Həyata nüfuz anı Demokratiyanın ibrətamiz erkən tarixinə baxış

112 

 

Həm də əks tərəflər intensiv dəniz müharibəsi aparırdılar. Beş gəmidən ibarət 

ingilis eskadrası Amerika sahillərini blokadaya aldı, amerikan kaperləri (hökumətin 

razılığı ilə özəl şəxslərə məxsus olan gəmilər tərəfindən düşmən kommersiya gəmilərini 

tutmaqla, əslində dəniz quldurluğu ilə məşğul olanlar) isə 200-dəq artıq ingilis tacir 

gəmilərini tutmuşdular.  

İngilislər tədricən amerikan sahillərinin blokadasını onun bütün uzunluğu 

boyunda gücləndirdilər. 1814-cü il ərzində isə Avropada Napoleon üzərində qələbədən 

sonra ABŞ-ı yenidən böyük məğlubiyyət təhlükəsi gözləyirdi. Prezident Medison ordu 

komandanlığını səhvən inqilabın yaşlı veteranlarına etibar etmişdi. Müharibənin son 

ilində isə generalların orta yaşı 60-dan 36-ya endi və bu, prezidentin populyarlığını 

artırdı. 

Böyük Britaniya amerikanlarla mübarizəyə böyük qüvvələr göndərirdi,  ABŞ 

hökuməti isə 1814-cü ilin payızında xərcləri artıq ödəmək qabiliyyətində deyildi. Yeni 

İngiltərə, Nyu-Orlean və Çesapik körfəzi ilə ABŞ-ın digər hissələrinin əlaqəsini kəsmək 

üçün ingilislər əsas istiqamət kimi Nyu-Yorku seçdilər.  

           1814-cü il kampaniyasında ən böyük hadisə Vaşinqtona hücum idi, 

bundan məqsəd Kanadadakı Yorkun (indiki Toronto şəhərinin) dağıdılmasının 

intiqamını almaq idi. 3600 nəfərlik desant qüvvəsindən ibarət olan eskadra Potomak 

çayına girdi və Vaşinqtona doğru hərəkət etdi. 24 avqustda axşam ingilislər şəhərə 

girib, onu qarət etdilər, ən yaxşı hökumət binalarını – Kapitolini, Ağ evi yandırdılar. 

Onlar həm də nəhəng ölçüdə qənimət ələ 

 keçirdilər. Amerikan ordusunun baş komandanı, prezident Medison paytaxtdan 

qaçdı. Bu vürüş vaxtı həm də 17 kaper qayığından ibarət olan amerikan donanması 

məhv edildi.  

Britaniyalılar Vaşinqton üzərində öz bayraqlarını qaldırdılar. Kapitoli binasında 

o vaxt hələ mərkəzi rotonda tikilməmişdi, ona görə də birləşməmiş Senatın və 

Nümayəndələr Palatasının, həmçinin Konqress Kitabxanasının binalarının interyerləri 

yanğınla məhv edildi. Bu vaxt Vaşinqtonda tufan baş verdi, onunla birgə yağan leysan 

yağış qalın divarları yanğından xilas etməklə, binanın xarici görünüşünü qoruyub 

saxladı. İngilislər Prezident iqamətgahını yandırdıqda, alova yanacaq atırdılar ki, 

yanğın sonrakı gün də davam etsin.  

İngilislərin hücumundan sonra, bir sutkadan az olan müddətdə güclü tufan 

leysan yağışla birlikdə əksər binaların yanğınlarını söndürdü. Bu vaxt həm də paytaxtın 

mərkəzi ilə tornado tüğyan etdi, burağan üç ton ağırlığında olan topları göyə qaldırıb, 

bir neçə yard uzağa tullayırdı. Bunun nəticəsində xeyli Britaniya əsgəri və şəhər sakini 

öldü. Tufan britaniyalıları öz gəmilərinə qayıtmağa məcbur etdi. Vaşinqtonun işğalı 

vur-tut 25 saat davam etdi. Təbiət qalib ingilisləri geri çəkilməyə məcbur etdi, digər 

məşhur sələfləri kimi onlara da yaxşı dərs verdi.  

          Medisonun paytaxtı onun bir gecəsini keçirdiyi Montqomeri mahalındakı 

kiçik Brunvill şəhəri oldu. Ölkənin birinci ledisi Dolli Medison, hökumət qaçanda 

Vaşinqtonda qalmışdı ki, qiymətli şeyləri hücum edən britaniyalılardan xilas etsin. O, 

prezident Vaşinqtonun divardakı portretini çıxartdırıb, özü ilə götürmüşdü.  

---

113 

 

Prezident Medison və ondan bir neçə gün sonra Konqress də paytaxta qayıtdı. 

Konqressin xüsusi sessiyası Kapitoli və digər ictimai binalar dağıdıldığından, Poçt 

binasında və Patent idarəsi binasında keçirildi. 

Britaniyalılar öz qəddarlığını və vandalizmini onunla izah edirdilər ki, ABŞ 

təcavüzkar kimi çıxış edərək, müharibəni elan etməklə ona başlamışdır. Vaşinqton 

dağıntılara məruz qalsa da, hökumətin yerləşdiyi məkan olmasını davam etdirdi, 

baxmayaraq ki, paytaxtın başqa şəhərə köçürülməsi barədə də təkliflər mövcud idi.  

  Vaşinqton tarixdə bircə dəfə, özü də bircə günlüyə işğala məruz qaldı və bir 

daha heç vaxt öz ərazisində düşmən əsgərini görmədi. Yəqin ki, amerikanlar da 

yaponlar kimi təbiətin əliaçıqlığına minnətdar olmalı idilər. Bütövlükdə isə müharibə 

1814-cü ilin dekabrında Gent sülh müqaviləsi ilə başa çatdı. 

 Hitler ordusunun Rusiya qışından, qarından, sərt şaxtasından, yağışın payızda 

əmələ gətirdiyi və texnikanın hərəkətini çətinləşdirən palçığından necə böyük əzab 

çəkdiyi, çətinliklərlə üzləşdiyi yaxşı məlumdur. Almanların iki böyük məğlubiyyətində 

- Moskva ətrafındakı və Stalinqrad döyüşlərində sovet əsgərinin fədakarlıqla vuruşması 

ilə yanaşı təbiətin də alman qoşunlarına amansızlıq göstərməsi heç də sirr deyildir. 

Nazik paltarda olan alman zabitləri və əsgərləri sərt şaxtaya və soyuğa dözə bilmirdilər. 

Hitler Sovet ordusunun qələbəsinin əhəmiyyətini azaltmaq üçün hər şeyi Rusiyanın 

sərt qışının üstünə yıxırdı. Lakin 1943-cü ilin iyununda Kursk vilayətindəki məşhur 

Proxorovka tank döyüşündə Sovet ordusunun böyük qələbəsi onun bu izahlarını alt-üst 

etdi. Alman ordusu SSRİ ərazisi ilə geri çəkildikcə, ilin fəsillərindən asılı olmayaraq ağır 

məğlubiyyətlərdən yaxa qurtara bilmirdi.  

Hitler SSRİ-yə xaincəsinə hücum edərkən Bismarkın Rusiyaya müdaxilənin 

təhlükəliliyi barədəki vəsiyyətinə məhəl qoymasa da, öz qoşunlarını əlavə sınağa 

çəkəcək stixiyanın yenilməz qüvvəsini nəzərə almalı idi. Britaniyanı əzmək, diz 

çökdürmək üçün əlavə resurslara sahib olmaq və qələbə çalmaq ümidi ilə Rüsiyaya 

yürüşə başlasa da, onun həm də ildırım sürəti ilə gedəcəyini əsas götürsə də, təbiətin də 

öz ferz qambitini işə salmaqla, istənilən ən yaxşı planı da poza bildiyini o, hökmən 

nəzərə almalı idi.  

Təbiət avantürist xarakterli Hitlerə də başqaları kimi ağır və onu məhvə aparan 

dərsin verilməsində heç də öz sehrliliyini əsirgəmədi. 

                                 

                         İşğal müvəqqəti xarakter daşıyır 

 

          Müharibələrdə müvəqqəti ərazi işğalı sonralar ağır nəticələrə səbəb olur. 

Əksər müharibələrin tarixi bu mülahizənin düzgünlüyünə şübhə yeri 

qoymur.Başqasının qanına susamaq, ərazisini işğal etmək həvəsi uzun sürmür, bəzən 

həmin dövlətin, hətta xalqın tarix səhnəsindən yoxa çıxmasına gətirb çıxarır.  

         Qədim dünyada Assuriya ( b. e. ə. XIV – IX əsrlər) müharibə aparmaqla 

Mesopotamiyanı və qonşu ölkələri işğal etmişdi. Həmin cəmiyyətin qaydaları qəddarlıq 

üzərində qurulmuşdu. Assuriya çarları qan axıtmaqdan həzz alırdılar. Bu dövlətdə qan 

tökmək hərisliyi adamların şüuruna təlqin edilirdi, onların xarakterinin mühüm 

cəhətinə çevrilirdi. Hətta ov səhnələrinin təsviri də bu məqsədə xidmət edirdi.  

---