Haqqin iZİ İLƏ Müəllif: Əli Əsğər Rizvani

ŞİƏLİYƏ YÖNƏLMƏNİN DAXİLİ MANEƏLƏRİ

Bəzən insan bu və ya digər məzhəbin haqq olduğunu bilir, lakin daxili maneələr ona bu məzhəbi qəbul etməyə imkan vermir. Şiəliyin qəbul edilməsində də belədir. Bir çox əhli-sünnə mənsubları tədqiqat zamanı şiəliyin haqq olduğunu anlayır və Əhli-beytə (ə) tapınmalı olduqlarını bilirlər. Lakin daxili maneələr yeni məzhəbi qəbul etmələrinə yol vermir. Aşağıda belə maneələrdən bir neçəsini diqqətinizə çatdırırıq:

1. 
   Kortəbii təqlid;
   

Bir çox insanlar sələflərindən onlara irs qalmış fikirlərə, yanlış olsa belə, qarşı çıxmaqdan qorxurlar. Bu, məzhəb seçimi zamanı kortəbii təqlid tələsinə düşməyin nəticəsidir. Çünki etiqadda təqlid etmək insanı sələflərinin əqidəsini müqəddəsləşdirməyə vadar edir. Nəticədə isə insanı daxili maneələrlə üzləşdirir. Lakin həqiqət, axtarışda olan insanlara bu bağları qırıb atmaqda, onlara miras qalan fikirləri incələməkdə güc verir. İnsan bilməlidir ki, sələfləri, ata-babaları yanlış yolda olmuşlarsa, onun da bu yolu davam etdirməsinə lüzum yoxdur. Bizim vəzifəmiz, hətta sələflərmizin irsi fikirləri ilə üst-üstə düşməsə belə, haqqın ardınca getməkdir. Quran əcdadlarını kortəbii təqlid edənləri məzəmmət edr.

Sudanlı Seyid Əhməd Mötəsim yazır: “Keçmiş alimlərə müqəddəs gözü ilə baxmaq insanı onların fikirlərinə mütləq şəkildə tabe olmağa sövq edir. Bu təslimçilik haqq yoldan yayınmağın başlıca amillərindəndir. Allah onların ağıllarını bizə dəlil olaraq göstərməmişdir. Buna görə də bizim onlara hörmətimiz onların fikirlərini incələməyimizə mane olmamalıdır. Əks təqdirdə bu Quran ayəsi bizə də aid olacaqdır:

“Onlar deyəcəklər: “Ey Rəbbimiz! Biz ağalarımıza, böyüklərimizə itaət etdik, onlarsa bizi haqq yoldan azdırdılar” (“Əhzab” 67).

Yasin Məyuf Bədrani bu haqda yazır: “İslam etiqadi məsələlərdə təqlidi, təslimçiliyi kifayət hesab etmir. Əksinə hər bir fərd öz əqidəsinin doğru olduğunu müstəqil şəkildə, hissiyata qapılmadan araşdırmalıdır”.¹

Şiəliyi qəbul etmiş Tariq Zeyn əl-Abidin bu haqda yazır: “Axirətdə aqibəti acınacaqlı olan insanlar - qəlbləri irsi etiqadlarla dolu olanlardır. Onlar bu etiqadlarının doğru olduğunu güman edirlər”.²

2. 
   Şəxsiyyətpərəslik;
   

Əhli-sünnə tədqiqatçılarının şiəliyi qəbul etmələrinə mane olan digər mühüm amil isə onların cəmiyyətdə tanınmış, sayılan şəxsiyyətlərə qarşı çıxmağa cəsarət edə bilməmələridir. Hansı ki, məlum şəxsiyyətlər müsəlman cəmiyyətlərində bütə çevrilmişlər və heç kim onların məqamına yüksəlməyə cəsarət göstərmir.

Saleh əl-Vərdani şəxsiyyətə pərəstiş tələsinə düşmək, insanları haqq ilə deyil, haqqı insanlarla tanımaq haqqında yazır: “Bu, yəhudi alim və rahiblərinin planıdır. Bu gün müsəlmanlar da həmin xəstəliyə yoluxmuş və şəxsiyyətlərin sözlərini yazılı dəlillərin əvəzinə qəbul edirlər”.³

O, sözünü davam etdirərək yazır: “Haqqı axtarmaq alimlərin sözünə yox, müqəddəs mətnlərə əsaslanmalıdır. Müqəddəs mətnlərin izi ilə getmək insanı haqqa doğru yönəldir. Şəxsiyyətlərin ardınca getmək isə çox keçmədən insanı müqəddəs mətnlərdən ayırır, uzaqlaşdırır. Onu müqəddəs mətnlərin deyil, şəxsiyyətlərin əsirinə çevirir. Tədqiqatda meyar müqəddəs mətnlərdir. İnsana məsuliyyəti yalnız müqəddəs mətnlər verir. İnsan onlara söykənərək ayaqda durur. Axirət əzablarından xilas edəcək yeganə qüvvə də odur.

Burada müqəddəs mətnlər dedikdə məqsəd Quran ayəsi, ona və ağla müvafiq Peyğəmbər (s) kəlamlarıdır”.¹

O, digər kitabında yazır: “Müsəlmanlar şəxsiyyətə pərəstişdən, sələflərmizin toxunulmaz müqəddəsliyi xülyasından uzaq olmalıdırlar. Müsəlmanların vəzifəsi İslam təfəkkürlərini islah etmək üçün şəxsiyyətlərə deyil, müqəddəs mətnlərə əsaslanmaqdır”.²

O, yazır: “Tədqiqatın başlıca şərti şəxsiyyətə pərəstişdən uzaq olmaq, yəni müstəqil şəxsiyyətə malik olmaq, digərlərinə ibadət etməməkdir. Mən öncə kitablara toxunulmaz müqəddəslik gözü ilə baxır, qorxaraq yanaşırdım. Səhabədən fəqihlərə qədər keçmiş sirli insanlara müəmmalı qorxu ilə baxırdım. Lakin toxunulmaz müqəddəslik buxovundan xilas olduğum zaman qarşımda həqiqətə yetmək üçün geniş bir yol olduğunu gördüm. Bəli, elə ki, tarixi hadisələrin araşdırılmasında kortəbiiliyi kənara qoydum, daha dəqiq desək, elə ki, müqəddəs mətnləri şəxsiyyətlərdən yüksəkdə tutdum, o zaman haqqı tanıdım. Mən haqqı tapdım, gümanın əhatə dairəsindən xaric olub haqqa yəqinin əhatə dairəsinə daxil oldum. Bu, Peyğəmbərdən (s) sonra İslam yolunu yenidən nəzərdən keçirdiyim zaman idi.

Uzun illər sonra ruhum sərgərdanlıqdan xilas oldu. Gözüm İslam tarixinin görünməyən tətəflərinə düşdükdə müstəqim yola qədəm qoydum. Bu zaman pərdələr götürüldü, gözümün önündə Peyğəmbərin (s) Əhli-beytini (ə) gördüm və beləcə doğru yolun əlamətlərini duyub həqiqi İslama daxil olduğuma yəqin etdim”.¹

İdris Hüseyni Məğribi bu haqda yazır: “Mən öncədən də həqiqətin istisnasız olaraq şəxsiyyətlərdən daha dəyərli olduğunu bilirdim. Başa düşürdüm ki, özümü, itirmiş həqiqətləri əldə etmək uğrunda mübarizəyə hazırlamalıyam. Gözlərimin önünə damarlarımda axan qan qədər mühüm şəxsiyyətlərdən ayrılmaq ehtimalı gəlirdi. Lakin bilirdim ki, Əbu Hüreyrənin dini baxımdan nə dəyəri var ki, mən onu dəstəkləmək üçün tarixi həqiqətləri araşdırmaqdan vaz keçim. Nə üçün onun rüsvayçılıqlarının üstünü örtmək üçün həqiqətləri təhrif etməliyəm? Əbu Hüreyrə etiqadi prinsiplərdən biridirmi ki, onu tarixin süzgəcindən keçirmək, cəhalətlərini etiraf etmək haram olsun? Onun rüsvayçılıqları qarşısında sakit qalıb onları dini həqiqətlərə qatmaq, İslamı bu fəsadlara qurban vermək namərdlik deyilmi?”¹

DÜŞÜNMƏK KORTƏBİİ TƏQLİDDƏN XİLAS OLMAĞIN YEGANƏ YOLUDUR

İnsanı kortəbii təqliddən xilas edəcək ən mühüm amil ağlı işə salmaq, düşünməkdir.

Məhəmməd Əli Mütəvəkkil bu haqda yazır: “Ağıl, nəfsi istəklərin maneçiliyi olmadan haqqa doğru hidayət edən bir nurdur. Ağıl Allahın insan üçün höccətidir. Allah onun vasitəsi ilə tanınır. Peyğəmbərlər (ə) onun vasitəsi ilə təsdiq olunur. Haqq onun vasitəsi ilə batildən fərqləndirilir. Ağlı olmayanın dini də yoxdur”. ²

Seyid Əhməd Mötəsim bu haqda yazır: “Allah-Taala insana ağıl və elm nuru bəxş etmişdir. Onlardan istifadə yolu isə insanın öz əlindədir. Bu nuru həqiqətləri üzə çıxarmaq üğrunda yandırmayan şəxs, tezliklə cəhalət və xurafat kölgəsi altına düşəcəkdir”.³

İdris Hüseyni Məğribi yazır: “İslamı sələflərimizin fikirləri xaricində araşdırdıqda görünür ki, onun məqsədi insan ağlını fəallaşdırmaqdır. İslam insanlardan ona şüurlu surətdə dərk edərək tabe olmalarını istəyir”.¹

3. 
   Təəssübkeşlik;
   

Təəssüb insanın haqqa tabe olmasına mane ola biləcək amillərdən biridir. Çünki o, insanı, yanlışlığını bildiyi halda müəyyən bir fikrin üzərində dayanaraq onu dəyişməyə, dar düşüncəli olmağa vadar edir. Elə buna görə də təəssübkeş insan haqqı, həqiqəti gündüz, günəşin saçdığı kimi aydın olsa belə tanımaqdan məhrum olur.

Şiəliyi qəbul etmiş böyük əhli-sünnə alimi Məhəmməd Məri Əntaki bu haqda yazır: “Bu kitabda yazdığım faktlara diqqətlə nəzər sal və haqqın həqiqət yolçuları və təəssübdən, kortəbiilikdən uzaq olanlar üçün aydın olduğunu gör. İnadını davam etdirənlərə isə minlərlə hədis desən də bir faydası olmayacaq”.¹

Buna görə də haqq məzhəb sorağında olan, bu məqsədlə tədqiqat aparan kimsə etiqadındakı yanlışlıqları qəbul etmək cəsarəti əldə etməlidir.

Doktor Ticani Səmavi bu haqda yazır: “Məni əhatə edən insanlar müəyyən zaman kəsiyində mənim düşüncəmi doldurmuş, ağlımı zəncirləmişdilər. Bundan məqsəd hədisləri və ya tarixi hadisələri düzgün təhlil etmək, Quranı və sünnəni düzgün anlamaq iqtidarında olmam üçün şərait yaratmamaq idi. Lakin mən iyirmi ildən çox bir müddətdə üzərimə qonan təəssüb tozunu silməyi, boynumdakı buxovu, qolumdakı zənciri qırmağı bacardım”.²

O, yazır: “Təəssüb və irsi düşmənçilik dönəmi öz yerini nüvə əsrinə, fikir azadlığı dönəminə vermişdir. Bu gün müasir gənclər haqqı tanımaq üçün gözlərini açmalı, şiə kitablarını oxumalı, onlarla əlaqə yaratmalı, alimləri ilə söhbət etməlidirlər. Nə vaxta qədər yanlış fikirlərə aldanacağıq?! Bu gün dünya xalqları sıx əlaqədədirlər. Yer kürəsinin istənilən bölgəsində şiə var. Elmi tədqiqat işləri ilə məşğul olanlar şiəliyi ona düşmən mövqedə olanların tədqiqatı ilə tanımamalıdırlar.

Şiəlik etiqadı yalnız özlərinə bəlli olan gizli məzhəb deyil. Dünyanın hər bir nöqtəsində şiə kitabları var. Şiə elm mərkəzləri hər bir elm adamının üzünə açıqdır. Şiə alimləri müsəlmanları vəhdətə dəvət etmək məqsədi ilə dəyirmi masalar, diskussiyalar keçirirlər”.¹

4. 
   Qorxu.
   

Bir məzhəbdən digərinə keçərkən insanın qarşılaşdığı problemlərdən biri də keçmiş əqidəsindən ayrılacaq deyə onu bürüyən qorxudur. Çünki uzun müddət onunla yaşamış, onlara alışmışdır.

Seyid Əhməd Mötəsim bu haqda yazır: “Geniş axtarışdan sonra Əhli-beyt (ə) məzhəbinə tabe olmağın vacib olduğunu qət etdim. Vicdanım bunu qəbul etsə də əməldə məzhəbimi dəyişə bilmirdim. Dostlarımın mənə şiə və ya Xomeyni deyə müraciət etmələrinə baxmayaraq, mən hələ də tam olaraq məzhəbimi dəyişməmişdim. Əhli-beyt (ə) məzhəbinin haqq olduğuna zərrə qədər də şübhəm yox idi. Lakin əmmarə nəfs mənə vəsvəsə edir, əcdadımın məzhəbini tərk etməyə imkan vermirdi. Daxilimdə suallar yaranırdı: Ata-babalarının dinindən əlmi çəkəcəksən? Səni əhatə edən və sənə qarşı olan cəmiyyətlə necə yola gedəcəksən? Sən kimsən ki, belə bir nəticə əldə etmisən? Böyük alimlər, əksər müsəlmanlar sən bildiklərini bilmirdilərmi? Minlərlə bu kimi şübhələr fikrimi məşğul edir, mənə rahatlıq vermirdi.

Məni bu daxili keşməkeşdən xilas edər deyə şiəlik əleyhinə yazılmış kitablara müraciət etdim. Lakin onlarda da axtardığımı tapa bilmədim. Məsələ daha da ciddiləşdi. Çünki o kitablarda elmi, məntiqi dəlillər əvəzinə, nalayiq sözlər, yalan və iftiralar gördüm. Sonda Əlinin (ə) vilayətinin dəlillərini tədqiq edərkən daxilimdə hidayət nurunun parladığını və məni haqqa sövq etdiyini hiss etdim”.¹

Məhəmməd Əli Mütəvəkkil bu haqda yazır: “Son qorxu zəncirlərini qırıb yeni məzhəbə keçəcəyimi qət edtdiyim zaman dostum əfsanəvi fikirlərini üzərimə yağdıraraq dedi: “Yəqin bil ki, əgər bu məzhəb haqq olsaydı, bizdən çox öndə olanlar, savadlı insanlar məzhəblərini dəyişər və şiə olardılar”.

Bu sözləri eşitdikə od qalayan, lakin ətrafını işıqlandırdıqdan sonra orada qalmaq istəməyən insan vəziyyətinə düşdüm”.¹

Doktor Ticani bu haqda yazır: “Mən öz aqibətimdən qorxdum. Dəfələrlə tövbə edib Allahdan bağışlanmaq istədim və bir daha məni Peyğəmbərin (s) səhabələri, nəticə də isə dinim haqqında şəkkə salan mövzular haqqında düşünməyəcəyimə söz verdim. Lakin mənə qarşı günü-gündən artan düşmənçiliklər, dediyim hər sözün yalan adlandırılması, həqiqəti bilməyə olan marağım məni tədqiqatımı davam etdirməyə sövq etdi. Özümdə məni irəliyə doğru sövq edən daxili bir qüvvə olduğunu hiss edirdim”.²

Şiəliyi qəbul etmiş Əbd əl-Münim özündən öncə şiə olmuş əmisi oğlu ilə aralarında gedən mübahisələrə toxunaraq yazır: “Mən qəti qərara gəlmişdim ki, əmim oğlu ilə yeni qəbul etdiyi məzhəb haqqında bir kəlmə belə kəsməyim. Hər keçən gün vücudumu qorxu bürüyürdü. Onun fikirlərinin təsiri altına düşməkdən, yaxınlarım tərəfindən dindən çıxmaqda ittiham olunmaqdan qorxurdum. Lakin bütün bunlara göz yumub əmim oğlu ilə söhbət edəcəyimi qət etdim. Çalışdım ki, bu söhbət nəticəsində ona və əqidəsinə qarşı yaranmış etimadımı aradan qaldıra bildim. Mən (hazırlıq üçün) şiəlik əleyhinə xeyli kitab oxumuşdum...

Mən ona dedim: “Sən bu gün məzhəbini dəyişərək cəmiyyətdən ayrı düşmüsən. Bir az sonra bu məzhəbini də dəyişməyəcəyinə nə zəmanət var?” O, sualıma cavab olaraq bu ayəni oxudu:

(Yəhudilər və xaçpərəstlər) dedilər: “Cənnətə yəhudilərdən və xaçpərəstlərdən başqası girməyəcək!” Bu, ancaq onların xülyalarıdır. (Ya Rəsulum!) Onlara söylə: “Əgər (bu sözü) doğru deyirsinizsə, dəlilinizi gətirin!” (“Bəqərə, 111).

Mən dəlil tərafdarıyam. Dəlillər hansı tərəfdə olarsa, mən də o tərəfdəyəm. Mən araşdıraraq Əhli-beyt (ə) məzhəbinin haqq, doğru yol olduğu qənaətinə gəlmişəm. Bunun başlıca sübutu bu məzhəbin ardıcıllarının göstərdiyi dəlillərin bütün müsəlmanlar tərəfindən yekdilliklə qəbul olunmasıdır.

• 
  Nə üçün qeyriləri sənin üzə çıxardıqlarını anlamamışlar?
  
• 
  Birincisi, mən bunları dərk edən, anlayan ilk şəxs deyiləm. İkincisi, kiminsə bu və ya digər əqidədə olması onun doğru və ya yanlış olduğuna sübut ola bilməz. Çünki meyar öncə haqqın özü, sonra isə tərəfdarlarıdır. Məni başqaları maraqlandırmır. Çünki Allah Quranda buyurur: “Ey iman gətirənlər! Nəfslərinizi qorumaq sizin borcunuzdur. Siz doğru yolda olsanız, (haqq yoldan) azanlar sizə heç bir zərər yetirə bilməzlər. Hamınızın axır dönüşü Allahadır. Allah etdiyiniz əməllər barəsində sizə xəbər verəcəkdir!” (Maidə, 105)
  
• 
  Fərz edək ki, şiə məzhəbi ən doğru yoldur. Bu o demək deyilmi ki, müsəlmanların 90 faizi yanlış yoldadır? Çünki əksər müsəlmanlar əhli-sünnədirlər.
  
• 
  Birincisi, şiələr sənin düşündüyün kimi azlıq təşkil etmirlər. Çünki bir çox müsəlman dövlətlərində çoxluq təşkil edirlər. İkincisi, haqqın meyarı azlıq və ya çoxluq deyil. Çünki Allah-Taala Quranda buyurur: “Sonra onların yanına qarşılarından və arxalarından, sağlarından və sollarından gələcəyəm və sən onların əksəriyyətini şükür edən görməyəcəksən!” (“Əraf”, 17) “Biz sizə haqqı gətirmişdik, lakin sizin əksəriyyətiniz haqqı xoşlamırdı” (“Zuxruf”, 78). Deməli, cəmiyyətin çoxluğu haqqın ölçüsü ola bilməz.
  

Mən təəccüblə dedim: “Sən məndən babalarımın, bütün tanıdıqlarımın, möminlərin Allahın istədiyi dində omadıqlarını etiraf etməmimi istəyirsən?”

O, gülümsəyərək dedi: “Mən sələflərimizi dəyərləndirmək fikrində deyiləm. Allah onları daha yaxşı tanıyır. Lakin mən sənə xatırlatmaq istəyirəm ki, Quran əcdadlarının etiqadını təqlid edənlərə qarşı çıxır: Onlara (bütpərəstlərə): “Allahın göndərdiyinə (Qurana) tabe olun!” –deyildiyi zaman, onlar: “Biz ancaq atalarımızın getdiyi yolla gedəcəyik!” – deyirlər. Bəs ataları bir şey anlamayıb doğru yolda deyildilərsə necə? (Yenədəmi onlara tabe olacaqlar?) (“Bəqərə”, 170)¹