Həyata nüfuz anı Demokratiyanın ibrətamiz erkən tarixinə baxış

120 

 

girovları xilas etmək üçün desant göndərdikdə, təyyarənin qəzaya uğraması bu cəhdi 

əbəs olana çevirdi və belə cəhdlərə bir daha əl atılmadı. Uzun müddət ərzində ABŞ-ın 

«təcrübə üçün ada dovşanı» rolunu oynayan İran artıq fövqəldövlətin siyastinə tam əks 

mövqedə dayanmışdı, «girov götürmə» əməliyyatı ilə ondan «intiqam» aldığına görə 

fərəh duyurdu. 

İnqilabın İrana nə bəxş etdiyi sualına birmənalı cavab vermək çox çətindir. İranın 

beynəlxalq aləmin xeyli hissəsindən uzaqlaşması faktını heç cür inkar etmək olmaz. 

İnqilabdan sonra demokratiyanın və teokratiyanın sintezindən ibarət bir quruluş 

meydana gəldi və sırf teokratik dövlət olan Səudiyyə Ərəbistanından bir qədər 

fərqlənməklə, onun «sirdaşı» rolunu oynamağa başladı. Əvvəlki İran Qərbin uzun 

müddətli təsiri altında müasir həyat tərzinn yaxşı və pis cəhətlərindən nəyi varsa, 

hamısını qəbul etdiyindən, birdən-birə onlardan bütünlükə imtana etmək də asan 

məsələ deyildi. Ən radikal hüquqi islahat isə ondan ibarət oldu ki, şəriət şəxsi və ictimai 

həyata bütünlüklə hakim kəsilməsə də, onün bir sıra az qala yaddan çıxmış elementləri 

bərpa edilməklə, tətbiq olunmağa başladı. İran hərbi qüdrətini möhkəmləndirməyə də 

qayğı göstərir, axı uzun müharibə ona çox şeyləri öyrədə bilmişdi. Ordusunu adi 

silahlarla yanaşı, raketlərlə təmin etməyə girişdi.  

Qərb mətbuatı inqilabın elə ilk günlərindən onun rəhbəri barədə müxtəlif 

şayiələr yaymağa üstünlük verdı, onu arxaizmin nümayəndəsi kimi qələmə verirdi. Bir 

avropalı jurnalist hətta onu «VII əsrdən XX əsrə atılan daş» adlandırmışdı. Bu, qərəzli 

münasibətdən doğmuşdu, onun dini qaydaları, şəriəti bərpa etmək cəhzdlərinə işarə 

idi. Əgər müəllif  “qara daş”- meteorit metaforasını işlətsəydi, fəlsəfi düşüncə tərzində 

mahiyyətə bir qədər yaxınlaşmış olardı. Qədim ərəblər hələ İslamdan da əvvəlki 

dövrlərdə Kəbədəki “qara daşa” – meteoritə sitayiş edirdilər. İslamdan sonra isə 

Kəbəyə ziyarət İslamın beş dayağından biri hesab olunur. Heç bir meteorit Yer mənşəli 

deyildir, alimlər onun ən qədim nümunəsini tədqiq etməklə  Yer üzərində həyatın 

başlanğıcı barədə yeni, inqilabi bir nəticəyə gəlmişlər. Həmin tədqiqat materialının isə 

4,6 milliyard yaşı vardır. Məlum olmuşdur ki, yaşı 4 milliyard olan Yer yaranmamışdan 

hələ 600 milyon il əvvəl kosmosdan bura gəlib çıxan meteoritlər Yer üzərində həyatın 

başlanğıcının mənbəyi rolunu oynamlşlar. Onlar öz tərkiblərində mikroorqanizmlər 

gətirmişlər və bu bir hüceyrılilər planetimizdə həyatın rüşeymi kimi çıxış etmişlər. 

Onlar sonra inkişaf edərək bütün canlıları, həmçinin insanları əmələ gətirmişlər. Deməli 

Yer üzərindəki həyat özünün vacib səbəbi kimi həmin meteoritlərə borcludur. Xomeyni 

də VII əsrdə təşəkkül tapmış İslama 1,3 min ildən sonra güclü impuls vermək istəyirdi, 

əslində XX əsrdə onun yeni enerji mənbəyinə çevrilməsinə səy göstərirdi, hələ sınaqdan 

çıxmamış potensialından istifadə etməyə çalışırdı. 

      Məhəmməd peyğəmbərin əsasını qoyduğu İslam dini Ərəbistanın kiçik bir 

ticarət şəhərində – Məkkədə meydana gəlsə də, ilkin hüceyrə kimi parçalanaraq, 

böyüyərək dünyanın bütün guşələrinə yayılmağa başladı və indi 1,5 milyard insanı 

əhatə edən və həyat qüvvəsi heç də tükənməyən nəhəng bir sosial orqanizmi təmsil 

edir. Məhəmməd peyğəmbərdən sonra, Abbasi xəlifələri tərəfindən və Kordoba 

xilafətindəki həyata keçirilən mədəni inqilablar istisna olmaqla, Xomeyni tarixdə ilk 

dəfə Şərqdə sosial xarakter daşıyan dini inqilabı həyata keçirmişdi. Ona qədər dünyada 

baş verən inqilablar milli azadlıq və sinfi mübarizə xarakteri daşıyırdı. Xomeyni isə tam 

---

121 

 

başqa bir yol tutdu və öz inqilabının zəfərinə nail oldu. Ona görə də Xomeynini yaxşı 

mənada götürdükdə, Məhəmməd peyğəmbər dövründən – VII əsrdən XX əsrə gəlib 

düşmüş həyat verən «meteorit» hesab etmək olar. Məhəmməd peyğəmbərin həyata 

keçirdiyi inqilab isə sonralar bütün dünyanın sifətinin myəyyən qədər dəyişilməsinə 

səbəb olmuşdu.  

Həm də Xomeyni müasir dünyanı çox yaxşı dərk edən adam və lider idi. O 

dövrün nəbzini tutmağı məharətlə bacarırdı, bu sahədə fitri istedada malik idi. O, 

inqilabın qələbəsinin yaxınlaşmasını hiss etdikdə, müvafiq tədbirlərə əl atmaqla, onun 

ləngidilməsinə yol vermədi. Səkkiz il davam edən müharibədə ölkəsinin təkbaşına 

vuruşması, Qərbin təzyiqlərinə davam gətirməsi onun yüksək dövlət xadimi 

xüsusiyyətlərinə malik olmasından xəbər verir. Müharibədə onun yarada bildiyi 

inqilabi və dini ruh bu müqavimətin gücləndirilməsində heç də az rol oynamadı. 

Döyüşdə ağır yara almış müharibə veteranları bu gün də Vətənə və Xomeyniyə xidmət 

göstərmələri ilə öyünür, qürur hissləri keçirirlər, onların bəziləri 2009-cu il seçkilərində 

prezidentliyə namizəd Musəvini dəstəklədiklərinə görə təqib olunma təhlükəsindən 

qorunmaq üçün, xarici ölkələrə mühacirət etməyə məcbur olmuşlar. Bu vəziyyət də 

onların vətənpərvərlik hissini zəiflədə bilməmişdir. Prezidentlər dəyişir və 

dəyişiləcəkdir, onların bəziləri İranı öz əleyhdarları üçün «ögey anaya» çevrilməyə 

cəhd etsə də, əksər insanlarda Vətən sevgisi və dini inanc yenə əvvəlki kimi sarsılmaz 

olaraq qalır.  

İran ona qarşı olan ideoloji həmlələri heç də cavabsız qoymur, yeri gəldi-gəlmədi 

antiamerikan və antiİsrail təbliğatı tonqalı orada  gur alovla yandırılır. Əhali arasında 

bu dövlətlərə qarşı düşmənçilik əhval-ruhiyyəsinin yayılmasına xüsusi səy göstərilir. 

Bu dövlətlərə lənət yağdırmaq az qala İblisə nifrət səviyyəsinə qaldırılmışdır. Bunun 

üçün ilahiyyat mənbələrinə də əl atılır. İsrailə qarşı hədələr hədd, hüdud tanımır. 

Prezident Rəfsancani İsraili Yer üzündən siləcəkləri ilə hədələyirdi, xeyli müddətdən 

sonra yenidən prezidentlik eşqinə düşdükdə, İsraillə heç bir problemləri olmadığını 

dilə gətirməklə, öz əvvəlki mövqeyindən uzaqlaşdığını bildirdi. Prezident Mahmud 

Əhmədinecad isə İsrailə qarşı hədələrini mantra kimi, fasiləsiz olaraq səsləndirir. 

Yəhudilərə qarşı nifrət oyatmaq üçün hətta Holokost dəhşətlərini inkar etmək yolunu 

tutur. Onda gərək Auşviqə və digər ölüm düşərgələrinə görə onların milyonlarla 

qurbanı olan yəhudilərin özlərinin xatirələri ilə haqq-hesab çəkilsin. 

Əhmədinecad fəaliyyətindən daha çox bəyanatları ilə özünə düşmən 

qazandırırdı. Onun çağırışları daim dünyanın böyük bir hissəsi ilə qarşıdurmanı 

kəskinləşdirməyə səbəb olurdu. Əgər o, XX əsrin birinci onilliyində ABŞ prezidenti 

olmuş Teodor Ruzveltin dediyi «səsini ucaltma, ancaq böyük çomağını hazır saxla» 

nəsihətindən hali olsaydı və ona əməl etsəydi, yəqin ki, təkcə xaricdə deyil, ölkəsinin 

daxilində də hörmətinin belə sürətlə aşağı düşməsindən qaça bilərdi. Həm də onun 

beynəlxalq aləmdə İrana qarşı kəskin münasibəti qızışdırması iqtisadi sanksiyaların 

sayının artmasına və sərtləşməsinə gətirib çıxardı və nəticədə ölkəsi ağır iqtisadi 

böhranla üzləşməli oldu. Uranın zənginləşməsinə göstərilən sönməz həvəs İrana qarşı  

ittihamların güclənməsinə səbəb oldu.  

İnqilabın qələbəsindən keçən dövr ərzində çoxlu sular axmış, dünya müxtəlif 

növ problemlərlə üzləşmiş, insanların düşüncə tərzində də müəyyən dəyişikliklər 

---