Hazirlayanlar
Yüklə 3,37 Mb. Pdf görüntüsü
|
309 Arş. Gör. Hasan BAKTIR Ermeni toplumunun lideri olarak gördüler 36 ‘ ve başkentteki konumlarını güçlendirdiler. Ermeni Duzian ailesi buna iyi bir örnektir. Bu aile XVIII. yüzyıl boyunca İmparatorlukta para basma işini elinde bulundurdu. Amira sınıfından olan diğer bir Ermeni Hovsep (Yusuf) Çelebi İngiltere’den saat ihracı ve imparatorlukta saat ticaretinde tekel idi 37 . Ayrıca Osmanlı yöne- timinde mimarbaşı kadrosunda birçok Ermeni çalıştı. İmparatorluğun en önemli mimarlarından Meldon Arabiyan, Sarkis Kalfa bunlardan bazıla- rıdır 38
Osmanlı Ermenileri kendi bağımsız din işlerini ve sistemlerini de ge- liştirdi. Rusya ve İstanbul’daki Ermeni kiliseleri birbirinden bağımsız idi. Osmanlı toplumu Ermenileri İstanbul’daki kiliseye bağlı idi ve bu kilise Amira sınıfının kontrolünde idi. Ermenilerin bu konumu Osmanlı idaresi tarafından çok uzun süre korundu ve desteklendi. Charles Eliot’ın da dedi- ği gibi Ermeniler imtiyazlı bir topluluktu: Osmanlı Ermenilerin kendi meselelerine hiç müdahil olmadı. … Hiç- bir zaman onları herhangi bir dil kullanmaya ya da dine zorlamadı ve Osmanlı toplumu içinde hiçbir zaman kimliklerini kaybetmediler… En az Musevîler kadar kendi dillerini, dinlerini ve özerkliklerini korudular 39 . İki yüz binden fazla amira sınıfı Ermeni bu imtiyazlı durumu XVII. yüzyıldan XIX. yüzyıla kadar devam ettirdi. Onlar varlıklı ve refah için- de oldular. Kendi dinî idarelerini, okullarını ve hastanelerini kurdular. Os- manlı idaresi de onları birçok bakımdan İmparatorluğa yararlı gördü; dil, din ve geleneklerine karışmadı. Başkentte yaşayan zengin Ermeniler tica- reti kontrol ederken, fakir olanlar da Osmanlı konaklarında hizmet ettiler. Ermeniler Osmanlı idaresi altında yaşamaktan uzun süre şikâyetçi olmadı. Türkler her zaman onlara güvendi, bu yüzden de onlara sadık millet an- lamına gelen millet-i sâdıka dedi 40 . Lady Mary Osmanlı ileri gelenlerinin işlerini Musevî tüccarlara emanet ettiğini söylemişti. Bu durum Ermeniler için daha doğru idi. Osmanlı ileri gelenleri sadece işlerini ve paralarını de- ğil aynı zamanda çocuklarını da Ermenilere emanet ettiler. Ermeniler diğer topluluklardan daha çok Türkler ile kaynaştılar. Kısacası başkentte Erme- niler devlet idarecisi, tüccar ve ileri gelenlerin hizmetçisi olarak çalıştılar. 36 H. Barsoumian, Christians and Jews in the Otoman Empire, Vol.I, Holmes and Meier Pub- lishers Inc., New York, London 1982, s.171. 37 Barsoumian, a.g.e., s.173. 38 Barsoumian, a.g.e., s.175. 39 Eliot, a.g.e., s.387. 40 Eliot, a.g.e., s.397.
310 HOŞGÖRÜ TOPLUMUNDA ERMENİLER Bunlardan başka Ermeniler de vardı. İmparatorluğun Batısında ve Anadolu köylerinde yaşayan Ermeniler, her ne kadar imtiyazlı değilseler de, doğuda yaşayan Ermeni köylülerden daha iyi durumda idiler. Batı ve İç Anadolu bölgelerinde yaşayan Ermeniler Türkler ile iyi geçindiler ve hayatlarından memnundular. Hatta zaman zaman Türkler ile dünür bile ol- dular. Bunlar köylerde Türklerin arasında yaşadılar ama her zaman onların dinlerine ve özerkliklerine saygı gösterildi. Bunun da ötesinde, bu Erme- niler gelenek ve âdetler bakımından Türklere Hıristiyanlardan daha yakın oldular. Ermeniler ve Türklerin hayatları birbirine birçok bakımdan benzi- yordu. Köylerdeki toplumsal konumları ve yaşam şekilleri aynı Türklerin- ki gibiydi. Eliot Ermeni evlerini şu şekilde anlatır:
Bu evler birçok açıdan tipik bir Türk köylüsü evi ile aynı tasarıma sa- hiptir. Geniş aralıklar, avlu, ayrı oturma ve misafi r odaları Türk evlerinde de aynıdır. Ermeniler de Türkler gibi misafi rlerini ayrı kabul ederler ve Ermeni kadınlar aynı Müslüman Türk kadınlar gibi kendilerini göstermez- lerdi. Ermeni erkekleri de Türk erkekleri kadar, hatta daha da kıskançtır. Ermeni kadınlar, Türk kadınları gibi kapalı giyinirlerdi. Ayrıca Ermeniler arasında Türklerde olduğu gibi gelin kocasının akrabalarına mahremdi 42 .
uyum içinde hayatı paylaşmışlardı. Ancak imparatorluğun doğusundaki Ermeniler için benzer şeyleri söy- lemek oldukça zordur. Doğunun coğrafî yapısı, iklimi ve feodal özellikleri orada yaşayan halkların hayatını olumsuz etkilemiştir. Uzun kış mevsimi boyunca yollar ve dağlar karlarla kaplıdır, ‘insanlar koyun gibi bir köşede pinekleyerek oturur ve ısınmaya çalışırlar 43 ‘. Coğrafî koşullara ve mevsim koşullarına ilâveten, burada yaşayanlar bölgeyi kontrol eden feodal Kürt Beyleri ile de geçinmek gerekmekteydi. Ermeniler yaşamın zor olduğu bu bölgede Kürt derebeylerine bağlı idiler. Yaşadıkları bölgedeki başlıca Kürt reisleri tanıyorlar ve vergilerini onlara ödüyorlardı. Burada yaşayan Er- 41 Eliot, a.g.e., s.403. 42 K. Mikes, Türkiye Mektupları, Çeviren Aysel Kurucu, Tercuman 1001 Temel Eser, İstan- bul. 43 Eliot, a.g.e., s.404. Yüklə 3,37 Mb. Dostları ilə paylaş:
|