HiNDİstan etnoqrafiyasi (Maddi mədəniyyət)

Hindistan etnoqrafiyası
171
lük təşkil edir, heykəl və insan fiqurları heç bir halda istifadə 
olunmurdu. Hindu məbədləri tanrı heykəllərinin olduğu zəmin 
üzərində yüksəldilmiş qübbə və qaim sütunların düzüldüyü dəh-
lizlərdən ibarət idi. Bunun əvəzində məscidlərdə camaatın toplan-
dığı geniş bir həyətin olması lazım idi. 
Hindistanda  orta  əsrlərdə  məscid  memarlığında  iki  üsul  var 
idi.  Birinci  üsul  ətrafı  eyvanlarla  əhatələnən  bir  sahədən  ibarət 
olan “namazgah” deyilən məscid idi. Bu məscidin qiblə tərəfin-
də böyük tağlarla bəzəkli mehrab və minarə olardı. İkinci üsulda 
məscidlər qalaların içində və ya mədrəsə kimi binaların ortasında 
yerləşirdi. Qala divarlarının dörd küncündə olan bürclərin qüllələri 
minarə olaraq istifadə edilmişdir. Hind memarlığında qübbə yox 
idi, müsəlman sülalələrinin hakimiyyəti illərində Hindistanda ya-
rımkürə şəklində qübbələrin tikintisi genişlənməyə başladı. Xüsusi 
ilə Baburşahlar zamanında ənənəvi türk memarlığının xüsusiyyət-
lərindən olan kiçik qübbələrin yanaşı tikintisi yayılmışdır. 
 Hindistаnа gələn аvrоpаlı müstəmləkəçilər işğаl еtdiyi ərа-
zilərdə  xristian  məbədləri,  Avropa  memarlığına  uyğun  binalar 
tikməyə  bаşlаdılаr,  оnlаrın  yаşаdıqlаrı  məhəllələr  Pоrtiqаliyа, 
Frаnsа və İngiltərənin (Kоçin, Pоndiçеrri, Kəlküttə (Kolkata) və 
s.  yеrlərdə)  şəhərlərini  хаtırlаdırdı. 
Mеtrоpоliyаdаn  göndərilmiş  mütəхəssislər  Hindistаndа 
yunаn mеmаrlıq üslubunu, rеnеsаns dövrünün memarlığını оldu-
ğu kimi yаşаdırdılаr. Məsələn, ingilis mеmаr Lаçеnsə yеni pаy-
tахtın lаyihəsini hаzırlаmаq tаpşırılаndа о, ənənəvi hind аrхitеk-
turа mоtivlərindən həvəssiz istifаdə еtmişdir. Əsаs fоrmаlаr Qərb 
аrхitеkturаsının  nümunələri  idi. 
Hindistanda 1947-1959-cu illərdə baş verən tarixi hadisələr, 
Pakistan və Çin ilə müharibələr fonunda milyonlarla qaçqın or-
dusunun yaranması əhalinin yaşayış evləri ilə təminatında ciddi 
problemlərə gətirib çıxardı. Əvvəlcə hər hansı tikinti planlaşdırıl-
ması həyata keçirilmirdi, ölkədə, xüsusi ilə Pəncab, Delhi, Qərbi 
Benqaliyada başdan-başa nizamsız tikinti gedirdi.

---

Bəhmən Əliyev-Ayvazalı
172
Müstəqilliyini yenicə qazanmış ölkənin memarlıq, arxitektu-
ra stili barədə ciddi müzakirələr aparılırdı. Modernizm və koloni-
al təcrübəyə əsaslanan memarlıq antimilli sayılır, hind mədəniy-
yətinin “qızıl dövrlərini” xarakterizə edən arxitektura forma və 
üsullarına üstünlük verilirdi. 
Aşramdakı Qolkond, Pondişerridə Aurobindo binalarının ti-
kintisi ölkədə xeyli maraq doğurdu. Çex memar Antonino Rey-
mondun  (1888-1976)  layihələndirdiyi  Qolkond  məbədi  Hin-
distanda ilk beton tikili idi. Bu binanın tikintisində iqlim, yerli 
ənənəvi vərdişlər nəzərə alınmışdı. 1948-ci ildə tikintisi başa ça-
tan Qolkond məbədi yeni dövrün ruhunu əks etdirirdi və Hindis-
tanda  müasir  arxitekturanın  əsasını  qoymuşdur.
Baş nazir Cavaharlal Nеhru əsl hind memarlığının dirçəldil-
məsinə  çаğırırdı.  C.Nehru  frаnsız  mеmаr  Kоrbyuzyеyə  Pəncаb 
ştаtının yеni pаytахtı Çаndihаr şəhərini tikmək bаrədə sifаriş vеr-
di.  Memar  Kоrbüzyе  şəhəri  funksiоnаl  хüsusiyyətə  mаlik  оlаn 
sеktоrlаrа böldü və müаsir hind аrхitеkturаsının əsаslаrını yаrаtdı. 
XX  əsrin  ortalarında  Hindistаnda  ənənəvi  memarlığı  yаşа-
dаn və müаsir üsullu qаrışıq tipli (Dеlhidəki Аkşаrdhаm məbəd 
kоmplеksi  kimi)  binаlаr  tikilmişdir.  Bеlə  binаlаrın  tikintisində 
аvrоpаlı  memarlаr  iştirаk  еtmişlər. 
Ümumiyyətlə,  1950-ci  illərdə  Hindistan  memarlığında  üç 
istiqamət önə çıxmışdı. Birinci qrupa ABŞ-da təhsil almış me-
marlar  Həbib  Rəhman, Açyuta  Kanvinde,  Durqi  Bacpayan  aid 
idi. Onlar Le Korbüzyedən ilham alsalar da, Amerika moderniz-
minin təsiri altında idilər. Rəhmanın layihələndirdiyi Yeni Katib-
lik, Kanvindenin ATİRA, Bacpayanın Cahangirdəki Sənətlər Mu-
zeyi,  memar  Korreanın  Əhmədabaddakı  Qandi  memorialı  hind 
mədəni varisliyini müəyyən qədər əks etdirsə də yeni memarlıq 
üsulları idi. Bu memarlıq nümunələri hind memarlarının ənənəvi 
dünyagörüş və modernləşmə arasında tərəddüdlərini əks etdirirdi.
Müasir dövrdə Hindistan şəhər əhalisinin (350 milyon nəfər) 

---

Hindistan etnoqrafiyası
173
ümumi  əhaliyə  nisbətinə  görə  (30%)  zəif  urbanizasiyalaşmış 
ölkələr sırasına aid edilsə də, şəhər əhalisinin sayı ABŞ-ın əhali-
sinin sayına bərabərdir. 
Hindistanda urbanizasiya prosesi sürətlidir, iri və əhalisinin 
sayına görə milyonçu şəhərlərin sayı sürətlə artır. Hindistanın ən 
iri şəhərləri Kolkota (Kəlküttə, Kəlkətə), Mumbay (Bombey), Del-
hi, Çennay (Mədrəs), Ahmadabad və Haydarabaddır. Kəlküttədə 
təxminən 150 il Ost-Hind ingilis şirkətinin inzibati mərkəzi ol-
muşdur. 
Orta  əsrlərdə  Delhi  Hindistanda  Hind-Qanq  düzənliklərin 
arasındakı qədim ticarət yollarının üstündə mühüm əhəmiyyətə 
malik şəhər olmuşdur. 1639-cu ildə isə Babur imperatoru Şah Ca-
han Delhidə yeni bir şəhər inşa etdirmiş, bura 1649-1857 illərdə 
Baburşah  İmperatorluğunun  paytaxtı  olmuşdur.
XX əsrin əvvəllərində Böyük Britaniya imperatoru V Georqun 
əmri  ilə  paytaxt  Kəlküttəyə  (Kolkata)  köçürülmüş,  1911-ci  ildə 
təkrarən Delhi paytaxt elan edilmişdir, 1920-ci ildə yeni bir pay-
taxt- Yeni Delhi elan olunmuşdur. Hindistan 1947-ci ildə müstəqil-
liyini qazandıqda Yeni Delhi ölkənin paytaxtı seçilmişdir.
Delhi  əslində  “Old  Delhi”  və  “New  Delhi”  olmaqla  iki 
hissədən ibarətdir. “Old Delhi” XII-XIX əsrlərdə Hindistanda 
müsəlmanların hakim olduğu dövrdə dövlət mərkəzi idi, qədim 
Delhidə bu dövrə aid çox məscid, mədrəsə, qala və monumental 
tikili vardır. 
Tarixən Delhidə 8 müxtəlif məskunlaşma mərkəzi yaradıl-
mışdır.  Bunların  ən  qədimi  indiki  Purana  Quila  (Köhnə  Qala) 
ətrafında  qurulan  “İndraprastha”dır.  Müasir  dövrdə  “Old  Del-
hi” adı verilən, sultan Qütbəddinin tikdirdiyi şəhər üçbucağın şi-
mal-qərb tərəfində qalmışdır. Delhidə son hindu Tomar sülaləsi 
Qutb Minara qədər olan bu bölgəni XII əsrin əvvəllərinə qədər 
əlində saxlamışdı. İkinci şəhər XII əsrdə Delhi sultanı Əlaəddin 
tərəfindən müasir Hauz Khas ətrafında qurulmuşdur, “Siri” adla-
nan şəhər Köhnə Delhinin şimal-şərqindədir.

---