Həyata nüfuz anı Demokratiyanın ibrətamiz erkən tarixinə baxış

32 

 

sayılan Orest və Pilad həm də yaxın qohum idilərsə, tələbə yoldaşımız tam yad 

adamlarla dostluq edirdi, əgər Pilad dayısı oğlu Orestə görə, o, məhkəməyə gəlib 

çıxmasa, edama məhkum edilməyə hazır idisə, mərhum dostumuz başqaları naminə öz 

üzərinə olduqca ağır yükü də götürməkdən çəkinmirdi. Nələrdən agah olsaq da, onun 

xatirəsi qarşısındakı qəbahətimizi heç cür özümüzə bağışlaya bilməyəcəyik. 

Azacıq dərinə nüfuz etdikdə görürsən ki, təkcə dərk edilən, sistemləşdirilən və 

müalicə yolları, qismən də olsa bilinən xəstəliklər deyil, həyatın gözə görünməyən 

ziddiyyətləri kimi, elə amillər mövcuddur ki, biz bunu nəzərə almasaq da, onlar öz 

fəaliyyətlərini dayandırmır, insanın sağlamlığına, həyat tərzinə bu və ya digər dərəcədə 

mühüm təsir göstərmək fürsətini əldən vermirlər.  

Təbabət XXI əsrin başlanğıcında görünməmiş zirvələrə yüksəlmişdir, 

xəstəliklərin daha dərindən öyrənilməsi, müayinə edilməsi imkanları yaranmışdır, 

müalicə sahəsindəki bilik, vasitələr, texniki imkanlar xəstəliklərə qarşı mübarizə 

arealının genişlənməsinə, müalicənin effektliliyinin artmasına şərait yaratmışdır. 

Cərrahiyyə, transplantasiya sahəsindəki yeniliklər, terapiyanın zənginləşməsi bu 

mübarizədə yaxşı qələbələrlə əlamətdar olmuşdur. İndi bədnam xəstəliklər ordusuna 

qarşı elmi cəhətdən sınaqdan çıxmış, ən mükəmməl texnoloji vasitələrlə silahlanmış 

təbabət çıxır. Və onun istedadlı nümayəndələrinə ünvanlanan, mühafizəçi mələklərə 

olan kimi, minnətdarlıq hissi nəcib adamların yaddaşını heç vaxt tərk etmir, bunların 

çoxluğu isə az sayda olan nankorların etinasızlığını da kompensasiya edir. Elə həkimlər 

vardır ki, öz uzun müddətli praktikası dövründə üç nəsli müalicə etmələri ilə öyünə 

bilər, vaxtilə xilas etdiyi uşaqlar sonra ata-anaya, baba-nənəyə çevrilərək, öz 

övladlarının və nəvələrinin səhhəti ilə əlaqədar olaraq yenə də həmin həkimə müraciət 

edirlər. 

Lakin bu o demək deyildir ki, xəstəliklərə qarşı olan qüvvələr öz qəti zəfərini 

bayram edə bilər. Əlbəttə, vaxtilə dəhşətli bəla kimi qiymətləndirilən bir sıra infeksion 

xəstəliklərin yayılmasının qarşısı alınmış, onların müalicəsi daha böyük səmərə 

verməyə başlamışdır. İndi köhnə epidemiyaların yerini yeni meydana gələn növlər 

tutur. AİDS və ya qazanılmış immunodefisit sindromu adlanan xəstəlik Afrikanın bəzi 

ölkələrində az qala XVI əsrdə Avropada «Qara ölümün» - taunun yaratdığına bərabər 

olan bir qorxu haləsi meydana gətirmişdir. Toyuq və ya donuz qripi adlandırılan, 

vaxtaşırı yeniləşən və həm də başqa xüsusiyyətli viruslar geniş miqyaslı epidemiya 

təhlükəsi yaradır. Qloballaşma və adamların geniş kontaktları da öz növbəsində 

pandemiyanın yarnmasına gətirib çıxara bilər.  

Biz öz yaşayışımızda və taleyimizdə baş verən dəyişikliklərə görə məlum olan, 

dərk etməyə qadir olduğumuz dünyanın təsirlərini nəzərə alırıq. Əgər kənd təsərrüfatı 

bitkiləri və onların məhsuldarlığı hər şeydən əvvəl təbiətin təsirinə məruz qalırsa, 

insanlar təkcə təbiətin deyil, həm də cəmiyyətin, dövrün, mühitin təsirindən kənarda 

qala bilmir. İnsan orqanizmi çox mürəkkəb olduğu kimi, əslində ayrıca planeti andırır 

və ona təsir edən amillər də saysız-hesabsızdır. Əgər Günəşdə baş verən bir partlayış 

insanın sağlamlığını müəyyən edən cəhətlərə, onun əhval-ruhiyyəsinə təsir göstərirsə, 

bizim hələ də bütünlüklə dərk edə bilmədiyimiz amillərin, digər canlı orqanizmlərin 

təsirini heç cür yaddan çıxarmaq, ən başlıcası, inkar etmək mümkün deyildir. İnsan 

orqanizmi təkcə hüceyrələrdən – əzələlərdən, oynaqlardan, sümüklərdən, həmçinin 

---

33 

 

bədəni qidalandıran qan damarlarından və onların daşıdığı həyatverici mayedən ibarət 

deyildir. Əgər hüceyrələrdəki fermentlərin və ya enzimlərin fəaliyyəti dayansaydı, 

onda metabolizm adlanan maddələr mübadiləsi kəsilərdi. Dar mənada götürdükdə, 

hüceyrə daxilində müəyyən maddələr ona daxil olan andan son məhsulların, məsələn, 

zülalların, qlükozaların və sairənin əmələ gəlməsini təmin edən aralıq mübadiləsi 

mümkün olmazdı. Bu bioloji katalizator orqanizmdə maddələrin çevrilməsini həyata 

keçirməklə, maddələr mübadiləsini istiqamətləndirir və nizamlayır. Ona görə də 

hüceyrələrdə olan çox saydakı biokimyəvi reaksiyaları nəhəng sayda müxtəlif 

fermentlər həyata keçirir. Fermentlərin çoxu canlı hüceyrələrdən alındığına görə 

ferment preparatlar təbabətdə, yeyinti və yüngül sənaye sahələrində tətbiq olunur.  

    Bəzi alimlərə görə dünyada həyat  dörd milyard il bundan əvvəl yaranmışdır 

və bu Marsda baş vermişdir. Həmin vaxt Marsda oksigen çox idi, Yer səthində isə 

oksigen çox az idi və həm də quru hissə Yer səthinin 2-3 faizini təşkil edirdi, qalan hissə 

isə su ilə örtülü idi. Yer üzərində həyatın başlanğıcı kosmosun köməyi ilə baş 

vermişdir. Kosmosdan gələn meteoritlər özlərilə həytın başlanğıcı hesab edilən 

mikroorqanizmləri də gətirmişlər. Bu günlərrdə( 29 avqust 2013-cü ildə) amerikan 

biokimyaçısı Stiven Bennerin tədqiqatının belə bir nəticəsi elan olunmuşdur ki, Yer 

üzərində həyatın mənbəyi rolunu Mars planeti oynamışdır. Marsdan gələn meteoritlər 

özləri ilə Yer səthinə həyat üçün lazım olan “tikinti materiallarını” gətirmişlər. Üç 

milyard il əvvəl Marsda mövcud olan həyat hüceyrələri meteoritlər vasitəsi ilə Yer 

üzərinə gəlib düşmüşlər. Həmin hüceyrələr  Yer üzərindəki bütün canlıların, o 

cümlədən insanın özünün mənşəyinə çevrilmişdir.  

Canlıların bədənindəki kiçik hüceyrələr molekulları saxlayan kisəciklərdir. 

Hüceyrənin nüvəsindəki molekula amin turşularından ibarətdir. Bu nuklein turşusu və 

ya bizə DNK ( DNA yaxd da DNT) kimi məlumdur, bu isə dezoksiribonuklein turşusu 

deməkdir. Nüvə iki yerə bölünür, sonra da hüceyrə özü bölünür. Nüvədəki çöpcüklər 

xromosomlar adlanır, onlar irsiyyət daşıyıcılarına, başqa sözlə genlərə malikdirlər. 

DNK insan genomu olmaqla irsiyyət ötürücülüyündə mühüm rol oynayır. Hüceyrənin 

tarixi əslində həyatın təkamülünün tarixidir.  

İnsan bədəni adlanan meşə, həm də onun ətrafı mikroorqanizmlər adlanan 

«bitkilərlə» doludur, onlar əsasən bir hüceyrəli orqanizmlər olmaqla, bakteriyalardan, 

mikroskopik göbələklərdən və viruslardan ibarətdir. Mikroorqnazimlər növlərinin 

nəhəng müxtəlifliyi ilə seçilir. Ağlasığmauan miqdarın tiraniyasının öhdəsindən 

gəlmək də çox çətindir. Onlar ümumiyyətlə, təbiətdəki maddələrin dövriyyəsində 

böyük rol oynayır, həm də fermentlər kimi yeyinti və mikrobiologiya sənayesində 

istifadə olunurlar. Patogen mikroorqanizmlər isə bitkilərin, heyvanların və insanların 

xəstəliklərini əmələ gətirir. Göründüyü kimi, mikroorqanizmlər insan bədəni üçün heç 

də hüceyrələrdən geri qalmayan əhəmiyyətə malikdir, lakin həm də bədəndə müəyyən 

xəstəliklərin yaranmasında rol oynamaqla, onlar müəyyən bir bəla mənbəyi hesab 

olunur. Buradan belə nəticəyə gəlmək olur ki, mikroorqanizmlər ambivalet – ikili 

xüsusiyyətə malikdir, insan bədəni üçün həm dostdur, həm də düşməndir 

Ümumiyyətlə, insan bədəni uzun müddət bir sirli aləm olaraq qalmışdı və 

təbabət sahəsində çalışan dahilər öz təlimləri, icadları ilə bu naməlum dünyanın bir sıra 

cəhətlərini kəşf edə bilmiş və bu biliklər müalicə işinin sərəncamına verilmişdir. 

---