Hayotiy davrlari

Jahon bozorida tovarlarning “hayotiy davrlari” mobaynida narxlarning o‘zgaruvchanligi

Jahon bozorida bunday deb nomlangan holatlar mavjud. "Talab va taklifning nisbati." Katta talab katta bo'lsa, eng yomon sharoitlarda ishlab chiqarilgan tovarlar bozorga tashlanadi, bu esa bir muncha vaqt aniqlanadi. jahon narxi.Va bu albatta juda yuqori. Aksincha, ko'pincha taklif talab etiladi. Keyin sotuvlarning asosiy hajmi xalqaro savdo sub'ektlariga, eng yaxshi va narxlar past bo'lgan mahsulotlarning ahamiyati pasayadi. Shu nuqtai nazardan, bunday nuansni ta'kidlash kerak: agar har qanday mamlakatda eng katta tovar ishlab chiqaruvchisi ushbu mahsulotning milliy bozorga bo'lgan eng yirik etkazib beruvchisi bo'lsa ham, bu global bozorda etakchi o'rinni egallashi degani emas. Ko'pincha xalqaro bozorda eng ko'p Tovarlar iqtisodiy nuqtai nazardan bo'lmagan mamlakatlarni katta va kuchli kuchlar tomonidan amalga oshirmoqda. Bozorda tashqi savdo narxini belgilashda ulardagi farqlar alohida shaxslar va bozorning pozitsiyalarini hisobga olgan holda, farqlarni hisobga olish kerak. birinchidan¹, "Sotuvchi narxi" tushunchalari mavjud, Sotuvchi tomonidan taklif qilingan va shuning uchun nisbatan yuqoriroq va "xaridor narxlari", ya'ni Xaridor tomonidan qabul qilingan va to'langan va shuning uchun nisbatan past; ikkinchidan, bozor sharoitlariga qarab, u erda. "Sotuvchi bozori", bu talabning tarqalishi, tijorat ko'rsatkichlari va narxlari sotuvchini yoki chaqiruvni talab qiladi. "Xaridor bozori", taklifning tarqalishi natijasida xaridor va narxlar nuqtai nazaridan ustunlik qilinadi. Bozor holati har doim o'zgaradi, bu narxlarda aks etadi. Bu shuni anglatadiki, bu doimiy kuzatuv va o'qish mavzusi bo'lishi kerak. Aks holda, narxlarni aniqlashda juda jiddiy xatolar mumkin. So'nggi o'n yilliklarda jahon savdosida tovarlarni narxlashda muhim rol o'ynaydigan va har qanday mahsulotni import qiluvchiga yoki oxirgi iste'molchiga taqdim etuvchi xizmatlarni egallab turibdi. Bular odatda qabul qilingan etkazib berish shartlari: texnik xizmat ko'rsatish, kafolatni ta'mirlash, boshqa muayyan turlar Tovarlarni targ'ib qilish, sotish va ulardan foydalanish bilan bog'liq xizmatlar. Bu jihat, ayniqsa muhimdir zamonaviy sharoitlarYuqori texnologiyalar ishlab chiqishda mashina va uskunalar asoratlari. Misollar asbob-uskunalar va mashinalar eksportida xizmatlarning narxi etkazib berish narxidagi 60 foiz ulushga ega bo'lganida ma'lum.
Bozor tez o‘zgarib boradi va shunga ko‘ra, har bir mahsulot ham o‘z yashash davrini ham o‘taydi. SHu vaqt davomida firmalar doimo narxlarga o‘zgartirishlar kiritadi. Yangi mahsulotga narx belgilash eng jiddiy bosqichlardan biridir. YAngi mahsulotni ishlab chiqarish bilan bog‘liq xarajatlar bozordagi talab darajasi, raqiblar harakati hali etarli darajada ma’lum emas. Narx belgilashning qiyinligi, muayyan darajada mahsulotning yangiligi darajasiga ham bog‘liq. Bu daraja esa uchga bo‘linadi: - eng yangi mahsulot; - texnikaviy ilg‘or mahsulot; - original bo‘lmagan (yangi taqlidiy) va o‘rinbosar mahsulotlar. Bunda mutaxassislar narxga nisbatan asosiy iste’molchilarning munosabati darajasini belgilaydilar, shuningdek, raqiblar bozorga qay darajada tezlik bilan kirib kelishi mumkinligini o‘rganadilar. O‘ziga o‘xshash o‘rinbosarlari bo‘lgan yangi mahsulot taqlidiy yoki moslashtirilgan mahsulot tarzida tasnif etiladi. Bunday hollarda narx siyosati ilgarigi taktikasini davom ettiradi va narx darajasi muqobil tovarlar o‘rtasida mavjud bo‘lgan sifat va miqdorga qarab o‘zgaradi. Mahsulotning bozorga kirib kelishi va o‘sishi bosqichidan to‘yinish bosqichiga harakati darajasiga qarab, narxlarni puxta boshqarish narx marketingni strategiyasini amalga oshirishning kaliti hisoblanadi. To‘yinish bosqichida narxlarni ko‘tarish odatda talabning ko‘payishi emas, balki ishlab chiqarish xarajatlarining qiymatini ortishi oqibatidir. SHu sababli mahsulotning turiga qarab yo erkin narxlar qo‘yiladi yoki tovarlar sotish hajmini ko‘paytirish uchun narxlar pasaytiriladi. Yo‘qolib ketayotgan mahsulotlarga narx marketingda keyingi rejalarga qarab ikki muqobil narx belgilash yo‘li qo‘llaniladi. Ishlab chiqarishni qisqartirish uchun narxlarni bosqichma-bosqich pasaytirish strategiyasi jami g‘amlamalar sotib tugatilgunga qadar amalga oshiriladi. Unga muqobil holda foydani quvvatlash yo‘lida qo‘shimcha xarajatlar, xususan mahsulot sotishni rag‘batlantirish xarajatlari qisqartiriladi, narxlar esa ilgarigi darajada saqlab qolinadi. Raqiblarning bozorni tashlab chiqib ketishiga qarab, bozor ta’minoti manbalari qisqaradi va aksariyat bunday vaziyatda shu mahsulotga hali muhtoj bo‘lgan muayyan bozor segmenti saqlanib qoladi. Bu esa, mahsulot yashash davrining so‘nggi bosqichi davrida bozorda qolgan firmaga o‘z narxini oshirish imkonini yaratishi mumkin. Savdo-sotiq faoliyatida marketing mutaxassislari uchun narx belgilashning ikkita asosiy siyosati mavjud, bu «qaymog‘ini olish» va «kirib olish» siyosatidir. «Qaymog‘ini olish» siyosati avvalo, tovar narxi ishlab chiqarish narxidan ancha yuqori o‘rnatib, asta - sekin uni tushirib boradi. «Qaymog‘ini olish» siyosatidan aksariyat bozorga yangi mahsulotni joriy etishda foydalaniladi. Bunda narx qandaydir bir yuqori darajada belgilanadi, mahsulot esa segmentlash natijasida asosiy deb e’tirof etilgan bozorda sotiladi. Bozorning to‘yinishidan so‘ng iste’molchilarni jalb qilish maqsadida narx pasaytiriladi. Shunday yo‘l bilan to‘liq daromad eng ko‘p miqdorga etkaziladi. Shu sababli yagona yo‘l – tovar sotish bozorlarini kengaytirish, yangi segmentlar izlashdir. «Kirib olish» siyosatida narx ketgan sarf xarajatlardan past o‘rnatiladi. Narx past bo‘lib o‘zining doimiy mijozlarini egallab bo‘lgandan so‘ng, asta-sekin narx ko‘tarilib boriladi². Doimiy mijozlar narx ko‘tarilsada, o‘sha firmaga bo‘lgan ishonchi tufayli tark etmaydi. «Qaymog‘ini olish» va «kirib olish» siyosatlari narx belgilashning favqulodda namoyon bo‘lishi hisoblanadi. Uning birinchisi – qimmat narxlar, ikkinchisi – arzon narxlar strategiyasidir.

2. Tovarlarni tarqatish tarmoqlari xususiyatlarini va ularning tuzilishi

Jahon amaliyotida hozirda toza monopolistlar nisbatan kam. 700-yillarda, global kosmik bozorda, aniq monopolistlar NASA orqali biz NASA orqali amalga oshirilgan NASA orqali biz uchun bo'lgan. Deyarli toza monopopologiya olmoslar bozorida biladi. Monopol musobaqasi taklif qilmoqda aralash turi Bozor - bu bozorda, qoida tariqasida, bir qator yirik monopopol va kamroq kamroq kuchli firmalarning, ammo taniqli joy egallaydi. Narxlarning tabiati raqobatdosh bo'lib, monopolizmning ajralmas korporativ mahsuloti bozorida. Bir mamlakatning yirik tovarlar bozorida bir mamlakatning yirik tovar firmalarining boshqa mamlakatning yirik monopol firmalarining, shuningdek, engil raqobatchilarni yuqori daromad olishni istagan engil raqobatchilar tomonidan zaiflashtirilgan. Monopoliyalarning narxi tezda monopoliyalardan qanchalik tezroq bo'lsa, har doim ko'proq raqobatchi takliflarni bera oladigan raqobatchilar mavjud, i.e. Eng yaxshi narxlar. Narxlarga jiddiy ta'sir turli xil tovarlarni va turli xil jismoniy xususiyatlarga ega bo'lgan tovarlarni taklif qiladigan boshqa sohalar va turli xil jismoniy xususiyatlarga ega bo'lgan turli xil mahsulotlarni taqdim etadigan monopoliyalar tanlovidir. Bunga misol sifatida metal etkazib beruvchilar va plastmassa ishlab chiqaruvchilar o'rtasidagi raqobat avtomobillarga tegishli bo'lib xizmat qilishi mumkin. Narxlarni shakllantirishda ularning fazilatlari bilan almashtirilgan mahsulotlar tanlovi hisobga olinadi. Masalan, global bozorda junni global bozorda etkazib bergan Avstraliya va Angliya, kimyoviy tola etkazib beruvchilarning jiddiy raqobatiga duch kelmoqdalar. Bir nechta etkazib beruvchilar va oligopoliya raqobat bozori, bozorlar bozoriga tovarlarni etkazib berishni to'liq yoki deyarli to'liq ta'minlaydigan bir nechta yirik kompaniyalar ishlab chiqaruvchilar ishtirokida tavsiflanadi. Kompaniya va mamlakatlar orasida, qoida tariqasida, kompaniyalararo kompaniyalar, ko'pincha firmalarning reklama hodisalariga sarmoya kiritish uchun mutrategik zarur xom ashyoni sotib olish uchun mutratonik zarur xom ashyoni sotib olish bo'yicha alohida huquqlarga ega. Yoritilgan mahsulotlar bo'yicha narxlar amaliyoti shuni ko'rsatadiki, eksportchining har qanday yirik yechimi, ishlab chiqarish, xaridlar, investitsiyalar va boshqalar. Raqobatchilarning ehtimoliy reaktsiyasini hisobga olishni talab qiladi. Kompaniyalar tomonidan saqlash rejasida asosiy raqobatchilarning norasmiy kelishuvlari natijasida maqom beriladi. Maxsus muzokaralar chog'ida narxlarni aniqlash to'g'risidagi bitimlar, sotuvlar bozorlari bo'limida, ishlab chiqarish hajmi bo'yicha erishiladi. Global bozorda faoliyatni idora muvofiqlashtirish zarurati kompaniyani maxsus mexanizmlarni yaratishga, uning yordami, oldindan bashorat qilishning katta qismi bilan harakat qilish mumkin. Bunday mexanizmning eng oddiy shakli - bu rasmiy yozma bitim ishlab chiqarish va narxlarni ishlab chiqarish siyosati bilan bog'liq bo'lgan karteldir. Kompaniyalar kelishilgan narx darajasini saqlash uchun bozorlarni sotishni kelishib olishdi. Dunyo jahon neft bozori tomonidan tartibga solinadigan eng mashhur karton OPEK (neftni eksport qiluvchi mamlakatlar tashkiloti) bo'lgan. Uzoq vaqt davomida qotil neft bozorlarini muvaffaqiyatli muvofiqlashtirishga muvaffaq bo'ldi. Bunday mexanizmlar ishiga, daromadni ko'paytirish tendentsiyasi, I.E. Ularning xatti-harakati ma'lum darajada toza monopoliyalarning ta'siriga o'xshaydi. Oliylashtirish bozorining narx mavzulariga ta'sirining narxi asosan bozorni monopollashtirish darajasiga, tovarlarni ishlab chiqarish va sotish va sotish va boshqa bir xil omillar bilan qanchalik kuchli nazoratga bog'liq. Ta'kidlanishicha, monopollashtirish darajasi qanchalik yuqori bo'lsa, monopol narxlar darajasi va ularning tetikatlari kamayadi. Narxlar turli sohalar bozorlari uchun o'ziga xos xususiyatlarga ega va xalqaro bozorga mo'ljallangan ma'lum mahsulotlar narxlarining tahlili konstruktiv tabiat, uskunalarni o'qitish va boshqalardagi farqlar tufayli qiyin bo'ladi. Shunga qaramay, global bozorga o'xshash mahsulotlar etkazib beruvchilari raqobatchi narxlarining ma'lum bir g'oyasiga ega³. Qoida tariqasida, narxlar darajasi ma'lum bir foizni sotish, sherik, mintaqa, mintaqa va boshqalar va boshqalarni hisobga olgan holda ishlab chiqarishning o'ziga xos xarajatlarini aks ettiradi.
Marketingning eng muhim va ajralmas tarkibiy qismi mahsulotni sotish(taqsimlash, tovar harakati, mahsulotni iste’molchigacha etkazish) hisoblanadi. Bu jarayonda tashkiliy nuqtai nazardan eng murakkab vazifa - ishlab chiqarilgan mahsulotni iste’molchiga etkazish hal etiladi. Sotish siyosati iste’mol tovarlarini etkazib berishning ehtimol tutilgan varintlari tahlili va uning mahsulot taqsimotining hamma shahobchalarida eng yuksak xo‘jalik samarasiga erishishini ta’minlaydigan maqbul variantni ishlab chiqish bilan shug‘ullanadi. Yarim tanlangan taqsimot yo‘li marketing bo‘yicha qolgan jami boshqa echimlarga ta’sir ko‘rsatadi - narxlar, transport tashkilotlari bilan shartnoma tuzish, reklama xizmati, o‘z savdo nuqtalarini ochish va hokazolar shu jumlaga kiradi. Shu sababli rahbariyat taqsimot yo‘lini tanlashga bugungina emas, balki ertangi tijorat muhitini ham ko‘zlab ish tutishi zarur. Faqat bozorga ixtisoslashgan vositachi(taqsimot)ning kirib kelishi ayriboshlash jarayonini tubdan o‘zgartirib yuboradi. Ilgarigi ishlab chiqaruvchilar endi zarur tovarlarni bir joyda sotishlari va ayni paytda o‘zlariga zarur tovarlarni xarid qilishlari mumkin edi. Ayirboshlash harakatlari soni kamaydi. Vositachilar o‘zlarining aloqalari, tajribasi, ixtisoslashuvi hamda faoliyatining ko‘lami bilan ishlab chiqaruvchi firmaga uning yolg‘iz o‘zi qila olishi mumkin bo‘lganidan ko‘ra ko‘proq narsa taklif etadi. Shu sababli ko‘pchilik ishlab chiqaruvchilar o‘z tovarlarini bozorga vositachilar orqali taklif etadilar. Taqsimot yo‘li aniq bir tovar yoki xizmatning ishlab chiqaruvchidan iste’molchi sari harakatida ularga bo‘lgan mulk egasi huquqini o‘ziga oladigan yoki boshqaga berishga yordam ko‘rsatadigan firmalar yoxud ayrim shaxslar majmuidan iboratdir. Boshqacha qilib aytganda, taqsimot yo‘li tovarning ishlab chiqaruvchidan iste’molchiga qarab harakat qiladigan yo‘lidir.
Taqsimot yo‘lining tarkibiy qismlari bir qator vazifalarni bajaradi:
• tovar (xizmati)ni bir joydan boshqa joyga ko‘chishi;
• tovar (xizmati)ga yoki undan foydalanish uchun mulk egasi huquqini berish;
• undovchi faoliyat;
• tovarlar buyurtmasi;
• xavf-xatarni bo‘yniga olish;
• muzoqaralar olib borish;
• bozor ma’lumoti tahlili.
Taqsimot yo‘lining jami vazifalariga uch umumiy xususiyat xos: ular taqchil resurslarni sarflaydi, ixtisoslashgan sharoitlarda gohida yaxshiroq bajarilishi mumkin, turli ishtirokchilar tomonidan amalga oshirilishi mumkin. Agar vazifalarning ko‘p qismi ishlab chiqaruvchi bajaradigan bo‘lsa, uning chiqimlari ortib ketadi, demak, mahsulot narxi ham baland bo‘ladi. Agar vazifani bajarsa, ishlab chiqaruvchi belgilangan narx pastroq bo‘ladi, chunki vositachi ishni tashkil etishga sarflangan xarajatlarni chiqarish uchun pul undiradi. Taqsimot kanalining asosiy funksiyalariga quyidagilar kiradi:
• axborot – bu marketing tadqiqotlari natijasida olingan ma’lumotlar va marketing muhiti to‘g‘risidagi axborotlarni o‘z ichiga oladi
• siljitish – mahsulot taklifiga oid ishontiruvchi axborotlarni reklama va boshqa vositalar orqali tarqatish • aloqa – kerakli xaridorlarni topish va ular bilan aloqa o‘rnatish
• muvofiqlashtirish – talab va taklifni bir-biriga moslashtirish
• muloqotlar – mahsulotni narxi, etkazib berish sharti va taklifning boshqa punktlari bo‘yicha muloqotlar o‘tkazish
• jismoniy taqsimlash – tovarni transportirovka qilish va saqlash
• moliyalashtirish – kanal faoliyatini ta’minldashga bog‘liq xarajatlarni koplash
• tavakkalchilik – mahsulotni sotib olib keyinchalik zarar bilan sotish.
Birinchi besh funksiya shartnoma tuzish uchun xizmat qiladi, qolgan uchtasi esa shartnomani bajarish uchun xizmat qiladi. Taqsimot kanalining bosqichi - bu tovar va unga egalik huquqini pirovard xaridorga yaqinlashtirish yo‘lida u yoki bu ishni bajaradigan har qanday vositachidan iboratdir. Taqsimot kanalining quyidagi bosqichlari bor:
Tovar harakatini qatnashuvchilari quyidagi vazifalarni bajaradi. Ishlab chiqarilgan mahsulotni taqsimlash va sotish; ishlab chiqarishga kerakli xom ashyo va materiallar tayyorlash; marketing tadqiqotlari o‘tkazish; tovarlar iste’molchilari bilan to‘g‘ridan - to‘g‘ri aloqa o‘rnatish; oldi - sotdi qilish uchun shartnomalar tuzish jarayonini tayyorlash; tovarning⁴ iste’molchiga etib borishini rag‘batlantiruvchi siyosat yurg‘izish; tovar assortimentini rejalashtirishda qatnashish va yordamlashish, tovar harakatini moliyaviy ta’minlash; sotilgan tovarlarga qo‘shimcha xizmat uyushtirish; tovarlarni tashish; tovarlarni omborlarga joylash va saqlash; tovarlarni navlarga ajratish, kichik o‘ramlarda qadoqlash, o‘z savdo bitimini tuzatishga tavakkal qilish, sotilgan tovar bahosini aniqlashda qatnashish va boshqalar. Ana shu ko‘p qirrali vazifalarni maxsus savdo firmalarining bajarishi, tovar harakatidagi sarf - xarajatlarining ancha yuqori samara berishini ta’minlaydi.

3.