Himoyaga ruxsat etilsin”

TEATR – SAHNALASHTIRISH FAOLIYATNING PRINTSIPLARI
Stanislavskiy tizimi hayotning qonunlari boyicha qurilgan, unda jismoniy va ruhiy buzilmas birlik, unda eng murakkab ruhiy xodisa konkret jismoniy xarakatlar zanjiri ketma-ketligi ifodalanadi. Bilim ishonch beradi, ishonch erkinlik beradi, u esa oz navbatida insonning jismoniy xarakatida o`z ifodasini topadi. Tashqi erkinlik — ichki erkinlikning natijasidir. Stanislavskiy xaqqoniy, to‘liq, jonli xarakterni yaratilish vositasi yo‘llarini aniqlagan. Asarni mazmunini aniq tushunganda aktyor rolga kirishib ketadi va obraz yaratadi. Bunda rejissyor yordam beradi. Rejissyorninig maqsadi obrazda aks ettirilgan yuz ifoda xarakatlari aktyorni gavdalantirishga yordam berish.
Stanishlavskiy sistemasining printsiplari:
Xayotning xaqiqiylik printsipi - sistemaning birinchi printsipi bo‘lib, barchabarcha turdagi san‘atning va sistemaning asosiy printsipi. Bundan keyingi printsip kelib chiqadi. Berilgan vazifadan tashqari printsipi -rassom inson ongiga o‘z fikrini singdirishga xarakat qiladi, bundan -umid, maqsad, xohish kelib chiqadi. Ijodiy va faol g‘oyalar. Berilgan vazifadan tashqari -bu asarning maqsadi hisoblanadi. Rassom texnik usullar va ifoda vositalarni tanlashda to‘g‘ri foydalana olsa xato qilmaydi. Faol xarakatlar printsipi - bunda obraz va qo‘rquvlarni namoyish etish kerak emas, balki obraz va qo‘rquvlarda xaraqatlanish lozim. Stanislavskiyning metodologik va texnologik ko‘rsatmalari bitta maqsadga yonaltirilgan-bu vazifaga ko‘ra organik (tirik yoki jonli)ijodda aktyorning oddiy insoniy tabiatini o‘yg‘otish. Tabiiylik printsipi- oldingi printsipdan kelib chiqadi. Ijodda mexanik va sun‘iylik bo‘lmasligi darkor, barcha xolat tabiiy bo‘lishi shart. Ifodaviylik printsipi- ijodiy jarayonning yakuniy etapi- organik ijodiyotni gavdalantirsh orqali sahna obrazini yaratish. Sistema sahna ijodiyotining bir qancha usullarini o‘z ichiga oladi. Ulardan biri, aktyorga taqdim etilayotgan rolning xolatiga kirishish va roli ustida ishlashi.
Teatr o'yinlari bolalik davridagi eng dolzarb va eng maqbul o'yin turidir. Teatrlashtirilgan o'yinda qatnashib, bolalar atrofdagi dunyoni tasvirlar, ranglar, tovushlar orqali bilib oladilar. Teatr o'yinlari bolaning hissiy sohasini rivojlantiradi, uni hamdardlikka, qahramonlarga hamdard bo'lishga undaydi. "Sehrli o'lka" - bir paytlar buyuk rus shoiri A. S. Pushkin teatrni shunday atagan. Shoirning his-tuyg‘ularini san’atning bu hayratlanarli turlari bilan aloqada bo‘lgan kattalar ham, bolalar ham baham ko‘radi. Teatrdagi ertak spektakllari bolani odam kabi gapira oladigan, fikrlaydigan va harakat qila oladigan qushlar va hayvonlar dunyosi bilan tanishtiradi. Bola ana shu his-tuyg'ular bilan sug'oriladi, ular bilan tajriba o'tkazadi va shu bilan birga hayotning sodda va murakkab, ibratli va ishonarli haqiqatini tushunadi. Teatr faoliyati bolalarning kelajakdagi hayotiga kirishiga va atrofdagi voqelikni idrok etishning ijobiy tajribasini shakllantirishga yordam beradigan ko'prikdir.
Pedagogik adabiyotlarda teatr faoliyati bolalarni rivojlantirish vositasi sifatida qaraladi. Psixologik, pedagogik va uslubiy adabiyotlarni o'rganish shuni ko'rsatadiki, hozirgi vaqtda bolalar bog'chasida teatr va o'yin faoliyatini tashkil etishda katta nazariy va amaliy tajriba to'plangan. Yosh bolalar uchun teatr faoliyatini tashkil etishning asosiy talablari: xilma-xillik va mazmun, ushbu yoshga mos mavzular; bolaning hayotiga teatr o'yinlarining doimiy, kundalik kiritilishi, ya'ni. pedagogik jarayonni tashkil etishning barcha shakllarida. Teatr o'yinlarining xarakterli xususiyatlari - ularning mazmunining adabiy-folklor asosi va tomoshabinlarning mavjudligi. Ularni ikkita asosiy guruhga bo'lish mumkin: dramatizatsiya o'yinlari va rejissyorlik o'yinlari. Dramatizatsiya o'yinlarida bola "rassom" rolini o'ynaydi. Dramatizatsiya turlari - hayvonlar, qushlar, odamlar, adabiy qahramonlar tasvirlariga taqlid qiluvchi o'yinlar; matn asosida rolli dialoglar; asarlarning ijrosi; bir yoki bir nechta asar asosida spektakllarni sahnalashtirish; oldindan tayyorgarliksiz syujetni sahnalashtirish bilan improvizatsiya o'yinlari. Rejissyor o'yinida "rassomlar" o'yinchoqlar yoki ularning o'rnini bosuvchi shaxslar bo'lib, bola "ssenariy muallifi va rejissyor" sifatida faoliyatni tashkil qilib, "rassomlar" ni boshqaradi. Qahramonlarni "ovozlash" va syujetni sharhlashda u turli xil og'zaki ifoda vositalaridan foydalanadi. Rejissor o'yinlarining turlari bolalar bog'chasida ishlatiladigan teatrlarning har xil turlariga muvofiq belgilanadi: stol usti, barmoq, qo'g'irchoq va boshqalar. Maktabgacha yoshdagi bolalarning teatr faoliyati rivojlanish ta'limi tamoyillariga asoslanadi, uning usullari va tashkil etilishi psixologik qulaylikni hisobga olgan holda bolaning rivojlanishining qonuniyatlariga asoslanadi, bu esa: 1) iloji bo'lsa, stressni keltirib chiqaradigan barcha narsalarni olib tashlashni o'z ichiga oladi. omillar; 2) emansipatsiya, ma'naviy salohiyat va ijodiy faoliyatni rivojlantirishni rag'batlantirish; 3) haqiqiy motivlarni rivojlantirish: o'yin va o'rganishni majburlash kerak emas; ichki motivlar, albatta, muvaffaqiyat motivatsiyasini, oldinga siljishni o'z ichiga olishi kerak ("Siz albatta muvaffaqiyatga erishasiz").
Teatr faoliyati bolalar ijodiyotining eng keng tarqalgan turidir. Bu bolaga yaqin va tushunarli, uning tabiatida chuqur yotadi va o'z-o'zidan aks etadi, chunki u o'yin bilan bog'liq. Bola o'zining har qanday ixtirosini, atrofdagi hayotdan taassurotlarini jonli tasvir va harakatlarga tarjima qilishni xohlaydi. Tasvirga kirib, u har qanday rolni o'ynaydi, ko'rgan va qiziqqan narsaga taqlid qilishga harakat qiladi. Bu o‘yin turi bolalarning izchil, savodli, hissiy va mazmunli nutqini rivojlantirishga katta ta’sir ko‘rsatadi. 3 yoshdan 7 yoshgacha bo'lgan bolalar bo'lgan mening yosh guruhim uchun teatrlashtirilgan o'yinlar ajralmas vositaga aylandi. Bolalar bog'chasiga moslashish davrida "Kulinki" pom-pom qo'g'irchoqlari menga yordam beradi. Teatr tadbirlari yordamida kichik yoshdagi bolalar diqqat bilan tinglashni, yodlashni, o'yinchoq buyumlari bilan harakat qilishni, ularning xususiyatlarini tan olishni o'rganadilar (qog'ozlar yirtilgan, yirtilgan, suvga namlangan; rezina elastik, siz ular bilan suvda o'ynashingiz mumkin, ular ho'l bo'lmang), yuz ifodalarini o'zlashtiring ( g'amgin, quvnoq, mehribon, yomon), hamdard bo'lishni, yaxshini yomondan ajrata olishni o'rganing. Mening vazifam shunday o'yinlar uchun o'z vaqtida sharoit yaratish. Katta yoshdagi bolalar mustaqil ravishda teatrlashtirilgan o'yinlarni tashkil qiladilar, ular aytganidek, o'yin teatri. Bu erda teatrning har xil turlari ishtirok etishi mumkin: stol, barmoq, qo'g'irchoq, kinder syurprizlaridan o'yinchoqlar va boshqalar.
Teatr faoliyatini tashkil etish shakllari: 1. Kattalar va bolalarning birgalikda tashkil etilgan teatr faoliyati. 2. Mustaqil teatr va badiiy faoliyat, teatrlashtirilgan kundalik hayotda o'yinlar. 3. Mini-o'yinlar, boshqa bevosita ta'lim jarayonida mini-skits tadbirlar. 4. Ota-onalar bilan maktabgacha yoki bolalar bog'chasidan tashqarida teatrlarga tashrif buyurish.
Bolalar bog'chasida teatr faoliyati Shunday qilib, o'yin orqali bola jamiyat qanday ishlashi, odamlar o'rtasidagi munosabatlar qanday qurilganligi haqida bilim oladi, o'zini shaxs sifatida joylashtirishni o'rganadi. Farzandlarining kelajagi haqida qayg'urayotgan kattalar uchun bu aralashish va yo'l-yo'riq ko'rsatish va tuzatish uchun "tartibsizlikka olib borish" uchun ajoyib imkoniyatdir.
Shuning uchun bolalar bog'chasida maktabgacha yoshdagi bolalarning bevosita ishtirokida teatrlashtirilgan tomoshalarga katta e'tibor beriladi. Bu bolalar uchun ijodkorlikda o'zini namoyon qilishning eng qulay usuli, shuning uchun bunday spektakllarni tashkil etish, albatta, bolalarimiz rivojlanishiga bebaho hissa qo'shadi. Spektaklga tayyorgarlik ko'rayotganda, bolalar kelajakdagi badiiy tasvir haqida o'ylaydilar. Bu tasavvurni, assotsiativ fikrlashni va nutqni rivojlantirishga yordam beradi.
Teatr faoliyati bilan shug'ullanadigan studiyalarda MTT tarbiyachilari va ota-onalar qatnashishi mumkin. Bu juda muhim, bolalarning va kattalarning hamkorlikdagi ijodiy faoliyatida hayot rejimiga nisbatan an'anaviy yondashuvni yengib o'tishga yordam beradi. Sahnalashtirish faoliyatining bunday tashkil etilishi bolalarda nafaqat bilim va ko'nikmalarning paydo bo'lishi, qobiliyat va ijodiylikning rivojlanishiga, balki ularning boshqa guruhdagi bolalar hamda kattalar bilan o'zaro aloqada bo'lishlariga imkon yaratadi.
Bundan tashqari, hamkorlikdagi faoliyat orqali tarbiyalanuvchilar bolalarni, ayniqsa ularning xarakterlari, orzulari va niyatlarini yaxshiroq bilib oladilar. Kichkina bolalarni hurmat qilishga, ular uchun qayg'urishga, kattalar va bolalar o'rtasida ishonch paydo bo'lishiga asoslangan muhit yaratiladi.
Bunday muhit sahnalashtirish faoliyatida bolaning shaxs bo'lib rivojlanishida asosiy vosita hamda uning shaxsiy bilimlari va ijtimoiy tajribasining manbai hisoblanadi. Bunda ko'rgazmali-fazoviy muhit bolalarning nafaqat hamkorlikdagi sahnalashtirish faoliyatini ta'minlaydi, balki har bir bolaning mustaqil ijod qilishi uchun asosiy manba va o'zini-o'zi shakllantirish borasida o'ziga xos muhit hisoblanadi. Shuning uchun sahnalashtirish faoliyatini ta'minlovchi ko'rgazmali-fazoviy muhitni loyihalashtirishda quyidagilarni hisobga olish maqsadga muvofiqdir:
- bolaning shaxsiy ijtimoiy-ruhiy xususiyatlari;
- shaxsiy qiziqishlari, afzal tomonlari va uinig ehtiyojlari;
- ijodiy qobiliyati, qiziquvchanligi va yangiliklarga intiluvchanligi;
- yoshiga xos va rolli o'yinlar xususiyatlari;

Maktabgacha yoshdagi bolalarning shaxsiy ijtimoiy-ruhiy xususiyatlarini rivojlantirish, shaxsiy qiziqishlari, ehtiyojlari va ishtiyoqlarini amalga oshirish uchun ko'rgazmali-fazoviy muhit tanlash erkinligi va huquqini ta'minlab beгishi keгak. Shuning uchun sahnalashtirish faoliyatining hududida qo'g'iгchoq teatrining haг xil tuгlaгi, bolalaг chizgan гasmlaгi va shu kabilaг bo'lishi keгak.

Bundan tashqaгi, haг xil bolalarning qiziqishlariga mo'ljallangan materialllar doimiy ravishda yangilanib turilishi kerak. Bularning barchasi esa tarbiyachining har bitta bola bilan alohida-alohida shug'ullanishi uchun barcha shart-sharoitlarni yaratib beradi.
Qiziquvchanlik va yangiliklarga nisbatan intiluvchanlikning rivojlanishi spektakl uchun keгakli bo'lgan atributlar, dekoгatsiyalaг va kostyumlami tayyorlashda turli materiallar yordamida yaratish, modellashtirish va sinovdan o'tkazish uchun barcha imkoniyatlarga asoslanadi, Sahnalashtiгish faoliyatining hududida tabiiy materillar, matolar va kostyumlaг mavjud bo'lishi kerak.
Bolalarning ijodiy qobiliyatlarini ochib berish uchun bolalarning sahnalashtirish faoliyati bo'yicha maxsus mashg'ulotlar, studiyalarga oid ishlaг va turli-tuman bayram tomoshalaгi o'tkazish uchun maxsus yarim funksiya bajaruvchi maxsus (musiqali va teatr zallari, grim xonasi, ertak xonasi va boshqalaг) binolaг ham mavjud bo'lishi kerak.
Kichik yoshdagi guruh bolalari uchin eng oddiysi va eng osoni stol ustidagi qo'g'irchoq teatri hisoblanadi. Bu kabi teatr uchun qo'g'orchoqlami har qanday mato, porolon, yung va charm bo'lagidan tikib olsa ham bo'laveradi. Stol ustidagi qo'g'iгchoq teatгini to'qishning ha! xil tuгlaгida foydalaniladigan ilgaklar va to'qish moslamalaгi bilan bog'lash mumkin.
Qoshiqlar bilan sahnalashtiгilgan teatr bolalaгga qo'g'iгchoqlaгni boshqaгish yo'llaгini o'rgatadi.
Maktabga tayyorlovchi guruhlarda bolalar tayoqli va katta-katta ko'гinishli qo'g'iгchoqlaг bilan tanishadilar. Bunday qo'g'iгchoqlaг qo'lga taqiladigan qo'g'iгchoqlaгdan o'zining katta o'lchamdaligi bilan farq qiladi. Trostli qo'g'iгchoqlaгda qo'g'irchoqlami boshqaгish qo'lga taqiladigan qo'g'iгchoqlaгga qaraganda qiyinroq, lekin imkoniyatlari juda kengdir.
Bolalarning rolli o'yinlaг xususiyatlaгini hisobga olish maqsadida sahnalashtirilgan faoliyat uchun mo'ljallangan hudud jihozlari o'g'il bolalar hamda qiz bolalarning qiziqishlariga javob berishi kerak. Shunday ekan, bolalarning sahnalashtirilgan faoliyatining hududini loyihalashtirish ko'rgazmali-fazoviy muhitni yaratishning asosiy tamoyillariga rioya etishni nazarda tutadi. Bular quyidagilar:
- bolalarning hamkorlikdagi va shaxsiy faoliyati orasida muvozanatni ta'minlash;
- norasmiy hududni tashkil etish;
- tanlov xarakteri va erkinligini ta'minlash;
- modellashtirish, qidirish va tajriba qilish uchun shart-sharoitlarni yaratish;
- binolar va asbob-uskunalardan juda ko'p foydalanish;
- jihozlar va materiallarning yoshi va jinsiga moslashtirilishi.
Sahnalashtirilgan faoliyat bo'yicha mashg'ulotlar quyidagilardan iborat:
- qo'g'irchoq teatrini tomosha qilish va ular haqida suhbatlashish;
- drammalashtirish o'yinlari;
- turli xil hikoyalar va sahna asarlarini tayyorlash va ijro etish;
- ifodali ijroni shakllantirish bo'yicha mashqlar (og'zaki va og'zaki bo'lmagan);
- axloqiy mashg'ulotlar bo'yicha alohida mashg'ulotlar;
- bolalarning ijtimoiy va hissiy rivojlanishi uchun mashqlar.
Bolalarning sahnalashtirish faoliyati, albatta, o'z-o'zidan kelib chiqmaydi.
Bu masalada ushbu jarayonni yaxshi boshqara oladigan tarbiyachining roli juda katta ahamiyatga ega.
Ta'kidlash lozimki, bir vaqtning o'zida bilim berish, tarbiyalash va rivojlantirish vazifalarini bajaruvchi sahnalashtirish faoliyati sahna chiqishlarini tayyorlashga hech qanday ta'sir ko'rsatmaydi. Ularning mazmuni, shakllari va amalga oshirish usullari uchta asosiy maqsadni bir vaqtning o'zida amalga oshirishi kerak:
• Teatr va ijro faoliyati ko'nikmalari va nutqini rivojlantirish;
• Ijodkorlik muhitini yaratish;
• bolalarni ijtimoiy va hissiy jihatdan rivojlantirish.
Sahnalashtirish faoliyatining mazmuni nafaqat adabiy asar yoki ertak matni bilan tanishish, balki yuz ifodalari, harakat, kostyum va boshqalar, ya'ni ifodali o'qishda muhim ahamiyatga bo'lgan "belgilar" bilan ham tanishishdan iborat,
Har qanday sharoitda ham hech qanday bosim, taqqoslash, baho berish, hukm o'tkazish mumkin emas. Aksincha, bolalarning fikr bildirishga, ichki faolligini namoyon etishlariga imkon yaratish kerak. Pedagog bolalarga o'zining aktyorlik faoliyatidan kelib chiqib tazyiq o'tkazmasligi va uni tomoshabinga aylantirib qo'ymasligi kerak. Bolalarning sahnaga qo'rqmasdan chiqishlariga e'tibor berishlari kerak. "Aktyor" va "tomoshabin", ya'ni har doim ijro etuvchi va boshqalarning "ijro etishini" har doim tomosha qiluvchi o'rtasida farq bo'lmasligi kerak.
Sahnalashtirish faoliyatini tayyorgarlik bir qancha bosqichlarda amalga oshiriladi. Avvalo tarbiyachi asarni ifodali qilib o'qib berishi kerak, keyin esa u haqda bolalar bilan nafaqat mazmuni haqida, balki alohida ifoda vositalari borasida suhbatlashishi kerak.
Pedagog har bitta bolani juda yaxshi bilishi, har qanday asarni eshitib qanday ta'sirlanishini bilishi kerak. Agar "u yaxshilik va yomonlik o'rtasidagi nizo uchun kuyunmasa, uning ko'zlarida xursandchilik aks etmasa- bu degani, uning yuragida nimadir bo'lgan" va pedagog uning parchalangan yuragini asliga qaytarishi uchun ko'p harakat qilishi kerak. Shunga muvofiq, tarbiyachi oldida ikkita asosiy masala ko'ndalang turibdi:
- bola nimani his qilayotganligini tushunishi, uning qayg'usi nimaga yo'nalganligi va ularning qanchalik chuqur va jiddiy ekanligini bilishi ;
- bolaga o'z fikrini erkin va to'liq bildirishi uchun yordam berishi, asar qahramonlariga yordam berishi uchun alohida sharoitlar yaratishi.
Bolalarga ertak qahramonlarining imitatsion harakatlarini jismoniy hamda musiqali mashg'ulotlar va erkin holatlarida o'rgatish mumkin. Qahramonlarning harakatdagi fe'l-atvorini musiqa yordamida yetkazib beriladi. Sahnalashtirish faoliyati bo'yicha mashg'ulotlar ertaklarni maromida ijro etish, illyustratsiyalar bo'yicha rollarni ijro etish, hayotdan olingan (kulgili voqealar, qiziqarli hodisalar) mavzuga mos mustaqil improvizatsiyalardan iborat. Mashg'ulotlar asosan yagona sxema bo'yicha tuziladi: