Həyata nüfuz anı Demokratiyanın ibrətamiz erkən tarixinə baxış

122 

 

əmələ gəlmişdir. İran özü də heç də üç onillik bundan əvvəlki ölkə deyildir, xalq isə 

uğursuzluqlardan xeyli dərs almışdır. Artıq dinin siyasi alət kimi istifadə edilməsi də 

əvvəlki effekti vermir. İndi çox sayda adam, kor-koranə inanc bəsləməyənlər yaxşı başa 

düşür ki, Allahın adından hökmranlıq etmək illuziyadan başqa bir şey deyildir. Heç 

kəsə sirr deyildir ki, çox sayda gənc adam dinin, patriarxal həyat tərzinin təsirindən 

uzaqlaşır, onlar heç də əvvəlki kimi ruhanilərə qoşulub xüsusi coşğunluq nümayiş 

etdirmirlər. Onlar yalnız xoşbəxt gələcəyə can atırlar, öz ölkələrinin çiçəklənməsini 

istəyirlər. Dini təbliğat onları bu mövqedən yayındıra bilmir, zahid, guşənişin həyat 

meylinə boyun əymək də onlar üçün yaddır. İqtisadi böhranla birlikdə gənclərin və 

ziyalıların belə mövqe dəyişikliyi siyasi metamorfozaya da yol açdı. Beş mühafizəkar 

arasında olan mülayim xadim, nisbətən islahatçı imici qazanmış Həsən Ruhaninin 

prezident seçkilərində gözlənilmədən qalib gəlməsi son illərdə aparılan səriştəsiz 

siyasətə əhalinin ən azı yarısından çoxunun verdiyi kəskin cavab, əslində ona əks 

çıxması idi.. Kürsüsü ilə vidalaşan prezidentin fəaliyyətindən narazılıq böyük idi və 

getdikcə artırdı. Onun davranışı Ronald Reyqanın çox sevdiyi – “ingilis dilində doqquz 

ən dəhşətli söz: Mən hökumətdənəm, gəlmişəm ki, sizə kömək edəm” ( İ am from the 

government, and İ here to help) – zarafatını yada salır. Əhmədinecadın da apardığı 

xalqa kömək siyasəti çox hallarda yaxşı nəticə vermirdi. 

     Həsən Ruhaninin yəqin özü də qələbəsinin səbəblrini təhlil etsə, paradoksal 

görünsə də, onu Qərb sanksiyalarının müfəffəqiyyətinin nəticəsi kimi 

qiymətləndirməlidir. Sanksiyaların təsiri yerli əhalinin narazılığını artırdı və onlar 

xarici dünya ilə münasibətləri dəyişməyə cəhd edəcək yeganə real saydıqları namizədi 

onun şəxsində gördülər. Ümumiyyətlə, bu seçkinin nəticələrində paradokslar çoxdur, 

dini rejim ilk dəfədir ki, öz namizədlərindən hansısa birinin seçilməsinə nail ola 

bilmədi. Lakin bu vəziyyət rejimə də müəyyən dividendlər verir, qəribə görünsə də, 

onun üçün də uğur sayıla bilər. Çünki, rəhbərlik xalqın istəyini nəzərə ala bildi, ona 

qarşı çıxmadı. 2009- cu il seçkilərindəki acı təcrübə dövlət rəhbərliyini daha sayıq 

hərəkət etməyə məcbur etdi. Uzun fasilədən sonra adamlara nəfəs almaq üçün 

demokratiya oksigeni verildi. Bu hərəkəti ilə rejim özünə və legitimliyinə etimadı bur 

qədər artıra bildi. 

      Ən başlıcası isə, Ruhaninin qələbəsi İran xalqının uğuru sayılmlıdır, hər cür 

çətinliklərə, təbliğata baxmayaraq xalq demokratiyaya, müasir dünyaya inteqrasiya 

olunmağa öz solmayan istəyini nümayiş etdirdi. Ruhani yaxşı anlayır ki , seçkidə qalib 

gəlməsinə görə, birinci növbədə əhalinin xeyli hissəsinin narazılığına borcludur. Xalq 

namizədlər arasında yeganə islahatçı kimi ona ümid etdiklərindən, dəyişiklik naminə 

belə seçimə getmişlər. Heç də sirr deyildir ki, İran gənclərinin müəyyən seqmentini dini 

sərtliklər cana doydurmuşdur və onlar əvvəlki tək buna dözmək, loyallıq göstərmək 

istəmirlər. Bəziləri əldən çıxmış “qərbləşmənin” xiffətini çəkir. İslam ortodoksiysı da 

reallığa artıq göz yuma bilmir, iqtisadi şəraitin yaxşılaşması və sosial gərginliyin 

azalması naminə hətta düşmən saydığı ABŞ-la da normal münasibət qurmaqda 

maraqlıdır. Lakin ideoloji sahədə öz götürdüyü  yoldan dönməyərək, güzəştlərə gedə 

bilməyəcəkdir, çünki bu inqilabın postulatlarına xəyanət olardı. 

 

---

123 

 

İndi Qərb İrandakı şəraitə düzgün münasibət bəsləyib, yeni prezidentə güzəşt 

sayıla biləcək bir davranışa üstünlük verməlidir. Əks təqdirdə səhv baha başa gələ 

bilər, ümidlər puç olar. Əgər Qərb İran siyasi mənzərəsində dönüşə can atırsa, özü də 

buna kömək edə biləcək addımlar atmalıdır. Axı yenilik heç də Bibliya mannası 

deyildir ki, göydən tökülsün. 

 

  Ruhani də din xadimləri dəstəsinə aiddir, bununla yanaşı, yaxşı təhsil görmüş 

ziyalıdır, az-çox dövlət xidməti və diplomatik iş təcrübəsinə də malikdir. Bircə şeyə 

əmin olmaq olar ki, o, milli mənafeyi başlıca məqsəd kimi götürməklə yanaşı, nə 

ölkənin daxili həyatına çəhrayı eynəkdən baxmayacaqdır, nə də beynəlxalq məsələlərə 

münasibətdə dini ehkamın yaratdığı dumana məhəl qoymayacaqdır, birinci növbədə 

xalqının istəklərini nəzərə alacaqdır.  

Avqust ayında prezidentliyə başlayacaq Ruhaniyə öz sələfindən, heç də sirr 

deyildir ki, olduqca ağır irs qalmışdır. İran sanksiyaların fasilə vermədən davam 

etməsindən və şiddətlənməsindən, daha çox uşaqlara məxsus bir xəstəlikdən – 

asfiksiyadan əziyyət çəkir. Sanksiyalar kəndiri ölkənin həyatını öz ilməyi ilə daha sərt 

şəkildə boğur. İş o yerə gəlib çatmışdır ki, özünün böyük sərvəti hesab etdiyi və ən 

güclü maliyyə mənbəyi olan neftini dünya bazarında sərbəst surətdə sata bilmir və 

bunu etmək üçün müxtəlif priyomlara əl atır. İran cəmiyyətini, balıq üçün tora bərabər 

olan sanksiyaların yaratdığı iqtsadi böhran boğaza yığmışdır. 

  

 Ölkədə iqtisadi vəziyyətin ağırlığı sosial şəraitin də pisləşməsinə səbəb 

olmuşdur. İnflyasiya artıq ərəb atlarına xas olan bir sürətlə, dördnala çapır. Əsas ərzaq 

məhsulları ilə fasiləsiz təchizat da pozulmuşdur. Müharibə dövrü istisna olmaqla, İran, 

belə vəziyyətlə ilk dəfədir ki, üzləşir. İş o yerə gəlib çatmışdır ki, ət məhsulunun təklifi 

tələbatdan çox geri qalır, televiziya ilə toyuq ətinin göstərilməsinə məhdudiyyətlər 

qoyulur. Bu ölkə isə öz qonşularına ucuz qiymətə bir çox ərzaq malları ixrac edirdi, iri 

bir aqrar ölkənin potensialının belə zəifləməsinə heç cür inanmaq istəmirsən.  

Tətbiq edilən ağır sanksiyalar istehsala da öz təsirini göstərməkdə davam edir. 

İran bunun hesabına sənayenin bir çox sahələrində özünün rəqabət qabiliyyətini 

itirməsi ilə üz-üzə gəlmişdir və daha çox sayda əmtəəni idxal etməli olur.Qonşuları 

Türkiyə və Pakistan isə regionda tikiş mallarının güclü ixracçılarına çevrilmişlər. 

    Bir qayda olaraq siyasət ölkəyə, xalqa fayda vermədikdə, ən azı impotent 

xarakteri daşıyır. Səlahiyyət müddəti başa çatan prezident ordunun güclənməsi, 

militaristləşmənin uğurları ilə sevinə bilər, o, hətta uranın zənginləşməsində də hər cür 

müqavimətlərə baxmayaraq, istədiyinə də nisbətən çata bildi.  

Onun nəyə nail olduğu ilə qənaətləndiyini ya qənaətlənmədiyini yalnız özü bilir, 

ancaq kürsüsünü tərk edəndə Ernest Heminqueyin məşhur romanının adını yada salıb, 

heç olmasa öz ürəyində deyəckdir: “Əlvida, silah!” Çünki, tərxis olunan əsgər kimi, 

onun da artıq öyündüyü silahla vidalaşmaq vaxtı gəlib çatmışdır. 

Bəs əhalinin maddi rifahının hansı bir arzuolunmayan hala düşməsi onu görən 

maraqlandırmırdımı, yaxud bu siyasətdə zəif olduğundan heç onlara girişmək də 

istəmirdi. Din xadimi insanın bu dünyadakı yerindən daha çox axirət dünyasındakı 

yeri barədə düşünür, bu dünyanın problemləri barədə fikirləşməyi artıq sayır. Onu 

---