422
HOŞGÖRÜ TOPLUMUNDA ERMENİLER
olmanın, cizyeden muaf olmak gibi cazip tarafl arı olsa da
60
, bir arada yaşa-
manın meydana getirdiği etkileşimin de ihtida üzerinde büyük bir etkisinin
olduğunu şu olaydan çıkarmak mümkündür:
Ermeni Mardos adlı zımmînin öz oğlu olan Oruç, Kadıya gelip; ‘ba-
bam beni Müslüman olma diye bağladı, fakat ben kaçtım geldim ve Müs-
lüman oldum’ demiş, mahkemece gencin büluğ çağını idrak ettiği tahkikat
sonrası anlaşılınca mecliste şehadet getirerek Müslüman olmuştur
61
.
Ermeni cemaatinin devletle olan ilişkilerinde ise, ilk zamanlarda kilise
konusunda bir problem yaşandığı görülüyor. Balıkesir’de ibadet edebile-
cekleri bir mabetleri bulunmayan Ermeniler, kilisenin açılabilmesi veya
onarılabilmesi için alınması şart olan izin ve fetvayı almadan, 1622 yılında
Eski Kuyumcular mahallesinde bir evi kaçak olarak kilise haline getirip
gizlice ibadet ederken yakalanmışlardır. Hatta yakalananlar içinden bir Er-
meninin; ...bu zamanda fetvâ-yı şerife tutulmaz... şeklindeki ifadesi de ka-
yıtlara geçirilmiştir
62
. Ancak aradan yaklaşık kırk sene geçmesine rağmen
Ermeniler herhalde izin ve fetva almamakta ısrar
etmiş olacaklar ki, 1667
yılında, bu defa Ali Fakih mahallesinde bir evde kaçak olarak gizlice ibadet
ederken yakalanmışlar; bu hareketlerinden dolayı ise bir daha yapmama-
ları doğrultusunda mahkemece uyarılmışlardır
63
. Bu arada, gayrimüslim-
lerin evlerinde ibadet edip İncil okumalarına hiçbir mani yoktu.
Hatta bir
Ermeninin bu konuda kendilerine baskı yapanları İstanbul’a şikâyet etme-
si üzerine, Balıkesir kadısına uyarıcı bir ferman gönderilmiştir
64
. Onlara
İslâm Hukuku’nca da tanınmış bir hak olan ibadet hürriyeti meselesinin
çözüme kavuşturulduğunu ve bu olaydan hemen sonra bir kiliseye sahip
olduklarını, 1673 tarihli, Ermenilerin kiliselerinin tamirine izin verildiğine
dair
65
kayıtlardan anlıyoruz. Bir yıl sonra ise aynı kilisenin bu defa çatı
tamiri için izin verilmiştir
66
.
mecliste şahadet getirerek İslâm Dini’ne girmesi… BSŞ, Defter No: 693, s.177, Belge No:
1.
60 Birkaç Ermeninin ıyd-ı şerifte 80’er desti yağ bulmaya, Müslüman olmak üzere yemin
vererek taahhütte bulunmaları… BSŞ, Defter No: 694, s.115
b
, Belge No: 2.
61 BSŞ, Defter No: 693, s.179, Belge No: 2.
62 BSŞ, Defter No: 697, s.71
b
, Belge No: 2, 3.
63 BSŞ, Defter No: 697, s.35
a
, Belge No: 1.
64 Kamil Su, XVII. ve XVIII. Yüzyıllarda Balıkesir Şehir Hayatı, İstanbul 1937, s.100.
65 Ermeni kilisesi tamirine dair: BSŞ, Defter No: 703, s.70b(9b), Belge No: 4. Ermeni kilise-
sinin tamir izni be buna ait iki fetva: BSŞ, Defter No: 703, s.60
a
(1), Belge No: 1, 3.
66 ...medine-i Balıkesiri’de sakin olan Ermeni taifesinin âyin-i bâtılaları üzere mabedhaneleri
olan kadîm kenîseleri sakafının murûr-i eyyâm ile bazı yerleri harab olup... BSŞ, Defter
No: 703, s.5
a
, Belge No: 3.
423
Yrd. Doç. Dr. İsmail Hakkı MERCAN
Gayrimüslimlerin kendi aralarındaki davalarda kendi şer’î hukuklarını
uygulama hakkı olduğu halde, onlar bazen Balıkesir şer’iye mahkemesine
müracaat etmişler ve Müslüman Kadı’lar bu davalarını İslâm Hukuku’na
göre halletmişlerdir: Ermeni Pabok vekil tayin ettiği Murat aracılığıyla
karısı Cevher’i boşamış ve bunu mahkeme sicillerine kaydettirmiştir
67
.
Bundan başka; ticaret, miras gibi davalarda
da Ermenilerin çoğu zaman
Balıkesir kadısına müracaat etmektedirler:
Ermeni Murat, kendisine borcu olan dört bin akçeyi istediği halde ver-
memesi sebebiyle Abraham’ı şikâyet eder ancak o inkâr eder. Bu tür dava-
larda gerektiğinde gayrimüslimlere kendi dinleri üzerine yemin ettirildiği
için İncil üzerine yemin eden Abraham davayı kazanır
68
.
Hüma adlı kadın ise, vekili olan kocası Derman aracılığıyla, ölen kı-
zından kalan mallarını vermeyen eski damadının karısı Şehri’yi dava etmiş
ve kazanmıştır
69
.
Ayrıca Ermenilerin kefalet seneti
70
, borç ikrarı
71
, ev alım-satımı
72
gibi
hukukî işlemlerin kaydı için de Osmanlı mahkemelerini kullandıkları gö-
rülmektedir.
Balıkesir’deki mahallî mahkemede şikâyetlerinin gereğini yaptırama-
yan Ermeniler, diğer Müslüman tebaa gibi Payitaht’a müracaatta bulunma
haklarını da kullanmışlardır. Balıkesir’deki güvenlik kuvvetlerinin (ehl-i
örf tâifesi) baskısına maruz kalıp kendilerinden haksız yere para isteme-
leri üzerine Dersaadet’e arzuhal yazan Ermeni taifesinin davası haklı bu-
lunmuş ve mağduriyetlerinin giderilmesi doğrultusunda kadıya emr-i şerif
gönderilmiştir
73
.
Ermeni taifesinden bazıları ise zaman zaman asayişle ilgili olaylara
da karışıp mahkeme davalarına konu olmuşlardır: İsrail adlı Ermeni, diğer
iki Ermeni tarafından yaralanmış
74
, eniştesi Sosto ile zina yapıp yakala-
nan Sare ise mahkemede suçunu itiraf etmiştir
75
. Ali Fakih mahallesinden
Mehmed ise sarhoş haldeki Ermeni Bogos tarafından hem hakarete uğra-
67 BSŞ, Defter No: 693, s.216, Belge No: 4.
68 ...mezbûra bir akçe deynim yoktur deyu İncil’e yemin-i billahi tealâ ittükten sonra... BSŞ,
Defter No: 696, s.38
b
, Belge No: 2.
69 BSŞ, Defter No: 696, s.29
b
, Belge No: 1.
70 BSŞ, Defter No: 693, s.193, Belge No: 3.
71 BSŞ, Defter No: 696, s.38
b
, Belge No: 1.
72 BSŞ, Defter No: 698, s.55
a
, Belge No: 1.
73 BSŞ, Defter No: 703, s.70
b
(9b), Belge No: 4
74 BSŞ, Defter No: 698, s.66
a
, Belge No: 2.
75 BSŞ, Defter No: 702, s.124
a
, Belge No: 3.