Hisse 01 uz qabigi
Yüklə 7,1 Mb. Pdf görüntüsü
|
Texnoloji proseslərin modelləşdirilməsi 248
(alm. die Modellierung technologischer Prozesse, ingl. The modelling of technological processes)
fektiv texnologiyanın işlənməsinin tərkib his- səsidir. Prosesin optimallaşdırılması üç əsas elementin olmasını tələb edir: obyektin riyazi modelli, məqsəd funksiyası (optimalıq krite- riyası) və həll üsulları. Riyazi model obyektin parametrləri ilə →optimallıq kriteriyası və məhdudiyyətlər sistemi arasında funksional asılılığı göstərir. Texnoloji proseslərin işlənməsində üç növ optimallaşdırma üsulu tətbiq olunur:
Struktur, Parametrik,
İstehsal. Mexaniki emalın texnoloji proseslərinin struktur optimallaşdırılması hissənin emal mar- şrutu və texnoloji əməliyyat səviyyəsində həyata keçirilir. Marşrut səviyyəsində optimal- laşdırma texnoloji prosesin strukturunun seçil- məsi ilə əlaqədardır. Bu mərhələdə pəstahın, hissənin səthlərinin emalı marşrutu və müəyyən olunmuş istehsal məhdudiyyətlərini nəzərə almaqla texnoloji əməliyyatın tərkibinin seçilməsi aparılır. Bu məsələlərin həllində istehsal sisteminin effek- tivliyini təmin edən strukturu və təşkili təyin edilir. Texnoloji prosesin effektivliyini qiy- mətləndirmək üçün optimallıq kriteriyası kimi hissənin mexaniki emalında əməliyyatlara sərf olunan cəm texnoloji maya dəyərinin minimu- mu götürülür. → Parametrik optimallaşdırma texnoloji keçidlər üzrə optimal rejimlərin tapılması ilə əlaqədardır. Bu məsələdə optimallaşdırma parametrləri adətən kəsmə rejimlərindən ibarət olur. Optimallıq kriteriyası lokal gösrəricilərlə (alətin yeyilməsi, əsas vaxtın minimumu) məhdudlaşır. Texnoloji proseslərin istehsal optimallaşdırıl- ması verilmiş hissələr çeşidi üçün struktur optimallaşdırılmasının həlli ilə bağlıdır. Başqa sözlə bu məsələni belə ifadə etmək olar: veril- miş hissələr çeşidi üçün maksimal effektivlik əldə etməyə imkan verən avadanlığın tər- kibinin təyini və istehsalın təşkili həyata keçirilir. Kiçik seriyalı istehsalda texnoloji proseslərin qrup şəklində təşkilindən istifadə edilir. Burada hissələrin aralıq yığıcı mən- təqəsindən götürüb emalına imkan verən ilkin sazlanmış avadanlığa malik işçi yerlər təşkil olunur.
(alm. die Optimierung technologischer Prozesse, ingl. Optimization of technological processes) Texnoloji proseslərin tipləşdirilməsi hazır- lanan hissələrin konstruktiv və texnoloji gös- təricilərinə əsaslanan texnoloji proseslərin sinifləşdirilməsidir. Əsas məqsədi istehsalın texnoloji hazırlığının sürətləndirilməsidir. Ha- zırlanacaq hissənin və düyümün tipləşdirilməsi olmadıqda onun texnoloji hissəsinin işlənməsi yeni məsələ təşkil edir. Fərdi və təkrar olun- mayan kiçik seriyalı istehsalda tipləşdirilməyə ehtiyac qalmır. Buna görə də, burada texnoloji prosesin layihələndirilməsi böyük əmək tutu- mu tələb edir. Texnoloji proseslərin tipləşdiril- məsi bu baxımdan seriyalı istehsalda artıq əldə edilmiş təcrübə əsasında müəyyən hissələr toplusu üçün ümumi qaydaların işlənməsindən ibarətdir. Hissələrin konstruksiyalarına nəzər saldıqda görmək olur ki, onları üç qrupda birləşdirmək olar:
flanslar, işgillər, qaykalar, boltlar və bu növdən olan digər hissələr.
Öz aralarında konstruktiv göstəricilərinə və ölçülərinə görə fərqlənən, ancaq ümumi texnoloji oxşarlığı olan hissələr: vallar, dişli çarxlar və s. Belə hissələr ümumi təyinatlı hissələr adlanırlar.
Yalnız bir növ avadanlığa aid olan hissələr: dəzgahların gövdəsi, dəyirmanların barabanı, avadanlıqların yığılmasında istifadə olunan konuslar və s.
Tipik texnoloji proseslərin layihələndirilməsi zamanı mümkün həllər arasından ən effektiv olanı seçilir.
(alm. typische Fertigungsprozesse, ingl. Ty- pical manufacturing processes) Texnoloji nəsillilik maşnqayırmada pəstahın mexaniki və fiziki-kimyəvi xasələrinin və ya hissənin hazırlanması prosesinin ayrı-ayrı
Texnoloji nəsillilik 249
mərhələlərində yaranan xətaların və xassələrin hazır məhsula köçürülməsidir. Mexaniki ema- lın növünün və rejimlərinin dəyişdirilməsi səthin müxtəlif hal parametrlərinin dəyişil- məsinə səbəb olur, uyğun olaraq hissələrin istismar xassələri də dəyişir. Bu baxımdan ardıcıl əməliyyatlarda formalaşan səthin qatı- nın halının və onunla müəyyən olunan istis- mar göstəricilərinin texnoloji nəsilliliyi barədə danışmaq daha düzgün olardı. Texnoloji nəsil- lilik praktiki olaraq istənilən emal üsulunun tətbiqində rast gəlinə bilir və hissələrin səth- lərində baş verən mikro və makro relyeflərin dəyişməsi, qalıq gərginliklərin yaranması, döyənəklənmiş qatın yaranması, faza və struk- tur tərkibin dəyişməsi, yeni kimyəvi birləş- mələrin yaranması, kənar maddələrin daxil edilməsi, ilkin həndəsi formanın dəyişilməsi ilə müşaiyət olunur. Texnoloji nəsilliyin ilkin mənbəsi kimi töküyün və ya prokatın tərki- bində mövcud olan struktur catışmamazlıqları, şatmplama və ya qaynaqetmə, yonma və ya pardaqlama ola bilər. Praktiki olaraq istənilən əməliyyatda xətalar baş verə bilir və onlar müəyyən mərhələdən sonra özünü büruzə verirlər. Şəkil 1-də presison hissələrin emalında ya- rana biləcək texnoloji nəsilliliyə aid misal göstərilmişdir. Dəyişən sərtliyə malik (oymaq, lövhə və s.) konstruksiya elementlərinin mexa- niki emalında texnoloji nəsillilik yaranır. Emal olunmuş hissənin səthi kəsmə qüv- vəsinin təsirindən müxtəlif zonalarda defor- masiyanı göstərir. Bu 1 və 2 əyrilərinin (şəkil 1a) müqayisəsindən görünür. Anoloji olaraq qeyri-simmetrik en kəsiyə malik oymağın mexaniki emaldan əldə olunmuş səthinin dairəvilik ölçmə cihazında ölçülmüş profil əyrisi, hissənin qeyri sərtlikdən deformasiya olunmasından yaranır (şəkil 1b). Formanın belə təhrif olunması finiş əməliyyatına qədər saxlanılır. Bir çox əməliyyatlar üçün baza yerləşməsindən yaranan xətalar xarakterik olur, onlar emal olunmuş səthə köçürülürlər. Şəkil 1c-də xüsusi sıxıcı oymaqlarda tutulub emal olunmuş gilizin səthinin meyillənməsi verilmişdir. Qrafikdən qilizin oymaq zonasında deformasiya olunması və onun sıxma qüv- vəsindən asılılığı aydın görünür. Bəzi hallarda səthlərdə yaranan dalğavarililiyin mənbəyini bilmək böyük maraq kəsb edir. Məsələn, pardaq dairəsinin səthində olan qeyri-bəra- bərlikdən yaranan titrəmələrin səthə köçü- rülməsi də texnoloji nəsilliliyə misaldır (şəkil 1d).
Şəkil 1. Dəqiq hissələrin emalında texnoloji nəsillilik
Texnoloji nəsillilk hissələrin istismar göstəricilərini yaxşılaşdıra və ya pisləşdirə bilər. Hər bir ayrı halda nəsilliliyin fiziki ma- hiyyəti onun idarə olunması üçün öyrənil- məlidir. Belə ki, istiyədavamlı xəlitənin təmiz emalında səthdə yaranan döyənəklənmiş qatın qalınlığı artır. Ona görə də, səthin həddən artıq möhkəmlənməsinin qarşısını almaq üçün pəstah təmiz emaldan öncə → termiki emala uğradılmalıdır ki, texnoloji nəsilliliyin təsiri aşağı düşsün. Ümumiyyətlə texnoloji nəsillilik əksər hallarda keyfiyyətə mənfi təsir gös- tərdiyindən və hissənin hazırlanmasında paralel proses olduğundan, emal zamanı xə- taların əməliyyatlardan əməliyyata köçü- rülməsinin qarşısını almağa çalışırlar. Başqa sözlə əməliyyatları bir-birindən asılı olmaya- raq aparmağa cəhd göstərilir .
cal heredity)
lıqlarda xətaların aşkarı, diaqnozu, təmiri, verilənlərin analizi və ya optimallaşdırılması üçün informasiya mübadiləsindən ibarət xid- mətdir (şəkil 1). Avadanlıq və istifadəçi arasın- da əlaqə telefon və ya internet kimi kom- munikasiya vasitələrindən istifadə etməklə aparılır. Son vaxtlar kommunikasiya texnologiyasının inkişafı teleservis xidmətinin istehsalatda tət- biqini stimullaşdırmışdır. Maşın istehsalçıları Yüklə 7,1 Mb. Dostları ilə paylaş:
|