Hazirlayanlar
Yüklə 3,37 Mb. Pdf görüntüsü
|
417 Yrd. Doç. Dr. İsmail Hakkı MERCAN Bu belgede, Müslümanlardan ve zımmîlerden çoğul olarak bahsetme- si, Ermenilerin Balıkesir’e toplu olarak geldiklerinden olmalıdır. Bir başka belgede ise, kaçak olarak kilise ihdas ettikleri bir evde yakalanan Ermeni- lerden, kadın ve erkek olmak üzere yüzden fazla olduklarından 20 bahsedili- yor olması, onların yaklaşık yüz aile civarında olduklarını göstermektedir. Yine zaman zaman onlarla ilgili olarak meydana gelen olaylar nedeniyle belgelere yansıyan kayıtlar da bu rakamı doğrular niteliktedir. XVII. yüz- yılda şehrin nüfusu ise yaklaşık 7 500–8 000 21 veya 8 122’dir 22 . Buna vergi mükellefi olmadıkları için sayıma dâhil edilmeyenler de ilâve edildiğinde bu rakam ortalama olarak 10 000 civarındadır. Balıkesir’e gelen Ermenilerin hepsi aynı yerden olmayıp, çoğunun İran tarafl arından gelen Ermeniler 23 olduğu belirtilmektedir. Balıkesir’e yerle- şen Ermenilerin; Safevî Hükümdarı Şah Abbas’ın Erzurum, Van, Malazgirt bölgelerinden İran’a götürdüğü 23 000 ve yine aynı yörelerle Revan’dan İran’a göçe zorladığı 400 000 Ermeni ailesinden olmaları kuvvetle muh- temeldir. Bunların dışında ayrıca, Harput sancağının Çüngüş kazasından 24
25 gelenlerin olduğu anlaşılmaktadır. Bunlar da XVI. yüzyıl sonları ile XVII. yüzyılda meydana gelen Celâlî isyanları esnasında yaşa- makta oldukları Doğu Anadolu bölgesini terk edip İstanbul, Tekirdağ ve Batı Anadolu kentlerine yerleşen Ermeni ailelerden 26 olmalılar 27 . Çoğunun aile olduğu anlaşılan bu göçmenler arasında; kadınlar, küçük çocuklar, zanaatkârlar ve hatta papazlar dahi bulunmaktadır. Yanlarında çok fazla eşya getiremedikleri için, ihtiyaçlarını gidermek amacıyla Müs- lüman ailelere müracaat ettikleri anlaşılmaktadır. Ayrıca; terekesi sicile kaydedilen Ermeni Babacan’ın mal varlığının bir köle ve cariye ile bohça, peştamal, kuşak, velense ve bir kilim gibi birkaç parça eşyadan ibaret ol- ması da bunu doğrulamaktadır. Ermenilerin bir kısmı Evans, Anderye, Kirker, Mardos, Yorgi, Yani, Menol, Nikola, Yagop, Nevros, Pabak, Yasef, Haçok, Artan, Ovans, Ab- raham, Nehros, Bogas, Eriki, Nikros, Argo, İsrail, David, Gregos ve Hoça 20 ...rical ve nisâ cemiyet idüb hala şimdi yine yüzden ziyade kefere tâifesi cem’ olmuşlardır... BSŞ, Defter No: 697, s.35 a,,
Belge No: 1. 21 İlgürel, “Balıkesir”, s.14. 22 Suraiya Faroqhı, Osmanlıda Kentler ve Kentliler, İstanbul 1993, s.377. 23 ...ekserisi acem keferesi... BSŞ, Defter No: 697, s.35 a, Belge No: 1. 24 BSŞ, Defter No: 701, s.36 b , Belge No: 1. 25 BSŞ, Defter No: 693, s.216, Belge No: 4. 26 İlgürel, “Celâlî İsyanları”, s.252–257. 27 Mutaf, a.g.m., s.71-80.
418 HOŞGÖRÜ TOPLUMUNDA ERMENİLER gibi kendi kültürlerine ait isimler taşımaktadır. Ancak bir kısmının ise, Murat, Timur, Derman, Karagöz, Melikşah, Bali, Bayram, Altun, Hızır, Arslan, Derviş, Babacan, Durmuş ve Oruç gibi Türkçe isimler taşıdıkları görülmektedir. Bunlarda en çok kullanılanı ise Murat’tır. Kadınlar da yine Margerit, Hüma, Erfendel ve Sare gibi isimlerin yanında Nazlı, Sultan, Meryem, Şehri gibi Türkçe veya Türklerin de kullandıkları bazı isimler kullanmışlardır. Oldukça tartışmalı bir konu olan bu Türkçe adlar mesele- si, kültürel bir etkileşimin neticesi olarak bunların Türkleşmiş Hıristiyan- lar olabileceği fi krini akla getirmektedir. Balıkesir’e geldiklerinde evlerde kiracı olarak ikâmet eden Ermeniler daha sonraları farklı mahallelerde kendilerine ev satın almaya başlamış- lardır. Osmanlı şehirlerinde gayrimüslimlerin genellikle aynı mahallede oturmaları uygulamasının burada uzunca bir süre tam uygulanamadığı gö- rülmektedir: 1617 yılında Ermeni Arslan, Martlu mahallesinde Mehmed Bey’den 28
dından bir ev satın almıştır 29 . 1622 yılında Ermeni Bali, Eski Kuyumcular mahallesinde 30 , Yani ise Karaoğlan mahallesinde oturmaktadır 31 . Ancak
1667 tarihinde artık Ermenilerin Ali Fakih mahallesinde (bugünkü Dum- lupınar mahallesi dâhilinde) toplanmaya başladıkları, burada bir evi kaçak olarak kilise haline getirmelerinden anlaşılmaktadır 32 . Nitekim Ermeniler muhtelif mahallelerde Müslümanlarla karışık olarak oturmakla beraber bu mahalle, Balıkesir’de gayrimüslimlerin oturdukları mahalle olarak bilin- mektedir 33 . 28 BSŞ, Defter No: 695, s.51, Belge No: 3. 29 BSŞ, Defter No: 698, s.55 a , Belge No: 1. 30 BSŞ, Defter No: 697, s.71 b , Belge No: 2. 31 BSŞ, Defter No: 699, s.44 b , Belge No: 2. 32 BSŞ, Defter No: 697, s.35 a , Belge No: 1. 33 1845 tarihli nüfus sayımına göre de Ermeniler, Ali Fakih, Karaoğlan, Yenice, Eksi Ku- yumcular, Börekçiler, Martlı ve Kasaplar mahallelerinde karışık olarak oturuyorlarsa da; Ali Fakih mahallesinde sadece bir hane Müslüman, geri kalan 50 hane Ermeni, 13 hane de Rum nüfustur. Bkz. Tacettin Akkuş, Tanzimat Başlarında Balıkesir Kazası (1840–1845), Balıkesir 2001, s.23.
419 Yrd. Doç. Dr. İsmail Hakkı MERCAN Geçimlerini sağlamak üzere daha ziyade zenaata yönelen Ermeniler; duvar ustalığı 34 , terzilik 35 , ekmekçilik 36 , çerçilik 37 gibi mesleklerin yanın- da, yağhane işletmesi 38 ve yağ ticaretiyle de 39 meşgul olmaktaydılar. Köy- lerde kocasıyla birlikte ticaret yapan Sultan adlı kadından başka, Sare adlı Ermeni kadının mesleğinden Dellale olarak bahsedilmesinden 40 , kadınla- rın ve hatta çocukların da çalışarak 41 aile bütçesine katkıda bulundukları anlaşılıyor. Ayrıca sicillerdeki bazı alacak-borç davalarıyla borç senetle- rinden, Ermenilerin ticaretle de uğraştıklarını anlamak mümkündür. İlk zamanlarda Ermenilerin ticarî ilişki içerisinde bulundukları bazı kişilerin baba adlarının, sonradan Müslüman olanlar için kullanılan Abdullah olma- sı, daha önceden ihtida etmiş olan gayrimüslimlerin, onlara sahip çıkmış olabileceklerini akla getirmektedir 42 . Ancak bunun yanında Ermenilerin Müslüman halk ile ortak iş kurdukları 43 , ticaret yaptıkları 44 , ev
45 ve hay-
van 46 alım-satımında bulundukları ve birbirlerine borç para verdikleri de 47
çok sayıdaki belgede görülmektedir. Ermenilerle Müslüman halk arasında komşuluk ilişlilerinde de anlam- lı yakınlıklar meydana gelmiştir. Şehre yeni gelmiş olan ve barınacak yeri 34 Yani veled Nikola nam zımmî Ali bin Yahya nam kimesnenin bir bahçe duvarını yapmaya kavlettim dediği... BSŞ, Defter No: 693, s.197, Belge No: 3. 35 Zımmî terzi Gülbek... BSŞ, Defter No: 694, s.100 a , Belge No: 2. ...Ermeni terzi Murat... BSŞ, Defter No: 694, s.100 a , Belge No: 4. 36 Ermeniden Müslüman olan Mustafa bin Abdullah nam kimesne ekmekçilikten hüsn-i ihti- yariyle fariğ olduğu... BSŞ, Defter No: 694, s.126 b , Belge No: 1. 37 ...Ermeni avratı Sultan ve zevci ile ticaret idüb karye karye gezerler iken... BSŞ, Defter No: 694, s.115 a , Belge No: 2. 38 ...Ermeni Murat...Mustafa ile....yağhane işleyüp... BSŞ, Defter No: 697, s.15 b , Belge No: 1. 39 Derviş nam Ermeni yağcı ıyd-ı şerîfe ve Artan ve Karagöz nam Ermeniler ıyd-ı şerîfe sek- sen desti yağ bulmaya....ahid verildiği... BSŞ, Defter No: 694, s.115 b , Belge No: 2. 40 ...dellale Ermeni karısı Sare bint Hoçak... BSŞ, Defter No: 694, s.100 a , Belge No: 1. 41 Mustafa bin Abdullah... Tiyaskot(?) nam Ermeni oğlanını beş ayda yedi yüz akçeye icareye tutmuştum... BSŞ, Defter No: 693, s.217, Belge No: 3. 42 BSŞ, Defter No: 693, s.217, Belge No: 3. ...Nevruz veled Derviş nam Ermeni...Mustafa bin Abdullah’a beş aded kâmil guruş deynim vardır... BSŞ, Defter No: 693, s.189, Belge No: 7. Oldur ki Mehmed bin Abdullah ...dellale... Sare’den yedi yüz akçeye bir kırmızılı alaca kaftan verip... BSŞ, Defter No: 694, s.98 b , Belge No: 6. 43 Ermeni Murat...Mustafa ile bundan akdem...yağhane işleyüp... BSŞ, Defter No: 697, s.15 b , Belge No: 1. 44 BSŞ, Defter No: 694/115 a , Belge No: 2. 45 BSŞ, Defter No: 695, s.51, Belge No: 3; Defter No: 698, s.55 a , Belge No: 1. 46 BSŞ, Defter No: 694, s.115 a , Belge No: 8. 47 Ermeni Abraham... dava edip bundan akdem mezbur Bektaş ile şeriki Aksak Nasuh nam kimselere dört bin akçe verip... BSŞ, Defter No: 696, s.10 a , Belge No: 1. Yüklə 3,37 Mb. Dostları ilə paylaş:
|