Hisse 01 uz qabigi
Yüklə 7,1 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Uçuş mexanikası
Tutucu mexanizmlər 294
.
(alm. der Greifmechanismus, ingl. Gripping mechanism )
Şəkil 1. Sənaye robotlarında tətbiq olunan tutucu mexanizmlər a, b-idarəolunmayan mexaniki, c-qarmaqlı əmrlə idarəolunan, d-torna dəzgahın patronuna pəstahı qoymaq üçün qarmaqlı, e- dəyişiləbiən dodaqlı mərkəzləyici, f- vakuum, g-tutucu kameralı mərkəzləyici, Uçuş mexanikası 295
hava müqaviməti, təkan və ətalət qüvvələri) təsiri altında təyyarənin hərəkəti haqqında elmdir. Sərbəst uçma bir-biri ilə qarşılıqlı əla- qədə olan hərəkətin altı sərbəstlik dərəcəsinə malikdir. Ümumi hərəkət tənliyi çox bəndli və mürəkkəbdir. Ona görə də, hesablama zamanı sadələşdirməyə yol verilir. → Təyyarənin səmada hərəkətinin tədqiqi zamanı o nöqtə kimi baxılsa da, burada uç- mada təkan gücü, müxtəlif hündürlüklərdə tətbiq olunan güclərdə üfüqi uçuş sürətləri, qalxma sürəti, qalxma və enmə zamanı uçuş zolağındakı sürətlərdən ibarət toplumun təsiri nəzərə alınır. Təyyarənin kvazi stasionar halda üfüqi uçuşu zamanı üç öx ətrafında qüvvə və momentin tarazılaşdırılmasını, əsasən də yan tərəfə stabilliyi qiymətləndirmək üçün tər- pənməz koordinat sisteminin olması vacibdir. Verilmiş ani vaxtda uçuş hündürlüyü və polyar diaqramda uçuş sürəti, təyyarənin küt- ləsi, səthi yüklənməsi və qalxma bucağından asılı olaraq reaktiv mühərrikin xarakteristikası və eləcə də trayektoriya bucağı üçün gücün hesablanması aşağıdakı düsturla həyata ke- çirilir:
bucağı = (Təkan- müqavimət)/Kütlə Trayektoriya və qalxma bucağı, həmçinin təyyarənin xarakteristik verilənlərindən asılı olaraq qüvvə və moment tarazlığı üçün vacib olan yuxarıya itələmə qüvvəsi əldə olunur (şəkil 1).
Şəkil 1. Stasionar düzxətlu uçuşda Təyyarədəki momentləri tarazılaşdırmaq üçün qanad-gövdə-kombinasiyasının təkan qüvvəsi (A fr ) ilə ağırlıq mərkəzindən olan mə- safədən yaranan momentin hasili, stabilləş- dirici qanadcığının qalxma qüvvəsinin ağırlıq mərkəzi ətrafında yaratdığı momentə bərabər olmalıdır. Reaktiv mühərrikin gücünün ağırlıq mərkəzindən keçdiyi qəbul edilir. Təyyarənin qanadından gələn cərəyan isti- qaməti ( α F ) arxa hissədə hündürlük avarı tərə- finfən
α V bucağı qədər dəyişdirilir. Hündürlük avarındakı cərəyan istiqaməti, təyyarə verilən- ləri, avarın sahəsi və qalxma bucağı nəzərə alınmaqala lazımi qaldırma qüvvəsini yarat- maq üçün yönəldicinin yaratdığı kəsmə bucağı ( α
) hesablanır. Yan tərəfə hərəkəti araşdırmaq üçün təy- yarənin sürətinin, qalxma qüvvəsinin və mü- qavimətin sabit olması qəbul edilir. 6 sərbəstlik dərəcəsinə daxil olan yan tərəfə sürət və uzu- nuna ox boyunca dönmə sürəti sadələşdirilmiş şəkildə baxılır (şəkil 2). Uzununa hərəkətdə olduğu kimi yan tərəf üçün nəzərdə tutulan yönəldici, gövdə və digər təyyarə hissələrini tarazlıqda saxlamalıdır. Təyyarə şaquli oxu boyunca döndükdə yan tərəf yönəldicisi mo- ment yaradır.
Şəkil 2. Yana hərəkət, təyyarədə tərpənməz koordi- nat sistemi
Təyyarənin uzununa oxu boyunca dönməsi də qanadlarda olan avarla tənzimlənir. Təy- yarənin hərəkət istiqamətində sağa və ya sola istiqamətin dəyişməsi eninə avarların köməyi ilə icra edilir. Bunun üçün eninə avarların vəziyəti ilə yaradılan əlavə moment təyyarəni uzununa oxu boyunca lazımi bucaq qədər dönməyə məcbur edir. Təyyarənin uzununa
Uçuş mexanikası 296
və şaquli ox boyunca dönməsi ayrı-ayrılıqda baş vermir. Bu hərəkətlər bilərəkdən bir-biri ilə əlaqələndirilərək uçuşun rahat baş verməsinə səy göstərilir.
(alm. die Flugmechanik, ingl. Flight Mechanics) Ulduzformalı mühərrik porşenli →daxili yanma mühərrikidir. Onun əsas cəhəti ondan ibarətdir ki, silindrlər dirsəkli valın ətrafında bərabər bucaq altında birləşdirilirlər. Silindr- lərin belə yerləşməsi mühərrikin uzunluğunun kiçildilməsinə imkan verir. Kompakt mühərrik blokunda silindrlərin sayını artırmaq olur. Bu mühərriklərdən əsasən aviasiyada istifadə olu- nur. Ülduzformalı mühərrikin fərqli cəhətlərindən biri də →çarxqollu-sürgü mexanizminin kons- truksiyasındadır. Bir →sürüngəc əsas olur, di- gərləri periferiya üzrə onunla oynaqlı birləşir- lər.
Silindrlər həmişə tək sayda olurlar. Bunun səbəbi ondadır ki, dördtaklı mühərrikdə hər silindr hər ikinci dövrdə alışdırılsın və bununla mühərrikin səlis işləməsinə şərait yaradan alış- dırma ardıcıllığı əldə olunsun. Silindrlər bir və ya çoxlu cərgələrdə dü- zülürlər. İkinci cərgədə olan silindr soyutma baxımından ön cərgədəki silindrlər arasında boş olan yerdə nəzərdə tutulur. İki və dörd cər- gəli ulduz mühərrikləri ən geniş yayılmışdır. Mühərrik əsasən hava ilə soyudulur. Bunun üçün silindrin xarici səthində soyuma sahəsini böyütmək üçün qabırğalar nəzərdə tutulur. Su ilə işləyən ulduz mühərrikləri çox az hazırlan- mışdır. Bunlardan yalnız tropik mühitdə işlə- yən maşınlarda istifadə olunur. Ulduzformalı mühərriklərin hazırlanma ide- yası aviasiyada mövcud olan problemin həlli zamanı meydana gəlmişdir. Adi daxili yanma mühərrikləri təyyarədə yüksək vibrasiyalar yaratdığından yeni səlis işləyən mühərrikə ehtiyac vardır. 1899-cu ildə Stefen Balser tərə- findən işlənmiş ulduzformalı mühərrik konstruksiyası ilk dəfə XX əsrin əvvəlində təy- yarəqayırmada tətbiq olunmağa başlayır. Ulduz mühərriklərinin tətbiqi ilə təyyarələrin uc hissəsində yaranan rezonans yırğalan- malarını aradan qaldırmaq mümkün olmudşur.
Şəkil 2. Ulduzformalı mühərrikin modeli
Mühərrikin çatışmayan cəhəti ondan ibarətdir ki, onun en kəsiyi böyük olduğundan qabaq hissədə böyük hava müqaviməti yaranır. Si- lindrlərin paylanmış yerləşdirilməsi qaz boru- larının quraşdırılmasını çətinləşdirir. Digər problem mühərrikin işsiz vəziyyətində yağların aşağıdakı silindrlərə axma ehtimalıdır. Bu da mühərrikin işə salınması zamanı güclü hidro- zərbələrə gətirib çıxarır ki, nəticədə sürüngəc və ya digər hissələr zədələnə bilir.
(alm. der Sternmotor, ingl. Radial engine) Ultrasəs dəzgahı müxtəlif, yüksək bərklikli materialların dəqiq emalında tətbiq olunur. Proses zamanı dəzgahda yaradılan ultrasəs tit- rəmə alətə ötürülür və işçi zonaya daxil edilən abraziv material pəstahın səthini yonur (→Ultrasəs emal). Universal və xüsusi ultrasəs dəzgahlar möv- cuddur. Universal dəzgahlar kövrək, bərk materialın (şüşə, keramika, kvars, sapfir, qer- manium, bərk xəlitələr və s.) emalı üçün nə- zərdə tutulur. Dəzgahda aşağıdakı əməliyyatlar aparıla bilir: ştampların matrisalarının hazır- lanması və çatdırılması, optik şüşədən linza- ların kəsilməsi və səthlərinin emalı, yarım- keçiricilər üçün kristalların kəsilməsi, lövhələr üzərinə izlərin nəqşlənməsi, ferrit əsaslı löv- hələrdə deşiklərin açılması, kristallarda dərin deşiklərin açılması və s. Şəkil 1-də ultrasəslə Yüklə 7,1 Mb. Dostları ilə paylaş:
|