Hazirlayanlar

477

Dr. Krikor DAMATYAN

Ermeniceye tercüme etmişti

34

. Eserin ilk baskısı Roma Urbanyan matba-

asında yapılmıştı. Aynı eserin üçüncü baskısı ise 1724 yılında Mardiros 

Tbir’in matbaasında yapıldı. Söz konusu eserin Patriklik Makamının kon-

trolünde bulunan bir matbaada basılmış olması, Patrik Hovhannes Golod 

döneminde katoliklere karşı çok katı bir tutum takınılmadığının bir göster-

gesi olarak kabul edilebilir. 

Ruhani ciddi eserler yanında, 

ä³ïÙáõÃÇÇõÝ Î³Ûë»ñ öáÝódzÝáëÇ

 

(Badmutyun Gayser Pontsiyanosi/Kayzer Pontsianos Hikayesi) ve 

ä³ïÙáõÃÇõÝ äÕÝÓ¿ ø³Õ³ùÇÝ

 (Badmutyun Bığintse Kağakin/Bakır Kentin 

Hikayesi) adlı iki kitap halkın gösterdiği büyük ilgi göz önünde bulundu-

rularak yayınlanmıştır.

28 Eylül - 1 Ekim 1730 tarihleri arasında vuku bulan Patrona Halil 

İsyanı nedeniyle, Lale Devri sona erdi. İsyan hareketine duhul olan kala-

balık, kargaşa esnasında Hristiyanlarla Musevilerin korkmamalarını, sa-

dece evlerinden dışarı çıkmamalarını salık veriyordu

35

. Dört gün süren bu 

isyan hareketi sonunda Sultan III. Ahmet tahtan indirildi ve Sadrazam Da-

mat İbrahim Paşa idam edildi. Sultan III. Ahmet yerine tahta geçen Sultan 

I. Mahmut, Lale Devri’yle başlayan, fakat Patrona Halil İsyanı ile duran 

modernleşme hareketlerini sürdürmeye çalıştı. Osmanlı Tarihinde yaşanan 

bu olaylar zincirine rağmen, Ermeni matbaaları faaliyetlerini eskisi gibi 

sürdürdüler.

Sultan I. Mahmut’un tahta çıkmasından Patrik Hovhannes Golod’un 

vefat ettiği 1741 yılına kadar geçen süre zarfında, 1735 yılında Parseğ ve 

Hagop Gesaratsi, 1737 yılında ise Apraham Tragatsi matbaaları faaliyete 

geçti. Krikor Tbir Marzıvantsi’nin matbaası ise 1734 yılında faaliyetini 

durdurdu. 

Patrik Hovhannes Golod katolik mezhebini benimseyen Ermenilerin 

kendi ana kiliselerinden ve dindaşlarından kopmalarına engel olmak ama-

cıyla selefl erinin onlara karşı takındıkları tavrı benimsemedi. O, sertlik 

yanlısı bir tavır takınarak, zor kullanarak insanları inandıkları yoldan çe-

virmenin mümkün olmadığına kanaat getirmişti. Bu nedenle onları kazan-

mak için ikna yolunun seçilmesinin daha doğru olacağına inanmıştı

36

.

34 Yergeri Joğovadzu Leo, C. III., Hayasdan Hradaragçutyun, Yerevan 1969, s.454-457 (

È¿á« 

ºñÏ»ñÇ ÄáÕáí³Íá« Ðïñ© ¶« г۳ëï³Ý Ðñ³ï³ñ³ÏãáõÃÛáõÝ« ºñ»õ³Ý«

 

1969« ¿çª 454-

457

)©.

35 

²Ûí³½áíëùÇ« ¶©« ìñ¹©« Ýß©³ßË© ¿çª

 188.

36 Haygagan Dıbakrutyun Leo, a.g.e, s.159 (

È¿û« гÛÏ³Ï³Ý îå³·ñáõÃÇõÝ« Ýß© ³ßË© ¿çª 

159

)©.

---

478

HOŞGÖRÜ TOPLUMUNDA ERMENİLER

Bu nedenle Patrik Golod, Ermeni Kilisesi ve iman esaslarını açıklayan 

ve öven eserlerin yayınlanamsını teşvik etti. Öğrencilerinden Hagop Var-

tabet Nalyan (daha sonra Patrik Golod’un halefi  olarak Patriklik görevine 

seçildi) 

ì¿Ù гõ³ïáÛ

 (Vem Havado/İman Kayası), Kevork Vartabet Mıhla-

yim 

ìÇ׳µ³ÝáõÃÇõÝù

 (Vicapanutyunk/Münazaralar), Ğazar Vartabet Çah-

getsi 

¸ñ³Ëï ò³ÝϳÉÇ

 (Trakhd Tsangali/Arzulanan Cennet) eserlerini ya-

yınladılar. Kevork Vartabet Mıhlayim 

Ö³é í³ëÝ ÍÝݹ»³Ý »õ ã³ñã³ñ³Ý³ó 

éÝ Ù»ñáÛ ÚÇëáõëÇ øñÇëïáëÇ

 (Car Vasın Dzınıntyan Yev Çarçaranats 

Dyarın Mero Hisusi Krisdosi/Rab İsa Mesih’in Doğuşu ve katlandığı ezi-

yetler üzerine nutuk ) adlı eserini 1730 yılında Ermenice harfl erle Türkçe 

olarak yayınladı ve ana kiliselerinden ayrılmayı düşünen cemaat mensup-

larına ücretsiz olarak dağıttı

37

.

Lale Devri sonrası İstanbul’unda Ermeni matbaaları önemli eserlerin 

yayınlanmasıyla faaliyetlerini sürdürmüşlerdir. Bu dönemde de tarihi, lin-

guisitk kitaplar yanında vaaz ve dua kitapları yayınlanmıştır.

Tarihi konularda yayınlanan kitaplardan Hovhannes Hanna Vartabet’in 

§ºñáõë³Õ¿ÙÇ ä³ïÙáõÃÇõÝ

 (Yerusağemi Badmutyun/Kudüs Tarihi) adlı ese-

ri 1731 ve 1733 yıllarında Asdvadzadur Tbir’in matbaasında basılmıştır.

Kronolojik sırayla 1734 yılında Tovma Akuletsi’nin 

ä³ïÙáõÃÇõÝ 

ÂáíÙ³ÛÇ ²é³ù»ÉáÛÝ

u (Badmutyun Tovmayi Arakeluyn/Resul Tomas Tarihi), 

Parseğ ve Hagop Gesaratsi matbaasında basılmış ilk kitap olan Kudüs Pat-

riği Minas Hamtetsi’nin 

§²½·³µ³ÝáõÃÇõÝ Â³·³õáñ³óÝ Ð³Ûáó 

(Azkapa-

nutyun Takavoratsın Hayots/Ermeni Kralların Şeceresi) eseri, 1737 yılın-

da Apraham Tragatsi matbaasında basılmış Mesrob Yerets’in 

ä³ïÙáõÃÇõÝ 

ì³ñáõó »õ سÑáõ³Ý ºñ³Ý»ÉÇ ²éÝ ²ëïáõÍáÛ êñµáÛÝ Ø»ÍÇÝ Ü»ñë¿ëÇ

 (Bad-

mutyun Varuts Yev Mahvan Yeraneli Arın Srpuyn Medzin Nersesi/Patrik 

Aziz Nerses’in Hayatı ve Ölümü) eseri bibliyografi k verilere göre tarihi 

konularda yayınlanmış eserlerdir.

Üsküdar Tıbradun’u Ermenice hocası Bağdasar Tbir

38

 XVIII. yüzyılın 

tanınmış âlimlerinden olup, yazdığı iki ciltlik 

ø»ñ³Ï³ÝáõÃÇõÝ 

(Keraga-

nutyun/Gramer) eseri, 1736 yılında Asdvadzadur Gostantnubolsetsi mat-

baasında basıldı. Yayınlanmış bu eser Ermenice’nin birçok lehçelerinin 

konuşulduğu İstanbul’da, Patrik Golod’un arı bir Batı Ermenicesi lehçe-

37 H. A. Isdepanyan, Hayadar Turkeren Kraganutyunı, Yerevani Bedagan Hamalsarani 

Hradaragçutyun, Yerevan 2001, s.57-58 (

êï»÷³Ý»³Ý« Щ²©« г۳ï³é Âáõñù»ñ¿Ý 

¶ñ³Ï³ÝáõÃÛáõÝÁ« ºñ»õ³ÝÇ Ð³Ù³Éë³ñ³ÝÇ Ðñ³ï³ñ³ÏãáõÃÛáõÝ« ºñ»õ³Ý« 2001« ¿çª 57-

58

)£.

38  Pambukciyan, a.g.e., s.280 (

´³Ùåáõù×»³Ý« ¶¿áñ·« Ýß© ³ßË© ¿çª 280

)

---