Həcər Adil qızı Qasımova Elmi redaktor: h e. d., dos. MƏMMƏdov r. F
Yüklə 4,58 Kb. Pdf görüntüsü
|
həm beynəlxalq, həm də daxili faktorlarla şərtlənmişdir. Dövləti ali səviyyədə yalnız bir orqan təmsil edə bilər. Parlament kimi, kollektiv orqan bunun üçün yararlı ola bilməz. vermək daha məqsədəmüvafiq olardı: "… Azərbaycan Respublikasının xarici ölkələrdə və beynəlxalq təşkilatlarda diplomatik nümayəndəliklərinin başçısını təyin edir və geri çağırır". Bu düzəliş aşağıdakı məsələyə aydınlıq gətirmiş olardı: prezident Azərbaycan Respublikasının xaricdəki bütün diplomatik nümayəndələrini deyil, yalnız xarici ölkələrdə və beynəlxalq təşkilatlarda diplomatik nümayəndəliklərinin başçısını təyin edir. Zənnimcə, konstitusion normaların daha dəqiq ifadə olunması zəruridir. İ.İ.Lukaşuk xarici siyasət məsələlərində prezident və parlament arasındakı hakimiyyət bölgüsü problemini araşdıran elmi məqaləsində xarici siyasətin həyata keçirilməsində qanunverici və icra orqanının qarşılıqlı əlaqələrinin vacibliyini qeyd etsə də, xüsusi olaraq vurğulayır ki, bununla yanaşı, həmin sahədə əsas məsuliyyəti məhz icra hakimiyyəti daşıyır 1 . Bu məsələ ilə bağlı prezidentin daha bir səlahiyyəti 109-cu maddənin 16-cı bəndi ilə müəyyən olunmuşdur. Bu xüsusi səlahiyyətə əsasən prezident xarici dövlətlərin diplomatik nümayəndələrinin etimadnamə və övdətnamələrini qəbul edir. Bu bənddə də "diplomatik nümayəndələrinin" yerinə "diplomatik nümayəndəliklərinin başçılarının" termininin işlədilməsi daha düzgün olardı. Dövlət başçısının xarici əlaqələr sahəsində konkret səlahiyyətlərinə gəldikdə isə, bu, hər bir dövlətin konstitusion sistemi ilə müəyyən olunur. Prezident respublikalarında onların səlahiyyətləri adətən daha genişdir. Azərbaycan Respublikasında Prezidentin xarici əlaqələr sahəsində konstitusion səlahiyyətlərinin araşdırılmasına Azərbaycan Respublikası Əsas Qanununun 8-ci maddəsindən başlayaq. Konstitusiyanın 8-ci maddəsi "Azərbaycan dövlətinin başçısı" adlanır. Onun I bəndində deyilir ki, "Azərbaycan dövlətinin başçısı Azərbaycan Respublikasının Prezidentidir. O, ölkənin daxilində və xarici münasibətlərdə Azərbaycan dövlətini təmsil edir". III bənddə deyilir ki, "Azərbaycan Respublikasının Prezidenti Azərbaycan dövlətinin müstəqilliyinin, ərazi bütövlüyünün və Azərbaycan Respublikasının tərəfdar çıxdığı beynəlxalq müqavilələrə riayət olunmasının təminatçısıdır" 2 . Yeri gəlmişkən qeyd edək ki, xarici əlaqələr sahəsində digər səlahiyyətlərdən fərqli olaraq 15 və 16-cı bəndlərdə təsbit olunmuş səlahiyyətlər prezidentin xarici əlaqələr sahəsində müstəsna səlahiyyətləridir. Bu müstəsna səlahiyyətlərdən başqa prezidentin Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisi ilə bölüşdüyü bir sıra digər səlahiyyətləri də mövcuddur. Bunlara əsasən aşağıdakılar aiddir: 1) Azərbaycan Respublikasının Prezidenti dövlətlərarası beynəlxalq müqavilələri təsdiq və ləğv olunmaq üçün Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisinə təqdim edir, təsdiqnamələri imzalayır (109-cu maddə, bənd 17); Prezidentin xarici əlaqələr sahəsində əsas səlahiyyətləri "Azərbaycan Respublikası Prezidentinin səlahiyyətləri" adlanan 109- cu maddə ilə müəyyən olunmuşdur. Həmin maddənin 15-ci bəndinə əsasən prezident Azərbaycan Respublikasının xarici ölkələrdə və beynəlxalq təşkilatlarda diplomatik nümayəndəliklərinin təsis edilməsi haqqında Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinə təqdimat verir, Azərbaycan Respublikasının xarici ölkələrdə və beynəlxalq təşkilatlarda diplomatik nümayəndələrini təyin edir və geri çağırır. 2) Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisinin razılığı ilə müharibə elan edir və sülh bağlayır (109-cu maddə, bənd 30); Mövcud praktikanı nəzərə alaraq konstitusiyanın 109-cu maddəsinin 15-ci bəndinin son müddəasını aşağıdakı redaksiyada 77 3) Azərbaycan Respublikasının hərbi doktrinasını Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisinin təsdiqinə verir (109-cu maddə, bənd 11). Bunlarla yanaşı, prezident danışıqlar aparır, dövlətlərarası və hökumətlərarası beynəlxalq müqavilələr bağlayır (109-cu maddə, bənd 17). Prezidentin bu səlahiyyətləri Azərbaycan Respublikasının beynəlxalq müqavilələrinin bağlanması, icrası və ləğv edilməsi qaydaları haqqında Azərbaycan Respublikası Qanununun 7-ci maddəsi ilə də təsdiq olunmuşdur. Burada qeyd olunur ki, Azərbaycan Respublikasının Prezidenti Azərbaycan Respublikasının 1 Лукашук И.И. Внешняя политика: президент и парламент // Госу- дарство и право, 1996, №7, с. 144 2 Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyası. Bakı: Qanun. 1996, s. 6 76 bütün beynəlxalq müqavilələri barəsində danışıqlar aparmaq və onları imzalamaq hüququna malikdir. Bütün bu deyilənlər təkcə beynəlxalq müqavilələrin bağlan- ması, icrası və ləğv edilməsi ilə əlaqədar Azərbaycan Respublikası Prezidentinin səlahiyyətlərini əks etdirir. Təbii ki, xarici əlaqələr sahəsində prezidentin səlahiyyətləri bunlarla məhdudlaşmır. Əksər hallarda prezident beynəlxalq müqavilələri özü imzalamır, onların imzalanması üçün səlahiyyətlər verir. Adı çəkilən qanunun 6-cı maddəsinə müvafiq olaraq beynəlxalq danışıqların aparılması və Azərbaycan Respublikasının beynəlxalq müqavilələrinin imzalanması üçün səlahiyyətləri yalnız Azərbaycan Respublikasının Prezidenti verir. Xarici əlaqələr sahəsində Azərbaycan Respublikası Prezidentinin daha bir müstəsna səlahiyyəti 109-cu maddənin 24-cü bəndində və uyğun olaraq Azərbaycan Respublikasının "Diplomatik xidmət haqqında" qanununda göstərilmişdir. Adı çəkilən qanunun "Diplomatik rütbələrin verilməsi qaydaları" haqqında 9-cu maddəsində deyilir ki, fövqəladə və səlahiyyətli səfir, birinci və ikinci dərəcəli fövqəladə və səlahiyyətli elçi diplomatik rütbələri Azərbaycan Respublikası Konstitusiyasının 109-cu maddəsinin 24-cü bəndində müvafiq olaraq verilir (maddə 9. 1). Yəni bu rütbələrin verilməsi Azərbaycan Respublikası Prezidentinin müstəsna səlahiyyətidir. Azərbaycan Respublikasının Beynəlxalq müqavilələrinin bağlanması, icrası və ləğv edilməsi qaydaları haqqında Azərbaycan Respublikasının Qanununa əsasən prezidentə, həmçinin Azərbaycan Respublikasının beynəlxalq müqavilələrinin bağlanması və ləğv edilməsi haqqında təkliflər təqdim olunur (maddə 4 və 21). Azərbaycan Respublikasının adından, o cümlədən Azərbaycan Respublikasının hökuməti adından bağlanan müqavilələrə dair beynəlxalq danışıqların aparılması və beynəlxalq müqavilələrin bağlanması haqqında qərarlarını da Azərbaycan Respublikasının Prezidenti qəbul edir (maddə 5). Qanuna əsasən Prezident, artıq qeyd etdiyimiz kimi, Azərbaycan Respublikasının beynəlxalq müqavilələrinin ratifikasiyası haqqında Milli Məclisin qərarı əsasında ratifikasiya fərmanı imzalayır (maddə 11). Bundan başqa, Azərbaycan Respublikası Prezidentinin xarici əlaqələrlə bu və ya digər dərəcədə əlaqəli olan müxtəlif səlahiyyətləri mövcuddur. Belə ki, Konstitusiyanın 109-cu maddəsinin 20-ci bəndinə müvafiq olaraq Azərbaycan Respublikasının Prezidenti vətəndaşlıq məsələlərini həll edir. Azərbaycan Respublikasının vətəndaşlığı haqqında Azərbaycan Respublikası Qanununun 14 və 16-cı maddələri bu müddəanı bir daha təsdiq edir. Burada qeyd olunur ki, Azərbaycan Respublikasının vətəndaşlığına qəbul haqqında və uyğun olaraq, Azərbaycan Respublikası vətəndaşlığına xitam verilməsi haqqında qərar Azərbaycan Respublikası Konstitusiyasının 109-cu maddəsinin 20-ci bəndinə müvafiq surətdə qəbul olunur. Prezident, həmçinin ratifikasiya tələb olunmayan Azərbaycan Respublikasının beynəlxalq müqavilələrini təsdiq və ya qəbul edir (maddə 13). O, eyni zamanda, Azərbaycan Respublikasının adından və Azərbaycan Respublikasının hökuməti adından bağlanan və ratifikasiyası tələb olunmayan Azərbaycan Respublikasının beynəlxalq müqavilələrini ləğv edir (maddə 24). 109-cu maddəyə müvafiq olaraq prezident həmçinin siyasi sığınacaq verilməsi məsələlərini həll edir (bənd 21), fövqəladə və hərbi vəziyyət elan edir (bənd 29). Qanuna müvafiq olaraq Azərbaycan Respublikasının Prezidenti ratifikasiya tələb olunmayan müqavilələrə qoşulmaq haqqında qərarlar da qəbul edir (maddə 14). Azərbaycan Respublikası ərazisinin müəyyən hissəsi faktik işğal olunduqda xarici dövlət və ya dövlətlər Azərbaycan Respublikasına müharibə elan etdikdə, Azərbaycan Respublikasına qarşı real silahlı hücum təhlükəsi yarandıqda və s. hallarda Azərbaycan Respublikasının Prezidenti Azərbaycan Respublikasının bütün ərazisində və ya ayrı-ayrı yerlərində hərbi vəziyyət elan edir (Konstitusiyanın 111-ci maddəsi). Qanunun 16-cı maddəsi Konstitusiyanın 8-ci maddəsinin III bəndindəki müddəanı təsdiq edir. Burada qeyd olunur ki, Azərbaycan Respublikasının Prezidenti Azərbaycan Respublikasının beynəlxalq müqavilələrinin yerinə yetirilməsini təmin edir. Onu da qeyd edək ki, idarələrarası xarakter daşıyan Azərbaycan Respublikasının beynəlxalq müqavilələrinin bağlanması, icrası və ləğv edilməsi qaydaları Azərbaycan Respublikasının Prezidenti tərəfindən müəyyən edilir (maddə 2). Təbii fəlakətlər, epidemiyalar, epizootiyalar, böyük ekoloji və 78 79 Yüklə 4,58 Kb. Dostları ilə paylaş:
|