Tele servis
250
Şəkil 1. Dəzgah operatoru ilə istehsalçı arasında
teleservisə aid misal
və istifadəçiləri üçün bu xidmətin əsasını aşa-
ğıdakı əməliyyatlar təşkil edir:
Maşın qəzalarına tez reaksiya vermək,
Texniklərin uzaq məsafəyə səfərinin
aradan qaldırılması,
Expertlərin istənilən əlaqəyə girməsi im-
kanı ilə resursların optimal planlanması,
Uzaq məsafədən bir çox problemlərin
aradan qaldırılması.
Bu üstünlüklər hər iki tərəfin qəza hallarında
çeviklik göstərməsinə, xərclərin azaldılmasına
və əlavə xidmətlərin göstərilməsinə imkan ya-
radır. Müasir teleservis xidməti zamanı komp-
yüterlə idarə olunan avadanlıqların şəbəkə ilə
əlaqələndirilməsi nəticəsində maşınlardan mər-
kəzə verilən siqnaldan sonra servis mərkəzinin
işçisi internetin köməyi ilə bir başa avadanlığın
idarə sisteminə daxil olur. Proqram təmina-
tında olan xətalar uzaq məsafədən də diaqnoz
edilib aradan qaldırıla bilir. Texniki xətalar isə
düzgün diaqnoz olunduqdan sonra onun
mütəxəssislər tərəfindən aradan qaldırılma
vaxtı azalır.
(alm. die Teleservice, ingl. Teleservice)
Temperatur gərginlikləri hissələrdə tempe-
raturun qeyri bərabər paylanması sayəsində və
istiliyin təsirindən hissələrin genişlənməsinin
qarşısı kənar hissələr tərəfin-
dən məhdudlaşdırıldıqda ya-
ranır. Məsələn, istilik gər-
ginliklərinə iki dayaq arasında
tarım çəkilmiş naqildə yaranan
dartıcı gərginlikləri misal kimi
göstərmək olar. Temperatur
gərginlikləri maşınların, kon-
struksiyaların və tiklilərin da-
ğılmasına səbəb ola bilməz.
Belə dağılmaların qarşısını al-
maq üçün temperatur kompen-
satorlardan istifadə edilir (rels-
lər arasında boşluq, körpünün
dayaqları altında xizəklər və
s.).
(alm. die Temperaturspannung, ingl. Thermal
stress)
Tenzometr bərk cismlərdə mexaniki gərgin-
likdən yaranan deformasiyanın ölçülməsi üçün
tətbiq olunan cihazdır (şəkil 1).
Şəkil 1. Aluminium çubuğunun dartılmasında tenzo-
metrin tətbiqi
Maşın hissələrində, tiklilərdə, həmçinin ma-
terialların mexaniki sınağında deformasiyaların
paylanmasını araşdırmaq üçün istifadə olunur.
Ən geniş yayılmış elektrotenzometrlərdir. Bu
cihazlarda elektriklə işləyən tenzorrezisterli
→senzorlardan istifadə edilir. Bu senzorlar
sınaq zamanı hissənin üzərinə elə bərkidilir ki,
deformasiya yeri onun bağlandığı yerlər ara-
sında qalsın. Deformasiya zamanı senzorun
dartılması elektrik siqnallarına çevrilərək kom-
pyüterə ötürülür və bir başa qüvvə-yol diaq-
ramının tərtibində istifadə edilir.
Temperatur gərginliyi
251
(alm. der Dehnungsmessstreifen, ingl. Strain gauge)
Termiki emal metal və xəlitələri müəyyən
temperatura qədər qızdırıb və soyutduqda on-
ların daxilində baş verən struktur dəyişikliyinin
köməyi ilə məqsədyönlü mexaniki xassələrin
əldə edilməsinə xidmət edən üsuldur. Me-
xaniki emal prosesində istiliyin təsirindən me-
talda yaranan struktur dəyişikliyi buraya aid
edilmir, çünki bu halda termiki proses məq-
sədyönlü baş vermir.
Maşınqayırmada termiki emal metal, əsasən
isə dəmir tərkibli hissələrin mexaniki xas-
sələrini yaxşılaşdırmaq məqsədi ilə geniş tətbiq
olunur. Metal hissələrinin müxtəlif para-
metrlərdə qızdırıb-soyutduqda onun daxilində
istənilən xassəyə malik və dispersiyalı fa-
zaların yaranması və sonrakı mərhələlərdə
saxlanması məqsəd kimi qoyulur. Termiki
emal üsulunun tətbiqi ilə ucuz, aşağı xassəli
metalın göstəricilərini əsaslı şəkildə artırmaq
mümkündür.
→
Poladların xassələri onun tər-
kibindəki legirləyici elementlərlə müəyyən
olunsa da, bu elementlərin təsiri yalnız termiki
emaldan sonra özünü açıq şəkildə büruzə
verir.
Termiki emal prosesinin əsas parametrləri
maksimal qızdırma müddəti (t
max
), həmin
temperaturda saxlama müddəti (
τ
s
), qızma və
soyuma müddətləri (
τ
q
,
τ
soy
), həmçinin bu
mərhələlərdə mövcud olan sürətlərdir (V
q
,
V
soy
). Şəkil 1-də termiki emal temperaturu və
sürəti arasındakı asılılıq qrafiki şəkildə təsvir
edilmişdir.
Termiki emalın aşağıdakı əsas növləri möv-
cuddur:
Yumşaltma ilkin emaldan sonra qeyri-
müvazinət struktura malik metalı qızdır-
maqla müvazinət struktura gətirməyə xidmət
edən termiki emal prosesidir.
Tablama metalı faza çevrilməsi tempe-
raturundan yuxarı temperatura qədər qızdıra-
raq, sürətlə soyutma nəticəsində onun daxi-
lində qeyri-müvazinətli strukturun əldə olun-
ması üçün tətbiq olunan termiki emal
prosesidir.
Tabəksiltmə tablanmış metalı faza çevril-
məsi temperaturundan aşağı temperatura qə-
dər qızıdırmaqla daha dayanıqlı hala gə-
tirmək üçün tətbiq olunur.
Kimyəvi termiki emal maşın hissələrinin
səthlərinə kimyəvi elementlərlə təsir etməklə
onun xassələrini üst qatında yaxşılaşdırmaq
məqsədilə aparılan prosesdir.
Termomexaniki termiki emal deformasiya
və struktur çevrilməsini özündə birləşdirən
proseslərin birgə təsiri sayəsində hissənin
mexaniki xassələrini yaxşılaşdırılır.
Termiki emal prosesini aparmaq üçün xüsusi
soba, su və yay çənlərindən istifadə olunur.
Şəkil 1. Termiki emal prosesinin parametrlərinin
qrafiki təsviri
(alm. die Wärmebehandlung, ingl. Heat treatment)
Termiki gərginliklər cismlərin qızması, so-
yuması və uzun müddət soyuq və ya isti
mühitdə qalması ilə əlaqədar onun istilik halı-
nın dəyişməsi sayəsində yaranan gərginlik-
lərdir. Misal kimi poladların
→
tablanması za-
manı yaranan gərginlikləri göstərmək olar. Bu
halda termiki gərginlik tablama prosesində
poladın tərkibində baş verən martensit çevril-
mələri nəticəsində yaranan həcmi dəyişmələr
və sürətlə soyuma nəticəsində yaranan tem-
peratur gərginlikləri ilə şərtlənir. Termiki gər-
ginliyin təsiri (məsələn, tablamada dağılma)
hissənin istilik halının dəyişmə anında yox, bir
müddət sonra struktur təşkilediclərinin həcmi
dəyişməsi sayəsində gərginliklərin cəmlənməsi
nəticəsində baş verir.
(alm. die Thermospannung, ingl. Thermal tension)
Termiki müqavimət cismin molekulalarının
istilik hərəkətinin yayılmasına göstərdiyi
maneəçilikdir. Tam termiki müqavimət (istilik