Hazirlayanlar
Yüklə 3,37 Mb. Pdf görüntüsü
|
68 HOŞGÖRÜ TOPLUMUNDA ERMENİLER II. Katerina döneminde Kırım’dan çıkarılan Gregorianlar 9 ilk köylerini Rostov yakınlarında, Nahçivan-Don adıyla ve daha birkaç köyün temelini attığı pek çoğunun esnaf ve sanatkâr olduğu ve bunların da 1885’ten sonra bugünkü Ermenistan’ın kuruluşunda rol aldığı unutulmamalıdır. Bölge tamamen bir ticaret ve sanat merkezi idi. Nihayetinde Sultan İbrahim’e ait olduğu söylenen ve şu anda Luvov Devlet Arşivi’nde sakla- nan bir Hatt-ı Hümayun’da da bu durumu açık seçik görmekteyiz. Luvov, o tarihlerde serbest bölgedir. Hiçbir mal bu şehre girmeden Ukrayna ve çevresine dağıtılamıyordu. Buradaki tüccarların büyük çoğunluğunu da Gregorian tüccarlar oluşturuyordu. 1685 senesinde Luvov’daki 14 büyük mağazanın 10’u ve 17 orta halli mağazanın da 13’ü Gregorianlara aitti. Bunun sebebi ise Gregorianlara tanınan imtiyazlardı. Luvov’daki Gregorianların tamamı ticaretle uğraşmıyordu. Büyük çoğunluğu zenaat işleriyle uğraşıyordu. XVII. yüzyılın başlarındaki vergi kayıtlarına göre Gregorianların % 80’i zenaatkârdı. Kasaplık, yün ve deri işleri, nakışçılık, eğercilik, terzilik, okçuluk, kılıççılık, kürkçülük, kâğıtçı- lık, petrol ürünleri pazarlaması, ressamlık, ayakkabıcılık, sarrafl ık, meşru- batçılık işleri Gregorianların tekelinde idi. Kâğıt fabrikalarına hammadde temini ve darphane işlerine de bakıyorlardı. Gregorianlar, Kıpçak Türkçesi’ne yakın olan Kırım Tatar Türkçesi ve diğer Türkçeler’i bildikleri için tercümanlık, müsteşarlık, danışmanlık, konsolosluk vazifelerinde de bulunmaktaydılar. Casusluk da bilinen işleri arasında idi 10 .
maktadır. Bu turistlere rehberler açıklamalarda bulunurken, bilinen Ermeni soykırımı ile ilgili tevatürleri de aralara sıkıştırıyorlar. Luvov’daki Grego- rian Kilisesi’nin girişinde ve bahçesinde taştan mezar kitabeleri var. Bun- lardan büyük kısmı yer döşemesi olarak kullanılmış. Mezar sahiplerinin kendi isteği ile bu eylem yapılmış. Amaç nefsin terbiyesi imiş. Bu taşların üzerinde Ermeni alfabesi ile Kıpçak Türkçesi yazılar mevcuttur. Bunları video kamera ile kaydettik. Bahçede bulunan yekpare ağaçtan oyma ikon görülmeye değer güzelliktedir. Gregorian Kıpçakçası metinlerinin Lüvov’da sadece bir kısmı kal- mış. Diğerleri çeşitli şekillerde dünyaya dağılmış. Dağılım alanları ise Ukrayna’nın Luvov şehri dâhil olmak üzere şöyledir: Ukrayna’da Luvov 9 Cuha, a.g.e., s.158. 10 Garkavets, Kıpçakskoye Pismennoye Naslediye I, Almatı 2002, s.10.
69 Yrd. Doç. Dr. Erdoğan ALTINKAYNAK ve Kiev şehirleri, Avusturya, Ermenistan, Hollanda, Polonya, İtalya, Rus- ya, Romanya ve Fransa. Luvov Devlet Arşivi’nden XV-XVIII. asırlar arası, o zamanlar serbest bölge olarak ün yapan Luvov’da, Gregorian Kıpçaklara ait belgeler husu- sunda Dr. Garkavets de bize bilgi aktarmıştı. Bu metinlerin korunduğu ar- şive ve müzeye müracaatla, bazı kaynaklarda İkinci Dünya Savaşı sırasın- da yanarak yok olduğu söylenen Gregorian Kıpçak Türkçesi metinlerinin mikrofi limlerini, özel arşivimizde bulundurmak üzere aldık. Kiev’de bir Ermeni kolonisi veya Ermeni hicreti olduğu yolunda XVI. ve XVII. yüzyıl öncesine ait bir bilgi yoktur. Özerkliği olmayan Gregori- anlar ve onlara ait bir kilisenin XVI-XVII. asırlarda varlığını, sonradan bu- raya gelerek yerleştiklerini biliyoruz. Yine buradaki Ermenilerin dillerinin Kıpçak Türkçesi olduğu da bilinmektedir. Burada kurulan Gregorian mah- kemesinde yeminler ya da and içmeler Kıpçak Türkçesi ile yapılıyordu 11 .
Serete, Balta, Baga, Belza, Bereyar, Baroka, Broda, Buçaç, Vara, Goro- denko, Kutav, Çernovtsi, Stanislav gibi yerleşim merkezlerine dağılmışlar- dı. Gregorianlar Ukrayna’nın 70 yerleşim merkezinde bulunuyorlardı. Gregorian Kıpçak Türkçesi metinlerini ilk defa ilim alemine tanıtan, Ukraynalı, edebiyata ve sanata meraklı bir aileden gelen 1871 doğumlu Ağatangel Efi m Krımskiy olmuştur. Krımskiy’e göre bu insanlar Ermeni- dir. Krımskiy’in verdiği bilgilere göre bugünkü Ukrayna’nın Batı kesim- lerinde bulunan Ermeniler XIV. asırda Litvanya Tatarları, Karay kolonileri ve bir kısım Kumuklar ile birlikte yaşıyorlardı. XV. asrın sonlarına doğru bu Ermeni kolonisine, Osmanlıların Kefe’yi ele geçirmelerinden sonra ye- nileri ekleniyor. Daha sonra bu Ermeniler, Litvanya Tatarları, Karaylar ve Kumuklar gibi Türk dilini terk ederek Polonca, Rusça ve Ukraince konuş- maya başlıyorlar. Gregorian Kıpçaklar konuştukları dili Hıpçak Tili, Kıpçak Tili, Kıp- çakların Tili, Bizim til, Tatarça olarak adlandırıyorlar. Metinlerde bir iki yerde geçen Türkçe ve Türkmen kelimeleri aşağılayıcı bir anlam içermek- teir. Bu adlandırmada dinin etkisi olduğu gibi, o dönemlere ait adlandırma da geçerli olabilir. Eğer bu yüzyılda Osmanlı sahasına bakar isek Türkmen ve Türk kelimelerinin de aynı anlamda kullanıldığını görürüz. 11 Garkavets, a.g.e., s.7. 70 HOŞGÖRÜ TOPLUMUNDA ERMENİLER Oluşumuna göre Gregorian Kıpçakların dili, yine kendi ifadelerine göre Kıpçak Türkçesi’dir. Bu dil Kırım topraklarında gelişimini devam ettirmiştir. Yapı özelliklerine göre Karay Türkçesi’nin Trakay ağzına, Ku- man Türkçesi’ne, Urum Türkçesi’ne ve Kırım Tatar Türkçesi’nin Yalıboy ağzına yakındır 12 . Krımskiy’den sonra onun öğrencisi Timofey İvanoviç Grunin, Grego- rian Kıpçak yadigarları üzerinde çalışmış ve Kıpçak, Urum, Kırım-Tatar, Kırımçak ve Karaim Türkçeleri ile Gregorian Kıpçak dilinin benzerlikle- rini tez olarak takdim etmiştir. Grunin, Gregorian Kıpçak Numuneleri’nin, 1559-1567 yılları arasında tutulan 298 adet el yazmasını da neşretmiştir. Bu neşirler içinde İkinci Dünya Savaşı esnasında yandığı söylenen ve işin tuhafı kendisi tarafınan da ifade edilen kitaplardan da vardı. Yanan kitap- lardan birinci kitabı da kendisi neşretmişti. Grunin’e göre Anadolu’nun doğu ve kuzeydoğusundan ayrılan Ermeniler, Kırım ve Besarabya’da Kıp- çaklarla birlikte yaşamışlardı ve Gregorian mezhebine giren Kıpçaklar da vardı. Ermanistan’ın Şirak vilâyetinde, şimdiki Arıç köyünün eski adı Kıpçak’tır ve XII. asırda bu köyde Hıpçakvank Manastırı inşa edilmiş ki o manastır bugün dahi durmaktadır 13 . Tuncer Gülensoy’un Türkçe El Kitabı’ndaki, Türklerin Kullandığı Al- fabeler bahsindeki görüşlerine son dönemde konu hakkında yapılan ça- lışmalar ışığı doğrultusunda katılamayacagız. Onlar Kıpçak Türkçesi’ni sonradan öğrenmiş Hayklılar değil, sonradan Hayklaşmış Kıpçak ve Oğuz gruplarıydı 14 . Ayrıca, bu eserler Almanların geri çekilmeleri sırasında da yanıp kül olmamıştı. Bu eksik bilgiye Grunin de sahipti 15 . İlerde vereceği- miz listede de görülebileceği gibi dünyanın çeşitli yerlerinde mevcudiyet- lerini devam ettiriyorlardı. Bir diğer husus da el yazması Gregorian Kıpçak dil yadigarları 307 adet değildi. Sadece Grunin’in neşrettiklerinin sayısı 298’dir. Ulaşılamayanlar da esasa alınırsa metinlerin bundan çok daha faz- la miktarda olduğu ortaya çıkar . Gregorianlar arasında 12 hayvanlı Türk takviminin kullanılması ve Karay-Kırımçaklarda olduğu gibi İslâm öncesi gün adlarından bazıları- nın kullanılması bize ilginç gelmektedir. Kırım’da bulunduğumuz yıllarda diğer Türk halklarından Aksakallarla bu konu üzerinde yaptığımız tartış- malarda farklı yaklaşımlar çıkmıştır. Karay Bilim Kurulu başkanı ve Han 12 Garkavets, a.g.e., s.12. 13 Garkavets, a.g.e., s.7. 14 Gülensoy, a.g.e., s.299. 15 Garkavets, a.g.e., s.6. Yüklə 3,37 Mb. Dostları ilə paylaş:
|