Hazirlayanlar
Yüklə 3,37 Mb. Pdf görüntüsü
|
303 Arş. Gör. Hasan BAKTIR öteye gidememiştir. Örneğin, kendinden önceki gezginlerin yaptığı gibi, Osmanlı çarşılarını Binbir Gece Masalları’ndaki çarşılar ile karşılaştırır 17 .
lemleri kısıtlı ve eksiktir. Aleksander Pope’a gönderdiği bir mektupta, Rum köylülere değinir 18 . Pope’a Rum köylerinde halkın özerk ve kendi geleneklerini yaşamakta serbest olduğunu yazmıştır. Edirne’de Musevî tüccarlar ile karşılaşmış; onların imparatorlukta pazarları ve ticareti el- lerinde tuttuğunu, kendi yasalarına göre yargılandığını gözlemlemiştir 19 . Lady Mary’nin bu gözlemleri doğru, ama eksiktir. Azınlıklar arasında on- ları yakından tanıyamayacak kadar az zaman geçirmiştir. Lady Mary’nin İstanbul’dan Osmanlı Ermeni toplumu ile ilgili yaz- dığı değerlendirmeler de sınırlıdır. Ermenilerden Mayıs 1718’de ismini belirtmediği bir Kontes’e gönderdiği mektubunda bahsetmiştir. Ermeniler hakkında yazdıkları bu mektupta bahsetiiği dört konu ile sınırlıdır. Lady Mary Osmanlı toplumunda farklı din ve ırktan insanların bir arada yaşa- ması sonucu ortak âdetler geliştirdiklerine şahit olmuştur. Mektubunda ilk olarak Türkler, Rumlar ve Ermeniler arasında oldukça yaygın bir âdet olan evlât edinmeden bahsetmiştir. Kontes’e Size bu ülkeye özgü bir âdetten hiç bahsettim mi? diye sorar 20 . Sonra da Osmanlı toplumunda, Ermeni, Rum ve Türkler arasında, evlât edinmenin ne kadar yaygın bir gelenek olduğunu anlatır. Lady Mary’e göre bu âdet Ermeniler arasında daha da yaygındır. Osmanlı yasalarına göre çocuğu olmayan bir ailenin bütün serveti dev- let hazinesine aktarılır. Çocuğu olmayan aileler fakir durumda olan bir ailenin çocuğunu kadı huzurunda evlât olarak kabul ettiklerini açıklar; çocuğun önceki ailesi, çocuk üzerindeki haklarından vazgeçer ve ileride istese de hak iddia edemez 21 . Böylece de servetlerini devlet hazinesine ak- tarmaktan kurtarırlar. Lady Mary Ermeniler, Türkler ve Rumlar arasında yaygın olan bu ortak âdetten bahsettikten sonra Ermenileri anlatmaya devam eder. Lady Mary Ermeniler arasında Aziz Gregory’nin Hıristiyanlığı yaymasının, ya- şadıkları bölgenin ve tarihlerinin antik Roma kaynaklarında yazılı oldu- 17 Montagu, a.g.e., 41. mektup. 18 Montagu, a.g.e., 27. mektup. 19 Montagu, a.g.e., 35. mektup. 20 Montagu, a.g.e., 48. mektup. 21 Montagu, a.g.e., 48. mektup. 304 HOŞGÖRÜ TOPLUMUNDA ERMENİLER ğunu ve Avrupalılar tarafından bilindiğini söyler 22 . Ne var ki Lady Mary’e göre Osmanlı Ermenilerinin o günkü durumu bilinmemektedir. Ona göre gezginlerin Ermeniler hakkında yazdıkları yeterli ve doğru bilgiler içer- mez. Bu konuda tek eseri XVII. yüzyılda İstanbul’da İngiltere elçisi olarak görev yapan Sir Paul Rycaut yazmıştır. Rycaut’un Ermeni Kilisesi’nin Bu- günkü Durumu adlı eseri bu alanda en eski kaynaktır. Lady Mary 1679’da bu eserin o günkü İngiliz Kraliyet idaresine hoş görünmek için kaleme alındığını, bu yüzden yanlış bilgiler ile dolu olduğunu söylemiştir. Örneğin Sir Paul Rycaut eserinde Ermenilerin ruhun şekil değiştirmesine inandıkla- rını yazmıştır 23 . Aslında Ermeniler ruhun şekil değiştirmesine inanmazlar. Ermenilerin dinleri Rumlarınkine benzer ama daha çok Sir Whiston’un tarikatına yakındır. Sir Whiston Tanrı’nın ve İsa’nın aynı bedene ait olma- dıklarını savunur 24 . Bu inanç Osmanlı Ermenilerini diğer Hıristiyanlardan ayırt eder. Lady Mary eşinin nüfuzunu kullanarak farklı topluluklar ile kolayca iletişim kurmuştur. Bu sayede Ermeni toplumunu da ait olduğu çevrede gözlemleyebilmiştir. Ancak Lady Mary’nin Ermeni toplumunu ne kadar iyi tanıdığını kestiremeyiz. Her ne kadar önceki gezginlerin Ermeni top- lumu hakkında eksik ve yanlış bilgiler verdiğini savunsa da, kendisi de mektuplarında Ermeniler ile ilgili tatmin edici bilgiler vermemiştir. Erme- niler ile üç konuda yakın deneyimi olmuştur: Katıldığı Ermeni düğünü, Ermenilerin tuttuğu perhiz ve Ermenilerin Osmanlı toplumunda yerli halk ile bir arada yaşamaları. Lady Mary Ermenilerin dinine çok bağlı Hıris- tiyanlar olduklarını savunmuştur. Bu bağlılıklarını Ermenilerin en temel ibadeti olarak gördüğü perhiz ile açıklamıştır. Lady Mary Ermenilerin yedi ay süren ve acil durumlarda bile bozmadıkları çok katı perhizleri olduğunu yazmıştır. Perhiz döneminde yalnızca yağsız kuru ekmek, sebze ve ot kök- leri yediklerini söylemektedir. Lady Mary’nin kocasının tercümanı da bir Ermenidir. Lady Mary bu Ermeninin perhiz dönemini yakından izleyebil- miştir. Tercümanlarının çok bitkin düşmesine rağmen, hiç kimsenin onu, perhizini bozmaya ikna edemediğini hayret ile gözlemlemiştir 25 .
malılar ile olduğu düşünülürse, isminin Roma kaynaklarında geçmesi ancak İslâm kaynak- larında pek olmaması anlaşılabilir bir durumdur. Bu yüzden Lady Mary ve Ermenilerden bahseden bütün İngiliz gezginler Roma kaynaklarını referans gösterirler. 23 Montagu, a.g.e., 48. mektup. 24 Malcolm Jack, Turkish Embassy Letters, University of Georgia Pres, Athens 1993, s.178. 25 Montagu, a.g.e., 35. mektup. Yüklə 3,37 Mb. Dostları ilə paylaş:
|