Həyata nüfuz anı Demokratiyanın ibrətamiz erkən tarixinə baxış

116 

 

oonlar separatistlərə səs hüququ verməyəcəklər, başqa sözlə o ölkələr ki, oranı 

“möhkəm əl” idarə edir. Azərbaycan Dağlıq Qarabağa yüksək muxtariyyət verməklə 

yanaşı, onun əhalisinin hüquqlarına tam təminat vəd edir. Ona görə də tarixi və hüquqi 

ərazisinin parçalanması ilə heç cür razılaşıla bilinməz. İndiki mərhələdə müharibə 

qızğın şəkildə getməsə də, hələ başa çatmamışdır. Nə qədər ki, işğal edilmiş torpaqlar 

azad olunmamışdır, bu müharibənin sona çatdığını güman etmək olmaz.  

Vaxtilə öz xalqını qanlı müharibəyə cəlb edən erməni millətçi ziyalıları artıq 

hörmətdən düşmüş, nüfuzlarını xeyli itirmişlər. Onlar milləti mənəvi qanqrenaya 

məruz qoymuşdular. Ermənistandakı “ müharibə partiyası “ da hakimiyyətdə özünü 

artıq rahat hiss etmir. İndi onların yerini öz xalqının gələcəyi yaxından düşündürən 

həqiqi ziyalılar tutmalıdır  və bu sülhsevər qüvvə işğal müharibəsi siyasətinə qəti yox 

deməlidir. Axı ədalətsiz işğal müharibələrində müxtəlif ingilis ziyalıları da Britaniyaya 

məğlubiyyət arzu edirdilər, hətta faşist Almaniyasında da bəzi vətənpərvərlər Üçüncü 

Reyxə məğlubiyyət diləyirdilər, çünki onlar uzaqgörənliklə Almaniya ərazisində 1945-

ci ilin yazının dəhşətlərinin baş verməsini istəmirdilər. Məgər erməni ziyalıları arasında 

ciyərləri qatı millətçilik havası ilə zəhərlənməmiş adamlar yoxdurmu? Onlar öz 

səslərini qaldırsalar, erməni xalqı da, müharibə törədənlərin onu hansı uçuruma 

üuvarladığını aydın dərk edəcəkdir. 

 Azərbaycanlılar düşmənçiliyin davam etməsinin, vendettaya çevrilməsinin 

tərəfdarları deyillər, bu şərtlə ki, ermənilər də eyni mövqedən çıxış etmək təşəbbüsü 

göstərsin. Belə vəziyyət o vaxt mümkün ola bilər ki, Ermənistanda düşmənçiliyə rəvac 

verənlər siyasətdən uzaqlaşdırılıb, idarəetmə xalqın öz torpağında, həm də öz qonşusu 

ilə dinc şəraitdə yaşamağı hər şeydən üstün tutan siyasi qüvvələrə etibar edilsin.  

Azərbaycan əraziləri hökmən işğaldan azad olunmalıdır. Bu sülh yolu ilə baş 

verməsə, alternativin necə olacağı heç kəs üçün sirr olmamalıdır. Bu heç də fantom 

hədəsi deyildir, əlavə qan axıdılmaması üçün işğalçılılara edilən, həm də azərbaycan 

xalqının iradəsini ifadə edən rəsmi xəbərdarlığın əks-sədasıdır, idrak qulağı ağır 

eşidənlər üçün həmin bəyanatın sadəcə olaraq yenidən səslənməsidir. 

Ədalətin zəfəri naminə Allah da öz qüdrətini nümayiş etdirə bilər. Bibliyada 

göstərildiyi kimi, Misirdəki qul həyatından xilas olmağa çalışan yəhudilərə mane olan 

faraonun ölkəsinə Allah çox sayda bəlalar göndərmişdi, indi də O, özgə torpağını 

əsarətdə 

saxlayanlara bəlalar bəxş edə bilər. Öz çirkin niyyətlərinə görə Allahını da 

dananlar bu ehtimala rişxəndlə baxa bilərlər. Təbiətin işğalçıları məruz qoyduğu ağır 

cəzalar isə yuxarıda sadalanan misallardan aydın görünür. Təcavüzkarlar həm də 

torpaq sahiblərinin başqa vasitələrə əl atacağı imkanını  nəzərdən qaçırmamalıdırlar. 

Bu bəlanın onları haqlayacağına, təəssüf ki, hələ də ciddi yanaşılmır, axı troyalılar da 

heç öz çarlarının qızı Kassandranın xəbərdarlığına qulaq asmayıb, fəlakət qapısını 

döymüşdülər. Troyanın faciəli aqibəti isə Homerin dühası hesabına hamıya yaxşı 

bəllidir. Siqnalları aydın şəkildə gələn sabahın bədbəxtliyinə bu gün göz yummaq 

böyük qəbahətdir və qədim romalılar demişkən: “ignoratia non est argumentum” – 

“cahillik heç də səbəb deyildir”.  

 

Son 

---

117 

 

         noyabr, 2014-cü il 

 

İran: yaxın tarix və metamorfozalara bəslənən ümid 

 

1979-cu il inqilabından keçən dövr ərzində şimalda malik olduğumuz kimi 

cənubda da böyük qonşumuz olan İran dünyanın heç də azalması hiss olunmayan 

nəzər-diqqətindən düşmür. Axı inqilab İranı dünyanın aparıcı dövlətlərinin təsir 

dairəsindən qoparıb, müstəqil, əslində tam fərqli olan bir mövqeyə yiyələndirmişdir. 

Onun siyasətindəki ardıcıllıq, bəzən lüzumsuz inadkarlıq beynəlxalq aləm tərəfindən 

heç də razılıqla qarşılanmır. Kiməsə təcavüzdən uzaq olan bu dövlət çox asanlıqla söz 

davasına girişir və özünə düşmən bildikləri ölkələrə lənətlər yağdırmaqla, əks sərt 

cavabların hədəfinə çevrilir. Ona görə də Qərb mətbuatı, xüsusən Birləşmiş Ştatlar 

İranın gələcəkdə «divə» çevrilməsi və ətrafı üçün təhlükə mənbəyi olması variantını 

əsas götürərək, hətta buna ciddi bir əsas olmayanda da, onu monstr kimi təqdim 

etməklə, dünyaya bu timsalda qorxulu bir obraz təlqin etməyə çalışır. Təəssüf ki, İranın 

bəzi siyasi xadimləri də söz, lənət müharibəsini qızışdırmaqda əks tərəfin həmlələrinə 

öz bəyanatları ilə yaxşı köməklik göstərmk yolunu tutmaqla, ona qarşı ittiham 

«musiqisinin» kreşendosuna – səsinin daha da ucalmasına köməklik göstərirlər. 

XX əsrin son iki onilliyinə qədər İran onu himayə edən iri dövlətlərin Şərqdəki 

forpostu olmaqla, regiondakı bəzi iqtisadi bloklarda aparıcı rol oynayırdı. Əslində 

Pəhləvi sülaləsinin hakimiyyəti dövründə bu ölkə yadelli güclərin öz təsirini sınaqdan 

keçirmək laboratoriyasına çevrilmişdi və münasibət üslublarının seçilməsində yaxşı 

reagent kimi çıxış edirdi. Əvvəlcə Böyük Britaniyanın, İkinci Dünya müharibəsindən 

sonra isə ABŞ-ın Şərqdə satelliti, iqtisadi fayda mənbəyi mədəni kimi kiçik müttəfiqi 

olmuşdu. Atası devrildikdən sonra taxt-taca sahib olan Məhəmməd Rza Pəhləvi 

dövlətin əsas daxili və xarici siyasət vektorunu Birləşmiş Ştatların nəzarəti altında 

müəyyən edirdi. Ona görə də şahın həyata keçirdiyi və nisbətən faydalı sayılan, sosial 

gərginliyi azaltmağa yönələn islahatları da xalqın xeyli hissəsi tərəfindən yad cismə 

orqanizmin göstərdiyi muqavimət kimi az qala süngü ilə qarşılanırdı.  

Şah siyasət sahəsində müstəqil hərəkət etməyə səy göstərmirdi, heç buna cəhd 

də etmirdi. Daxildən olan ağır təzyiq altında taxta çıxmasından on il sonra o, 

Məhəmməd Müsəddiqi 1951-ci ilin aprelində baş nazir təyin etməyə məcbur oldu. Çox 

qısa müddətdən sonra Müsəddiqin təhriki ilə Məclis İngiltərə-İran neft şirkətinin 

milliləşdirilməsi barədə yekdilliklə keçən qərar qəbul etdi və şah bu qanunu 

imzalamaqdan qaça bilmədi.  Lakin «vətənpərvərlik siyasəti» gözlənilən nəticəni 

vemədi. İngilis mütəxəssislərinin çıxıb getməsi və Britaniyanın həyata keçirdiyi neft 

embarqosu ölkədə «qara qızıl» hasilatını praktiki olaraq dayandırdı, bu isə İran üçün 

fəlakətə bərabər idi. Şah 1952-ci ilin iyulunda Müsəddiqi istefaya göndərsə də, altı gün 

sonra ümumölkə tətilinin təzyiqi altında onu vəzifəsinə bərpa etdi. Yenə də təşəbbüs 

baş nazirin əlinə keçdikdə, şaha sonrakı ilin fevralında ölkəni tərk etməyi təklif etdi və 

Məhəmməd Rza Pəhləvi əslində sürgünə yollanmalı oldu.  Ailə bundan çox qorxurdu, 

çünki atası da 1941-ci ildə devrildikdən sonra sürgünə yollanmış, qürbətdə yaşamış, üç 

il sonra vətəndən uzaqlarda, Cənubi Afrika Respublikasında ölmüşdü.  

---