“Himoyaga tavsiya etilsin”

Baholash. 
Dars oxirida o‘quvchilarning to‘plagan natijalarini hisoblab chiqib, g‘olib 
guruh e’lon qilinadi. 
Uyga vazifa:
Olmosh haqida o‘qib o‘rganib kelish va darslikdagi 283-mashqni 
bajarish.
 
 
 
 
 
 
 
«Lahzalik aql charxi» 
Olmosh qatnashgan savollarga javob toping. 
1.
Ikkita shunday turli son topingki, ularning yig`indisi va ko`paytmasi teng bo`lsin 
2.
Dunyodagi barcha okeanlardan eng uzoq nuqta shu o`lkada joylashgan 
3.
Xitoyliklar, hindistonliklar, AQSH amerikaliklari, bengallar, ruslar, braziliyaliklar va 
yaponlar. Bu xalqlarni nima umumlashtiradi? 
4.
Uning har bir shahri ochiq osmon ostidagi muzey sanaladi
5.
O ‘sha ijodkor o`z asarini 10 yil davomida yaratdi va shu janrga asos soldi
6.
Bu so`z «saralangan, tanlangan» degan ma`noni bildiradi 
7.
Unga Jorulloh 
–
«Ollohning qo`shnisi» degan nomni berganlar. Uning xizmatlaridan 
biri arab tili grammatikasini ishlab chiqqan 
8.
U voqea mashhur qonunning kashf qilinishiga sababchi bo`ldi? 

---

71 
UMUMIY XULOSALAR VA METODIK TAVSIYALAR 
 
Ta’lim bosqichlarida olmosh so‘z turkumini o‘qitishda innovatsion 
texnologiyalardan foydalanishga oid amalga oshirilgan ilmiy-tadqiqot ishlarining, 
shuningdek, fan dasturi va darsliklarining tahlili natijalari quyidagi xulosalarni 
chiqarish imkonini berdi:
1. Olmosh so‘z turkumini o‘rganish o‘zbek tilini o‘qitishning muhim 
qismidir. Azal-azaldan tilshunoslar va metodist olimlar ta’lim jarayonida olmosh 
so‘z turkumini va uning mavzularini o‘rganishga doir qator ilmiy ishlar 
monografiyalar yaratishgan. Morfologiya bo‘limininig tarkibiy qismlari ta’limda 
qator murakkabliklar keltirib chiqayotgan ham bejiz emas. Olmoshning asosiy 
muammolaridan biri so‘zning mustaqil til birligi sifatida mavjudligi masalasidir. 
2.
Tahlilga tortilgan ilmiy-tadqiqot ishlaridan va o‘quv va metodik 
qo‘llanmalarning mazmunidan ham shu narsa anglashildiki, zamonaviy pedagogik 
texnologiya asosida aynan “olmosh” so‘z turkumini o‘qitishga bag‘ishlangan ishlar 
yo‘q. Ammo aksariyat ishlarda bu bo‘lim mavzulari pedagogik texnolgiya haqida 
fikr yuritilgan o‘quv-metodik ishlarda va ilmiy tadqiqot ishlarida tadqiqot predmeti 
sifatida tatbiq etilgan. 
3.
 
Umumta’lim maktablarining “Ona tili” o‘quv dasturidan o‘rin olgan 
“Olmosh” so‘z turkumi mavzulari va ular uchun ajratilgan o‘quv soatlari 
o‘quvchilarga bu bo‘lim yuzasidan yetarlicha bilim berishga, ularda shu mavzlar 
bo‘yich ko‘nikma va malakalar hosil qilishga imkon beradi. Mavzuga oid termin-
tushunchalar, o‘qitilishi lozim bo‘lgan grammatik qoidalar, ulardagi uzviylik ilmiylik 
o‘quvchida bu so’z turkumi yuzasidan yetarlicha bilim olishga, ko‘nikma va malakalar 
hosil qilishga mo‘ljallangan, o‘quvchining og‘zaki va yozma nutqini o‘stirishga, 
bog‘lanishli nutqini shakllantirishga, ularning so‘z boyligini oshirishga, so‘z va uning 
ma’nolari ustida ishlash ko‘nikmalarini va sintaktik qurilmalar ustida ishlash 
qobiliyatlarini shakllantirishga qaratilgan uzviy tizim sifatida bayon qilingan. Ammo 
o‘quv soatlarini biroz ko‘paytirilganda yaxshi bo’lardi. Chunki olmosh boshqa so‘z 
turkumlariga qaraganda ancha murakkabroq mavzu deb o‘ylayman. 
4. Akademik litseylarning “Hozirgi o‘zbek adabiy tili” o‘quv dasturini 
umumta’lim maktablarining “Ona tili” o‘quv dasturining uzviy davomi deb aytish 
mumkin, chunki maktab dasturida olmosh haqida sof nazariy leksik bilimlar 
berilishi nazarda tutilgan bo‘lsa, akademik litseylarning bu o‘quv dasturida 
olmoshning uslubiy xususiyatlariga e’tibor berish ko‘zda tutilgan.
5. Umumta’lim maktablarining “Ona tili” va akademik litseylarning 
“Hozirgi o‘zbek adabiy tili” o‘quv dasturlari darsliklari “Ta’lim to‘g‘risida”gi 
Qonun va “Kadrlar tayyorlash milliy dasturi” aks ettirilgan ta’limning uzviyligi va 

---

72 
uzluksizligi, nazariya va amaliyotning o‘zaro aloqadorligi tamoyili talablariga mos 
tarzda yaratilgan. Faqat e’tiroz sifatida shuni aytish mumkinki,maktab darsligida 
faqatgina 7-sinf darsligida emas boshqa sinf darsligida ham kiritilishi, akademik 
litsey uchun yaratilgan “Hozirgi o‘zbek adabiy tili” darsligida asosiy e’tibor 
olmoshning uslubiy xususiyatlariga va ularni mustahlash uchun berilgan mashq va 
topshiriqlar uchun tanlangan matnlarni esa hajm jihatidan biroz kichikroq hamda 
unda mavzuga aloqador termin-tushunchalarning nisbatan ko‘pligiga e’tiborni 
qaratish zarur. 
6. Darsni o‘quvchilarga tushuntirish jarayonida avval mavzuni og‘zaki 
tarzda ozroq bayon qilib, har bir qoidaga alohida misollar berilib ketilsa va 
o‘quvchilardan ham misol so‘ralsa ma’ruzaning interfaol usulda o‘tilishi 
ta’minlanadi. Ma’ruza jarayonida o‘quvchilarga murojaat qilish ularning diqqatini 
jamlashiga, nofaol tinglovchidan faol ishtirokchiga aylantiradi. Natijada, 
o‘quchilar olmoshga mustaqil misol topishlari ortidan mavzuni yaxshiroq 
o‘zlashtiradi, bevosita o‘zlari ishtirok etganlari uchun mavzu xotirada yaxshiroq 
saqlanib qoladi. 
7. O‘quvchilarga dars qay darajada tushunarli bo‘lganini bilib olish uchun 
shu mavzuga doir test,krossvord va har bir o‘quvchiga beriladigan individual 
savollardan foydalangan ma’qul. Mazkur mashqlar o‘quvchidan maxsus 
tayyorgarlik talab etmaydi, biroq yangi olingan ma’lumotni unga aloqador 
tushunchalar orqali xotirada faollashtirishadi. Berilgan topshiriqni bajarishi 
natijasida o‘quvchining nimalarni tushunganini bilib olish va zaif joylarini 
mustahkamlash mumkin. 
8. O‘quvchilarni baholash uchun esa,bir necha olmoshlar yozilgan 
kartochkalarni o‘quvchilarga tarqatib,ularni 5 daqiqa ichida kim tez ma’noviy 
turlarga ajratish vazifasini berish orqali amalga oshirsa bo‘ladi.Bu jarayonda 
birinchi bajargan beshtalikka ‘‘5’’ baho,ikkinchi beshtalikka ‘‘4’’baho,uchinchi 
beshtalikka esa ‘‘3’’ baho qo‘yiladi. Bu jarayon o‘quvchida musobaqalashish 
hissiyotini uyg‘otadi, qo‘yilgan vazifani bajarishga ishtiyoqini oshiradi. 
9. Ta’lim tizimida qo‘llanilayotgan innovatsion texnologiyalarning muhim 
jihati shundaki, u o‘quvchilarni faollashtiradi, ularga fikrni mustaqil ifodalash, 
tanqidiy fikr yuritish, tahlil qilish, xulosa chiqarishni o‘rgatadi.
10. Olmosh so‘z turkumini amaliyot jarayonida ikkinchi kurs talabalariga
o‘tish jarayonida shu narsa kuzatildiki,dars davomida ‘‘Muammoli vaziyat’’
‘‘Blits-so‘rov’’ foydalanilsa ijobiy yaxshi natija berar ekan. Muammoli ta’lim 
texnologiyasi metodlarini darsda qo‘llash orqali o‘quvchilarning bir-biriga qarama-
qarshi fikrlar bildirish qobiliyatini shakllantirish,muammolarga tez va oson yechim 
topa olish qobiliyatini shakllantiradi. 

---

73