Hazirlayanlar
Yüklə 3,37 Mb. Pdf görüntüsü
|
471 Dr. Krikor DAMATYAN İstanbul Avrupa’ya yakındı. Ayrıca Avrupa’nın herhangi bir şehri ile karşılaştırıldığında sansür bakımından İstanbul daha özgür bir ortamdı. Bu nedenle Venedik’e nazaran İstanbul antik kitapların basım merkezi oldu 10 . Patrik Golod döneminde kitap yayınlama alanında kaydedilen başarı- nın büyüklüğü, Golod öncesi dönemde İstanbul’da yayınlanmış kitapların sayısıyla karşılaştırılarak takdir edilebilir. Apkar Tbir Tokhatetsi’nin 1567 yılında bastığı kitap da dâhil olmak üzere, 1712 yılına kadar İstanbul’da faaliyet gösterdiği bilinen Eremya Çe- lebi Kömürciyan, Krikor Tbir Marzıvantsi (Merzifonlu), Mahdesi Asdvad- zadur (Hacı Asdvadzadur), Sarkis Tbir ve Edgyar Kıntevantsi matbaaların- da toplam 37 kitap basılmıştır. Bu sayıya ayrıca Asdvadzadur Akulyants, Kevork Sarkisyan, Beyoğlu Mahallesi, Bedros Ladinatsi, Surp Eçmiyad- zin-Surp Sarkis matbaalarında basılmış 24 kitap ile matbaa adı zikredil- meden yayınlanmış toplam 24 kitabın 11 da eklenmesi gerekir. Özet olarak 1567–1712 yılları arasında toplam 85 kitabın basıldığı görülmektedir. Son yıllarda yapılan araştırmalar Beyoğlu Mahallesi, Bedros Ladinat- si, Surp Eçmiyadzin-Surp Sarkis matbaalarında basıldığı bildirilen kitapla- rın, esasında Ermeni Katoliklerin İstanbul’da gizli olarak faaliyet gösteren matbaasında basıldığını ileri sürmektedir 12 . Hollanda’nın Amsterdam ken- tinde Surp Haç ve Maryam Asdvadzadzin, Sırpuhi Asdvadzadzin, İtalya’nın Livorno kentinde Surp Eçmiyadzin-Surp Sarkis, Sarkis Yevtogyatsi Sahet- cu (Saatcı Tokatlı Sarkis) matbaalarında ile yine aynı şehirde matbaa adı zikredilmeden basılmış kitapların, Fransa’nın Marsilya kentinde basılmış kitaplardan bazılarının ve Yeremya Vartabet Meğretsi’nin yayınladığı kita- bın da Ermeni Katoliklerin İstanbul’daki gizli matbaasında basıldığı ileri sürülmektedir 13 . 10 K. Gorgodyan, Hay Dıbakir Kirkı Gostantnubolsum, Yerevan 1964, s.4 ( ÎáñÏáﻳݫ ø©« Ð³Û îå³·Çñ ¶ÇñùÁ Îáëï³Ý¹ÝáõåáÉëáõÙ« ºñ»õ³Ý« 1964« ¿çª 4 ). 11 N. A.Vosganyan, K. A. Gorgodyan, A. M. Savalyan, Hay Kirkı 1512-1800 Tıvagannerum, Yerevan 1988, ( àëϳÝ۳ݫ Ü©²©« ÎáñÏáï۳ݫ ø©²©« ê³õ³ÉÛ³Ý ²©Ø©« Ð³Û ¶ÇñùÁ 1512- 1800 Ãí³Ï³ÝÝ»ñÇÝ« ºñ»õ³Ý« 1988 ). 12 H. M. Tavtyan, G. Bolsi Hay Gatoligneri Kağdni Dıbaranı, “Değegakir” Hasaragagan Ki- dutyunner, HSSH KA, 1965, No.1, Ocak Sayısı, Yerevan, 1965, s.29-39 ( ¸³õû³Ý Ð©Ø Î ©äáÉëÇ Ð³Û Î³ÃáÉÇÏÝ»ñÇ ·³ÕïÝÇ ïå³ñ³ÝÁ« §î»Õ»Ï³·Çñ¦ ÐêêÐ ¶²« ¥Ñ³ë© ·Ç賓« 1965 No©1© ¿çª 29-39 ) 13 Vosganyan, N.A., Gorgodyan, K.A., Savalyan, A.M., a.g.e., 856-8 ( àëϳÝ۳ݫ Ü©²©« ÎáñÏáï۳ݫ ø©²©« ê³õ³ÉÛ³Ý ²©Ø©« Ýß©³ßË« ¿çª 856-8£ )
472 HOŞGÖRÜ TOPLUMUNDA ERMENİLER Mekhitarist Rahipler Topluluğu’nun kurucusu Mıkhitar Vartabet Se- pasdatsi (Üstrahip Sivas’lı Mıkhitar) Ermeni Katoliklerin bu gizli matbaa- sında Çınçin Panaser mahlasıyla kitaplar yayınlamıştır 14 . 1701 yılının Temmuz ayında verilmiş bir ilamda Galata’da iki yerde ve Valdehanı’nda faaliyet gösteren matbaaların sorumlularına hapis cezası verilmesi emredilmiştir 15 . Yine aynı yılın Ağustos ayında verilmiş bir ikinci ilamda Katolik propagandasına yeltenen ruhanilere hapis cezası verilmesi, Valide ve Vezir hanlarında ve diğer yerlerde faaliyet gösteren matbaaların kapatılması ve çalışanların da kesin bir ifadeyle uyarılması emredilmiş- tir
16 . Ayrıca katoliklerin faaliyetleri karşısında hoşgörülü davranmayı ilke edinen Patrik Sahak’ın Tersane-i Amire zindanında hapsedilmesi hükme- dilmiştir 17 .
duğu büyük sorun nedeniyle İstanbul kaynıyordu. Celali isyanları olarak bilinen ayaklanma hareketleri Anadolu’da yaşayan her dinden milletin huzur içinde yaşamını tehdit ediyordu. Bu isyanların bir sonucu olarak Anadolu’nun değişik yörelerinden aileler İstanbul’a göç ediyorlardı 18 . Bu
nedenle farklı gelenek, görenek ve yaşam tarzlarıyla bir mozaiği andıran Ermeni cemaatinin bünyesinde arzu edilmeyen olaylar cerayan ediyordu. Bir taraftan Patrikleri tahta çıkarma veya tahttakileri indirme uğruna ya- şanan kavgaya varan çekişmeler, diğer taraftan katolik propagandasının etkileri cemaatin varlığını sağlıklı şartlarda korumasına ve gelişmesine engel oluyorlardı. Ayrıca cehalet nedeniyle de doğru ve sağlıklı kararlarla davranma ilkesi günlük yaşamda uygulanamıyordu. Yıl 1712. Bu karmaşa ortamında ve Sahak Abuçekhtsi’nin (Abuçekh’li) İstanbul Ermeni patrikliği görevini sürdürdüğü dönemde Üstrahip Hov- hannes Golod İstanbul’a geldi. 1712–1715 yılları arasında yurtdışında basılan 12 kitaba karşın, İstanbul’daki katoliklerin matbaasından 7 kitap basılmıştır. İstanbul’da faaliyet gösteren Krikor Tbir Marzıvantsi, Asdvadzadur Tbir, Sarkis Tbir matbaalarında toplam altı kitap basılmıştır. Bunlardan üçü katolik propa- 14 Teotig, a.g.e., s.56, ( ¿á¹ÇÏ« Ýß© ³ßË© ¿çª 56 ) 15 Refi k, Ahmet, Onikinci Asr-ı Hicri’de İstanbul Hayatı. Enderun Kitabevi, Toprak Ofset, İstanbul, 1988. ¾ç 32 (ð¿ýÇù« ²ÑÙ¿ï« úÝÇùÇÝ×Ç ²ëñ-Á ÐÇ×ñÇï¿ ÆëóÝåáõÉ Ð³Û³ÃÁ« Âû÷ñ³ù úýë¿Ã« ÆëóÝåáõÉ« 1988« ¿çª 32)
16 Refi k, Ahmet, a.g.e., s.32 ( ð¿ýÇù« ²ÑÙ¿ï« Ýß© ³ßË© ¿çª 32 ) 17 Refi k, Ahmet,, a.g.e., shf 33 ( ð¿ýÇù« ²ÑÙ¿ï« Ýß© ³ßË© ¿çª 33 ) 18 Siruni, C.H., Bolis Yev İr Terı, a.g.e., s.340-41 ( êÇñáõÝÇ« Ö© Ú©« Ýß© ³ßË©« ¿çª 340-341 )
Yüklə 3,37 Mb. Dostları ilə paylaş:
|