari sifatida quyidagilami keltirish maqsadga muvofiq:
-naqd pulsiz hisob-kitoblar jarayonida ishtirok etayotgan tomonlaming bank hisobvaraqlari mavjud bo'lishi lozim;
-pul mablag'larini boshqa manzilga o'tkazish va kirim qilish Markaziy bankning qat’iy belgilangan tolov hujjatlari asosida, tegishli rekvizitlar to'liq to'ldirilgan bolishi lozim;
-bank mijozning pul mablag'larini o'tkazish haqidagi topshirig‘ini uning hisobvarag‘ida mablag⁴ bolgandagina qabul qiladi. Mijozning hisobvarag‘ida mablag⁴ bo‘lmagan holatda uning hisobvaragidan undirish to‘g‘risida inkasso topshiriq- nomasi (o‘z vaqtida to‘lanmagan soliqlar va Davlat budjetiga olkaziladigan soliqdan tashqari tolovlar, sud organlarining qarori bo‘yicha undiriladigan summalar), to‘lov talabnomalar, shuningdek, soliqlar va boshqa majburiy tolovlarni amalga oshirish mijozlarning to‘lov topshiriqnomalari kartoteka 2 ga kirim qilinadi va belgilangan tartibda tolovlar amalga oshiriladi;
-bank naqd pulsiz hisob-kitoblami faqat mablag‘ egasining topshirig‘i asosida belgilangan maqsadlar uehun olkazadi, hisobvaraq egasining hisobidagi mablaglar yetarli boimagan holatlar bundan mustasno;
-mablagiar tolovchining hisobvaragldan o'chirilgandan so‘ng mablag‘ oluvchining hisobvaraglga kirim qilinadi;
-tolovlarni amalga oshirish Markaziy bank tomonidan belgilangan naqd pulsiz hisob-kitoblarning shakllarini qollagan holda, tegishli tolov hujjatlari orqali amalga oshiriladi.
Naqd pulsiz hisob-kitoblarning shakli va tolovlarni amalga oshirishning tartibi tovar sotuvchi va xizmatlar ko‘rsatuvchi tashkilot hamda uni sotib oluvchi o‘rtasida tuziladigan shartnomada aniq va batafsil belgilab qo‘yiladi.
Bankda mablaglami kirim qilish yoki hisobdan chiqarish uchun asos boladigan hujjatlaming elektron nusxalari mijozning hisobvaraglga xizmat ko‘rsatadigan buxgalteriya xodimi tomonidan imzolanadi, tolashga qabul qilish va to lash sanalari ko'rsatilgan holda shtamp bilan tasdiqlanadi.

2.