Həyata nüfuz anı Demokratiyanın ibrətamiz erkən tarixinə baxış
Yüklə 3,87 Mb. Pdf görüntüsü
|
36
birlikdə təşkil etdiyi on faizdən əmələ gələn bədəni müşahidə etmək imkanına malik olur. Müasir dövrdə, irsiyyət nəzəriyyəsinə, genlərin təsirinə maraq böyük olduğundan, bu irsiyyət daşıyıcılarının miqdarı da az əhəmiyyətli məsələ deyildir. İnsan orqanizmində genlərin sayı təqribən 21 mindir. Bu rəqəmin üzərinə insan bədənində məskunlaşan 8 milyon geni də əlavə etmək lazımdır və onlar insan bədənindəki mikroorqanizmlərdən ibarətdir. Axırıncılar heç də həyat səhnəsindəki laqeyd statistlər olmayıb, böyük fəaliyyət subyektləridir. Onlardan çoxu qidanı həzm etməkdə, immun sistemimizi möhkəmləndirməkdə, genləri işə salmaqda və «dayandırmaqda» bizə kömək edirlər – bir sözlə, yaşamağımıza köməklik göstərirlər. Burada ingilis şairi Con Donnun yazdığı «heç bir insan özünə qapılmış ada deyildir. Hər bir insan materikin bir hissəsidir» kimi müdrik sözlər necə də yerinə düşür. Heç də təsadüfi deyildir ki, Nobel mükafatı laureatı, amerikan yazıçısı Ernest Heminquey özünün «Zənglər kimin üçün çalınır» romanına bu kəlamı epiqraf kimi seçmişdi. Onu da qeyd etmək lazımdır ki, insan genomunun öyrənilməsinə böyük ümidlər bəslənsə də, bu tədqiqatlar gözlənilənlərin əksinə, heç də yeni müalicə metodlarının meydana çıxmasına gətirib çıxarmadı. Onlar, nəzəri cəhətdən mikroorqanizmlərin ayrı- ayrı qruplarını idarə etmək üsullarını tapmağa kömək etməlidir. Mikrobiomu tədqiq etmək lazımdır ki, diabet və həddən artıq kökəlmə prblemlərini həll etmək mümkün olsun. İnsan mikrobiomunun xəritələşdirilməsi təbabət üçün nəhəng fayda verə bilər. Tədqiqatlar göstərir ki, hər bir adam yalnız ona məxsus olan unikal mikrofloraya malikdir. Ayrıca bir adamın mikroflorasının xarakteristikaları arasındakı fərq onun fərdi qida rejimindən, ailəsinin tərkibindən, xəstəliyinin tarixindən, milli və regional mənsubluğunun xüsusiyyətlərindən asılıdır. Bura həm də çox sayda başqa xüsusiyyətli faktorları da əlavə etmək olar və onların hamısı bu və ya digər dərəcədə rol oynamamış qalmır. Məsələn, insanın bağırsaqlarında bəzi elə bakteriyalar məskunlaşa bilər ki, onlar bir sıra dərman preparatlarının müalicə effektinin xarakterini, ümumiyyətlə dəyişdirər, elə edə bilər ki, həmin dərman preparatı neytrallaşsın, təsirsizə çevrilsin. Əgər xəstənin fərdi mikrobiomu öyrənilsə, bu vaxt dərmanın seçilməsi, heç şübhəsiz, xeyli sürətlənəcək və onun təsiri daha səmərəli olacaqdır. Yaxşı cəhət orasındadır ki, son vaxtlar arıq hətta mütəxəssis olmayanlar da mikrobiom haqqında müəyyən məlumatlara yiyələnmişlər. Bəzi tədqiqatlar bu məsələyə marağı xeyli artırmışdır. Vaşinqton universitetinin apardığı bir tədqiqatın, həddən artıq kökəlmə ilə bağırsaqların mikroflorasının keyfiyyəti arasındakı əlaqəni müəyyən etməsi, buna misal ola bilər. Tədqiqat aşkar etdi ki, izafi çəkidən əziyyət çəkən siçanların bağırsaqlarında bir növ, arıq siçanlarınkında isə tam başqa növ bakteriyalar vardır. Onları eyni dieta ilə yemləyirdilər, lakin birinci qrup qidadan daha çox kalori mənimsəyirdi və bu vaxt xeyli piy yığırdı. Eyni vəziyyət insan orqanizmində də baş verir. Aydın oldu ki, nəyə görə çox sayda adam yeməyin adicə iyindən kökəldiklərindən şikayətləndikləri halda, onların arıq dostları həmin yeməyi heç bir problemlərlə üzləşmədən asanlıqla udurlar. Belə eksperimentlər insan mikrobiomuna olan münasibətdə, onun öyrənilməsinə böyük həvəs göstərməklə xarakterizə olunan dəyişiklik yaratdı, əvvəllər isə alimlərin
37
çoxu ona müəyyən iyrənmə qaydasında yanaşırdı. Bu ona bənzəyir ki, oxucular Conatan Sviftin «Qulliverin səyahəti» əsərindəki bir hissəyə görə onu sevəydilər, bu hissədə isə bir tələbənin insan ekskrementindən onu əmələ gətirən maddələri təkrarən bərpa etmək sahəsində apardığı təcrübə təsvir edilir. Belə bir hadisəyə rus yazıçısı Vladimir Voynoviçin satirik «Əsgər İvan Çonkin» romanında da rast gəlinir. Həvəskar bioloq olan kolxoz mühasibi eyni xassəli bədən tullantısından spirt çəkir və həmin içki ilə əsgər Çonkini qonaq edir. Hər iki hadisə iyrənc, ikrah doğuran hisslər yaratsa da, belə qəribə «əlkimyaçılıqları» təsvir edir. Mikrobioma da əvvəllər vasvası qaydada münasibət bəsləyənlərin bəzilərinin öz mövqelərini dəyişib, bu problemə ciddi yanaşmaları yalnız rəğbət hissləri doğura bilər. Mikroflora isə faktiki olaraq insan orqanizminin bütün hissələrində iştirak edir. İnsan bədənində onların bütünlükdə 10 mindən çox növü vardır. Bədənin hissəsindən asılı olaraq onların sayı da dəyişir. Ağız boşluğunda və bağırsaqlarda məskunlaşan mikroorqanizmlərin sayı arasındakı fərq çox böyükdür. 2010-cu ildə aparılan tədqiqat göstərmişdir ki, sağ və sol əldə məskunlaşan mikroorqanizmlər bədəndə məskunlaşan mikroorqanizmlərin ümumi sayının yalnız 17 faizini təşkil edir. Mikrobiom problemi ilə tanış olmayan adama elə gələ bilər ki, mikroorqanizmlərin çəkisi, kütləsi yoxdur. Bu özlüyündə yanlış fikirdir. Materiya özünə məxsus olan əsas xüsusiyyətləri qoruyub saxlayır. Nyutonun ümumi cazibə qanununa müvafiq olaraq, bütün materiya növləri arasında, elementar hissəciklərdən tutmuş göy cisimlərinə qədər, qarşılıqlı əlaqələr mövcuddur, bura universal qravitasiya təsiri də daxildir. Deməli, hər bir materiya həm də kütləyə malikdir. Yaşlı adamda mikrobiomun çəkisi üç funta yaxın olur (ingilis funtu ilə götürdükdə bu 1,360 kq edir) və insan beyni də demək olar ki, eyni çəkidə olur. Əlbəttə, mikrofloranın öyrənilməsi heç də asan məsələ deyildir, buna sadə laboratoriya işi kimi baxmaq primitiv münasibətdən xəbər verir. Lakin çox güclü kompyuterlərə malik olan ölkələrdə bu tədqiqatı daha geniş ölçüdə aparmaq mümkündür. Sadəcə olaraq çətinliyi dəf etmək iradəsi olmalıdır. İkinci Dünya müharibəsinin ilk illərində almanların radar sistemi ingilis bombardmançı aviasiyasına böyük ziyan vurduğundan, Böyük Britaniya hava bombardmanını dayandırmalı olmuşdu. 1943-cü ilin birinci yarısında müttəfiqlər «pəncərə» adlanan üsuldan istifadə etməyə başladılar. Qabaqda uçan təyyarə folqa qırıntılarını səpələməklə, radarları görməsini heçə endirirdi. Və ingilis bombardmançı aviasiyası artıq tapşırığı uğurla yerinə yetirirdi. Hamburqa belə bir hava həmləsi şəhərin hərbi- sənaye potensialına böyük ziyan vurdu, yarım milyona qədər adam evsiz qaldı. İndii mikrobiom dünyasına da belə bir pəncərə açmaq lazımdır, lakin müharibədə olduğu kimi, o duman yox, tədqiqat obyekti üzərinə işıq salmalıdır ki, onun nətcəsindən təbabət daha geniş və səmərəli müalicə imkanlarına yiyələnsin. Artıq yaxşı məlumdur ki, elə xəstəliklər mövcuddur ki, onların müalicəsi bədəndəki mikrofloranın təsiri hesabına istənilən nəticəni vermir və bəzən bu sahədəki bütün cəhdləri yoxa çıxarır. Mətbuatdan tanış olduğum bir hadisə bu ideyanın reallığına daha böyük şəhadət verdi. Birləşmiş Ştatlardakı bir ər-arvad cütlüyü tanınmış pediatra müraciət etmişdi. Onlar uzunmüddət uşaqları olmalarına çalışsalar da, səyləri əbəs olmuşdu. Nəhayət,
Yüklə 3,87 Mb. Dostları ilə paylaş:
|