Hazirlayanlar

475

Dr. Krikor DAMATYAN

emirleri, patrikler Hovhannes Golod ve Krikor Şığtayagir’in gayretleriyle 

yayınlandı

28

. 

4 Ağustos 1730 tarihinde Mardiros Tbir matbaasında basımı tamam-

lanan Pavısdos Püzant’ın 

ä³ïÙáõÃÇõÝ Ð³Ûáó

 (Badmutyun Hayots/Ermeni 

Tarihi) eseri yayınlanan önemli kitaplar arasında anılmaktadır. Episko-

pos Khosrov Antsevatsi’nin 

Ø»ÏÝáõÃÇõÝ ²ÕûÃÇó

 (Megnutyun Ağotits) ve 

Surp Nerses Şınorhali Katolikos’un 

гݻÉáõÏ 

(Hanelug)ları, Surp Güreğ 

Yerusağimatsi’nin  (Kudüs Patriği Aziz Kirillos) 

ÎáãáõÙÝ ÀÝͳÛáõû³Ý

 

(Goçumın Indzayutyan/Adanmaya Çağrı) eseri Krikor Vartabet Arşaruni’ 

nin eser hakkındaki 

ÀÝûñóáõ³ÍáóÝ ÎÇõñÕÇ ºñáõë³Õ¿Ù³óõáÛÝ

 (Intertsva-

dzotsın Gürği Yerusağematsvuyn/Kirillos’tan Okumalar) adını taşıyan tef-

sirle birlikte basılmıştır. 

Yine bu dönemde Arakel Vartabet Sünetsi’nin 

²¹³Ù·Çñù

 (Atamakirk/

Ademname) ile Kilikya Katolikosu Hovhannes Tılgurantsi’nin 

²ñ³ñ³Íù

 

(Araradzk/Yaratıklar) adlı esereleri bu dönemde basılmasına önem veril-

miş dini manzum eserlerdir.

Kilise azizlerinin yaşamlarını aktaran eserlerden 

гñ³Ýó ì³ñù

’ın 

(Harants Vark/Aziz Kilise Babalarının Yaşamı) 1720 yılında Asdvadzadur 

Tbir’in ve 

Ú³ÛëÙ³õáõñù

un  (Haysmavurk/Azizlerin Yaşamı) 1730 yılında 

Krikor Tbir Marzıvantsi’nin matbaalarında basılmalarıyla, bu eserler geniş 

bir yayılım alanı kazanmışlardır. Krikor Tbir Marzıvantsi bu eserlerden 

Ú³ÛëÙ³õáõñù¦

u (Haysmavurk/Azizlerin Yaşamı) 1706 yılında da matbaa-

sında basmış, fakat karşılaştığı haksızlık nedeniyle de ağır maddi kayıplara 

uğramıştı

29

.

İstanbul Patriği Hovhannes Golod Pağişetsi ve Kudüs Patriği Krikor 

Şığtayagir  Şirvantsi’nin yayın masrafl arını karşıladıkları Tavit Anhağt 

Pilisopa’nın 

¶Çñù ê³Ñٳݳó/ÈáõÍÙáõÝù ë³ÑٳݳóÝ ¸³õÃÇ

 (Kirk Sahma-

nats-Terminler Kitabı/Ludzmunk Sahmanatsın Tavti-Filozof Davit’in Ter-

minler Kitabının Tefsiri) adlı eseri

30

 Asdvadzadur Gostantnubolsetsi’nin 

matbaasında basılmıştır. Bu eserin, din görevlisi olmaya hazırlanan öğren-

28  Güleseryan, Papken, Golod Hovhannes Badriark, a.g.e., s.175 (

ÎÇõÉ¿ë¿ñ»³Ý« ´³µ·¿Ý« Ì© 

ìñ¹©« Ýß© ³ßË© ¿çª175

).

29  Teotig, a.g.e., s.54-55; V. K. Zartaryan, Hişadagaran,  C. III, Osmanyan Kordzagtsagan 

Ingerutyun, İstanbul 1911, s.401-404 (

îÇå áõ ï³é « Ýß© ³ßË© 54-55£ ¼³ñ¹³ñ»³Ý« ì© ¶© 

Úçß³ï³Ï³ñ³Ý« Ñïñ© ¶©« ¿çª

 401-404)©.

30  N. A. Vosganyan, K. A. Gorgodyan, A.M. Savalyan, a.g.e., s.302-3 (

àëϳÝ۳ݫ Ü©²©« 

ÎáñÏáï۳ݫ ø©²©« ê³õ³ÉÛ³Ý ²©Ø©« Ýß©³ßË. ¿çª 302-3

£)©.

---

476

HOŞGÖRÜ TOPLUMUNDA ERMENİLER

cilere okutulan klasik felsefe dersleri için ders kitabı olarak yayınlanmış 

olması muhtemeldir

31

.

İstanbul Ermenileri tarihinde ilime önem veren bir ruhani olarak ta-

nınmış Asdvadzadur Vartabet Ağavni, Çuğa ekolünün öğrencilerinden 

olup, Golod öncesi dönemde İstanbul’a gelerek önemli hizmetlerde bu-

lundu. Surp Eçmiyadzin temsilciliği göreviyle İstanbul’a gelen Asdva-

dzadur Vartabet, Bağdasar Tbir’i öğrenci olarak kabul etti

32

. Bağdasar 

Tbir Patrik Golod’un açtığı okulda hocalık görevine getirildi. Bağdasar 

Tbir’in 

޳ѳõ¿ï

 (Şahaved/Yararlı), 

²Ûµµ»Ý³ñ³Ý

 (Ayppenaran/Alfabe) ve 

î³Õ³ñ³Ý

 (Dağaran/Şiir Kitabı) adlı eserleri Patrik Golod döneminde ya-

yınlanmıştır. Bunlardan 

޳ѳõ¿ï

 (Şahaved) iman esasları hakkında içer-

diği yararlı bilgiler açısından önemlidir.

Simeon Vartabet Çuğayetsi (daha sonra Yeni Culfa Başepiskoposu) 

Amrdolu Manastırı’nda yetişmiş olan Nerses Mogatsi’nin öğrencilerinden 

Melkiseteg Vartabet Vjantsi’nin yanında yetişmişti

33

. Simeon Vartabet’in 

1725 yılında basılan 

ø»ñ³Ï³ÝáõÃÇõÝ

’u (Keraganutyun/Gramer) ile 1728 

yılında basılan 

îñ³Ù³µ³ÝáõÃÇõÝ

’u (Dramapanutyun/Mantık) önemli eser-

lerden olup, bibliyografi k verilere göre ilk kez İstanbul’da yayınlanmıştır.

Bedros Vartabet Asdabadtsi, Surp Eçmiyadzin temsilcisi göreviyle 

1720 yılında İstanbul’u ziyaretinde Surp Krikor Datevatsi’nin klasik teo-

loji eserlerinden 

¶Çñù гñóÙ³Ýó

ı (Kirk Hartsmants/Sorular Kitabı) Kri-

kor Tbir Marzıvantsi’nin matbaasında basılmasını istemişti. Fakat kitabın 

basımı yarım kalmış ve Bedros Vartabet ise vefat etmişti. Bu önemli eserin 

tümü, ilk olarak 1729 yılında Asdvadzadur Gosdantnubolsetsi’nin matba-

asında yayınlandı.

Yeremya Vartabet Meğretsi’nin 

´³é·Çñù гÛáó

 (Parkirk Hayots/Er-

menice Lügat) adlı eseri Vartan Aşkharakir’in 

²ß˳ñѳóáÛó

 (Aşkharhat-

suyts/Coğrafya) adlı eseriyle birlikte tek kitap halinde 1728 yılında basıl-

mıştır. Bu kitap sözlük ve ansiklopedik çalışmaların gelişmesine katkıda 

bulunması açısından önem arzetmektedir.

Marsilya matbaasının ilk sansür görevlisi Holov namıyla bilinen 

Hovhannes Vartabet Gosdantnubolsetsi bir Ermeni Katolik ruhanisi olup, 

Üáñ³·áÛÝ Ì³ÕÇÏ ¼ûñáõû³Ýó

 (Norakuyn Dzağig Zorutyants) adlı kitabı 

31  Leo, a.g.e., s.157. (

È¿û« Ýß© ³ßË©« ¿ç

ª 157).

32  Gorgodyan, a.g.e., s.37 (

ÎáñÏáï۳ݫ ø©« Ýß© ³ßË© ¿ç

ª 37)©.

33  Ormanyan, a.g.e., Paragraf No: 1711, sütun 2489-91,  (

úñٳݻ³Ý« Ø© ä³ïñdzñù« Ýß© 

³ßË©Ûû¹áõ³Í 1711« ëÇõÝ³Ï 2489-91

)©.

---