Hisse 01 uz qabigi
Yüklə 7,1 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Uzununa dalğalar
Utilizasiya 303
Buna görə də, onlar məmulun bütün həyat tsiklini əhatə edən mərhələləri nəzərə alma- lıdırlar. Enerji, ətraf mühit və material dövriyyəsində aparılan qənaətcil texnologiyaların tətbiqi emal dövriyyəsini və ekologiyanın yaxşılaşdı- rılmasına imkan verir. Çox vaxt istehsalda əsas materialdan yaranan tullantılardan çox, kömək- çi materialların tullantıları daha çox problem yaradırlar. Məsələn, təmizləmə, yağlama üçün istifadə edilən mayelər və örtükçəkmədə istifadə edilən materialların utulizasiya döv- riyyəsinə daxil edilə bilməsi ilə çox uğur əldə etmək olar. Konstruksiyaların layihələndirilməsində aşa- ğıdakı qaydalara riayət etmək tövsiyyə olunur:
istifadə etmə. Burada imkan daxilində mate- rial çıxarılması ilə müşaiyət olunmayan ha- zırlama üsullarından istifadə etmək məqsədə- uyğundur (məsələn: dəqiq tökmə, təzyiq altında dəqiq emal və s.)
dan istifadə etmə. Bu halda elə materiallar seçilməlidir ki, onların utilizasiyası üçün istehsalatda və ya bazarda kifayət qədər işlənmiş texnologiyalar mövcud olsun.
zımdır ki, o köməkçi material olmadan və ya utilizasiya olunabiln köməkçi materialdan istifadə etməklə tətbiq edilə bilsin.
səs-küy və çirkli sudan yan keçiləbilən inteq- rasiya olunmuş texnologiyalardan istifadə olunur.
Zərərli materialdan imtina etmə. İstifadəsi zamanı insan həyatı üçün təhlükə yaradan materiallardan imkan daxilində imtina edilir. Belə materiallardan yan keçilməsi mümkün olmadıqda, onda onlar işarələnməli və seçilməsi asanlaşdırılmalıdır.
məyən və ya texnoloji cəhətdən çətin ayrı- labilən və seçiləbilən düyümlər və hissələr əlverişli sökülməyə uyğun hazırlanmalıdırlar.
(alm. das Recycling, ingl. Recycling) Uzatma materiallarda anizotrop mexaniki hal əldə etmək üçün aparılan məqsədli →deforma- siyadır. Məsələn, süni materialı uzadaraq gərginlik altında saxladıqda aşağı dərəcəli polimerlər düzlənirlər və kiçik kristallı sahələr uzatma istiqamətinə paralel yönəlirlər. Bu üsulla makromelukulalar arasında məsafə kiçilir və onların təmas səthləri çoxalır. Uzadıl- mış süni material öz mexaniki möhkəmliyini uzanma istiqamətində əhəmiyyətli dərəcədə artırır. Burada ilkin və yerli birləşmələr baş ve- rir. Eyni dəyişməyə metallarda yer alan Bauşinq effektində də rast gəlinir. Bauşinq effekti əvvəlcə bir istiqamətdə ilkin kiçik plastiki deformasiya ( ≤ 0,1%) olunmuş, sonra isə digər istiqamətə deformasiyaya uğra- dılmış kristallik materialın elastiklik sərhə- dinin məqsədli dəyişməsi (deformasiyada mü- qavimətinin azalması) ilə müşaiyət olunur. Metalı əvvəlcə bir istiqamətə plastik deforma- siya olunana qədər dartdıqdan sonra, onu əks istiqamətdə deformasiyaya məcbur edirlər. Be- ləliklə, elastiklik sərhədi azalır (şəkil 1). Səbəbi materialda olan dislokasiyaların qarşı- lıqlı maneəçiliyi ilə əlaqədardır. Bauşinq effekti tsiklik deformasiya altında işləyən me- talların → yorulma hallarının araşdırılmasında böyük praktiki əhəmiyyətə malikdir.
Şəkil 1. Bauşinq effektinin sxematik təsviri
(alm. das Recken, ingl. Stretching) Uzununa dalğalar yayılma istiqamətində yır- ğalanan dalğa növüdür. Şəkil 1-də harmonik uzununa dalğa göstərilmişdir. Bu dalğalar
Uzununa dalğalar 304
ρ / 3 4 +
= G K c L fasiləsiz bərk cismdə və ya mayelərdə, həm- çinin çubuqlarda yayıla bilir. Bu zaman cis- min elementləri həcmi dəyişməyə (dartılma, sıxılma) və forma dəyişməsinə (sürüşmə, kəsil- mə) məruz qalırlar. Onların dönməsi baş ver- mir. Elastik fasiləsiz cismdə dalğanın sürəti be- lə tapılır:
Bu düstur sıxlıqla bərabər sıxılmada (K) və sü- rüşmədə (G) material modulunu nəzərə alır. Bu dalğalar həm də təzyiq dalğalarıdırlar.
Şəkil 1 . Uzununa dalğanın yayılması
Mühitə təzyiq artırıldıqda yayılma isti- qamətində hissəciklər (atom və molekulalar) amplituda ətrafında irəli-geri yırğalanırlar. Yır- ğalanma keçdikdən sonra hissəciklər yenə öz əvvəlki vəziyyətlərinə qayıdırlar. Yırğalanma zamanı heç bir enerji itkisi baş vermir, yalnız hissəciklər arasında sürtünmə baş verir. Uzu- nuna dalğalara misal kimi qaz və mayelərdə səsin yayılmasıdır. →Enində dalğalar yalnız bərk cisimlərdə baş verdiyi halda, uzununa dal- ğalar həm də qaz və mayelərdə yarana bilir.
(alm. die Longitudinalwelle, ingl. Longitudinal wave )
Uzununa döymə maşınında →pəstah işçi his- səsi dördkünc və ya kalibrlənmiş formaya ma- lik dörd çəkic tərəfindən eyni zamanda, sürətlə mexaniki emal olunurlar. Pəstah eyni zamanda dörd tərəfdən zərbə aldığından eninə defor- masiya oluna bilmir. Bu, en kəsiyi çevrə olan hissələrin daxilində material boşalmasının qarşısı alır. Alətlər bir-birinə nəzərən 90° bucaq altında yerləşmiş qutu formalı →polad gövdədə yerlə- şirlər. Döymə zamanı zərbələrdən yaranan qüvvələr yalnız bir başa bünövrəyə ötürül- məyib, həm də bu polad gövdə tərəfindən qəbul edilir ki, nəticədə faydalı iş əmsalı yüksək olan döymə əməliyyatı raellaşdırılır. →Alətlər eksentrik vallar tərəfindən hərəkət etdirilən sürüngəclərlə əlaqələndirilirlər. Ek- sentrik vallar sürətlər qutusu üzərindən elektrik mühərriki ilə işə salınır. Eksentrik valların vəziyyətini tənzim etməklə emal olunan his- sənin ölçülərini dəyişmək olur. Döymə sis- teminin tərkibinə bərkitmə sistemi, diyirlənmə gedişləri, yükləmə və boşaltma mexanizmləri, və həmçinin soba da daxildir.
(alm. die Langschmiedemaschine, ingl. Long forging machine) Uzununa frez dəzgahı gövdə və dayaqdan ibarət olan, şaquli, üfüqi və maili səthlərin frez aləti ilə emalına imkan verən → metalkəsən dəzgahdır. Bu dəzgahlarda uzun və ağır hissə- lərin emalı səciyyəvidir. Uzununa frez dəzgah- larında dəzgahın stolu adətən bir istiqamətdə hərəkət edə bilir. Müasir dəzgahların konst- ruksiyasında isə stol həm də eninə istiqamətdə hərəkətli hazırlanır. Koordinat oxlarının (X,Y,Z) pəstah və alət arasında paylanması nəticəsində uzununa frez dəzgahının müxtəlif variantları alınır (şəkil 1). Aşağıdakı hallar mövcuddur:
Iki pəstah və bir alət koordinat oxuna malik dəzgah (şəkil 1a). Burada gövdə və dayaq bir-biri ilə vintlə bərkidilir. Dəzgahın stolu yönəldicilər vasitəsilə gövdə üzərində otur- dulur.
Yüklə 7,1 Mb. Dostları ilə paylaş:
|