Hisse 01 uz qabigi
Yüklə 7,1 Mb. Pdf görüntüsü
|
Termotənzimləyici 254
Burada verilmiş temperatura çatdıqda civə elektrik dövriyyəsini qapayır. Manometr tipli həcmi tənzimləyicilər də tətbiq olunurlar. Ter- moelektriki tənzimləyicilər termorezistor və ya termocüt şəklində adətən ölçmə zəncirində işləyirlər. Termotənzimləyicilər → avtomatik idarəetmə sistemlərinin tərkib hissəsidirlər. (alm. der Wärmeregler, ingl. Termostat ) Tezkəsən alət poladı (ingl. HSS) tərkibində əsasən volfram, xrom və vanadium olan poladdan ibarət alət materialıdır. Karbonun miqdarı 0,7÷1,5% arasında yerləşir. Xüsusi rejimdə termiki emala uğradılmış tezkəsən alət poladında yüksək keyfiyyət əldə etmək müm- kündür. →Tabəksiltməni bir neçə dəfə təkrar etməklə və onu 80÷100°C-dən aşağı tempe- ratura qədər soyutmaqla tərkibində olan → aus- teniti tamamilə → martensitə və karbidə çevirmək mümkündür. Belə emal edilmiş tez- kəsən alət poladının bərkliyi HRC 62÷65, möhkəmlik həddi σ B =370 MPa, zərbə özlülüyü α k =0,89 kQ/cm 2 olur. Legirləyici elementlər – W, Cr, V - onun istiliyə və yeyilməyə davam- lılığını kəskin artırır. Tezkəsən alət polad- larının tətbiq sahəsi 600° C-yə qədərdir. İqtisadi baxımdan alətlərin yalnız kəsici tili tezkəsən alət poladından hazırlanırlar. Onlar lövhə şəklində, dəyəri aşağı olan metaldan hazırlanmış tutqaca sıxıcıların köməyi ilə bərkidilir. Müəyyən hallarda o, həmçinin qaynaq edilir və ya lehimlənir. Alətin yeyil- məyə davamlılığını artırmaq üçün onun üzəri- nə örtük çəkilir. Tezkəsən alət poladları adətən çox tilli alətlərdə (frez, burğu, dartı) tətbiq olunurlar. Tərkibində 18% volfram və kifayət
qədər kobalt olan →polad çətin emal olunan materiallarda, 12% volfram və 6% vanadium olan polad həm kobud, həm də təmiz emalda, tərkibində az volfram (2%) və çox molibden olan poladlar isə aşağı yükləmədə tətbiq oluna bilir.
steel) Təbəqə ştamplaması təbəqə, lent və zolaq for- malı metal pəstahların təzyiq altında emalı üçün tətbiq olunan ştamplama üsuludur. Təbə- qə ştamplaması soyuq və isti halda aparıla bilir. Ştamplanacaq pəstahın qalınlığı 6 mm- dən kiçik olur. Qalınlığı 6 mm-dən böyük olan təbəqələri isti halda ştamplayırlar. Ştamplama zamanı yaranan hissənin səthi təbəqənin ilkin ölçüsündən böyük olur. Bu, təbəqənin qalın- lğının azalması hesabına baş verir. Soyuq halda emal zamanı pəstah çətinliklə deformasiyaya uğrayır. Nəticədə metalın ema- lına çox güc sərf olunur. Buna görə də, ştamp- lama üçün yaxşı axıcılıq qabiliyyətinə malik metallardan (azkarbonlu poladlar, orta karbon- lu poladlar) istifadə olunur. Təbəqə ştamplaması bölmə və formavermə əməliyyatlarına bölünür. Bölmə əməliyyatında pəstahın deformasiya olunan hissəsi materialın verilmiş kontur üzrə sürüşməsi nəticəsində bö- lünür. Buraya kəsmə, doğrama, deşmə və tə- mizləmə aiddir. Formavermə əməliyyatında pəstahın deformasiya olunan hissəsi öz for- masını və ölçüsünü dağılmadan dəyişir. Əymə, burma, uzatma, formavermə, yanlıqların qat- lanması, və s. bu əməliyyata daxildir. Təbəqə ştamplaması hərəkətli və hərəkətsiz hissələrdən ibarət ştamplarda yerinə yetirilir. İşçi hissələrə malik (puasson və matrisa) bu ştamplar arasında metal təbəqə deformasiya olunaraq lazımi şəkilə salınır (şəkil 1). Ştampın hərəkətsiz hissəsi stolda, hərəkətli hissəsi isə presdə bərkidilir. Ştampın işçi hissələri alət po- ladlarından hazırlanır. Ştamplanan hissənin dərinliyi nisbətən böyük olduqda bunun üçün pilləli ştempellərdən isti- fadə olunur (şəkil 2). Ştamplama prosesində öncə ştempelin ətrafındakı üzük təbəqəyə to- xunaraq onu müəyyən qədər deformasiyaya uğradır, təbəqəyə ilkin forma verilir. Növbəti addımda ştempel üzüyün içərisindən aşağıya tərəf hərəkət edərək təbəqəni daha dərinliyə basır. Xüsusi hallarda təbəqələrin ştamplanması zamanı elastiki matrisalardan istifadə olunur. Elastiki matrisa kimi rezin yastıqlı ştamplama və hidravlik ştamplama geniş yayılmışdır. Burada matrisa kimi rezin və ya su ilə dolu çənlərdən istifadə olunur. Təbəqə formaverici ştempellə aşağıya elastiki mediuma tərəf basılır. Bu zaman suda yaranan təzyiq metal təbəqəni ştempelə sıxır və ona ştempelin for- masını verir (şəkil 3). Bu, digər üsullara nisbə-
Təbəqə ştamplaması 255
tən daha əlverişlidir, çünki matrisaya ehtiyac yaratmır.
Şəkil 1. Təbəqə ştamplaması a-lövhənin bərkidilməsi və çəkilməsi, b-ştampla lövhəyə lazımi formanın verilməsi
1-ştempel, 2-tutqac, 3-dayaq üzüyü, 4-dartıcı üzük, 5-ilkin forma, 6-ştamplamadan sonra
Təbəqə ştamplamasının üstün cəhəti ondan ibarətdir ki, burada yüksək alət davamlığı və dəqiqlik, hamar səth, qısa emal vaxtı əldə olunur.
Şəkil 3. Rezin (a) və su (b) əsaslı təbəqə ştamplama A-B deformasiya sahəsi, 1-rezin təbəqələri, 2-qutu, 3-alt lövhə, 4-ştempel, 5-sapfa, 6-yapışdırılmış rezin təbəqələr üçün tutqac, a-hidravlik yastıq, b-rezin membran, c-ştempel, d-pəstah, e-sıxıcı maye
(alm. das Tiefziehen , ingl. Deep drawing) Təcil senzoru (və ya akselometr) texniki sis- temdə yaranan təcillənməni ölçmək üçün tətbiq olunan cihazdır. Təcillənmə cihazın daxilində yerləşdirilmiş, kütləyə təsir edən qravitasiya təbiətli olmayan qüvvələr əsasında yaranır. Təcil senzoru yay-kütlə prinsipi ilə işləyərək mütləq təcili ölçməyə imkan verir. Bu sen- zorların işləmə prinsipi onun quruluşuna görə iki qrupa bölünür. Mexaniki quruluşa malik olan senzorda, daxilində yaydan asılmış yükün (m) təcillənməsi əsasında onun aldığı yerdə- yişmə (x) ölçülür və təcil hesablanır. Ikinci qrup senzorlar pyezoelektrik (→pye- zoelektrik senzor) qüvvə ölçmə prinsipi ilə işlədiyindən, burada qüvvənin qiyməti əsas gö- türlür. Pyezoelektrik quruluşa malik təcil sen- zoru çox kiçik ölçüyə malikdir. Bu cihazlarda təcilin təyini üçün F=m ⋅ a düsturundan istifadə edilir. Yüklə 7,1 Mb. Dostları ilə paylaş:
|