Hududning shart-sharoitlari

Sug‘orish kanallarining gidravlik hisobi.

Trapetsiya shaklidagi sug‘orish kanallarining gidravlik xisobi quyidagi usullarda amalga oshiriladi:

1. 
   Tanlash yoki grafoanalitik usul.
   
2. 
   Poyarkov lineykasi yordamida.
   

Gidravlik xisobni bajarishdan maqsad kanaldagi suv chuqurligi va suvlarning xisobiy tezligini aniqlashdan iborat.
Muvaqqat ariq va shox ariqning gidravlik hisobini tanlash usulida bajaramiz. Hisoblarni quyidagi jadvallarda bajaramiz.
11-Jadval. Muvaqqat ariqning gidravlik hisobi.

b, m	h, m	m	n	ω, m	, m	R, m		C			S0, m/s	K0, m^3/s
0.3	0.05	1.25	0.03	0.02	0.44	0.04	0.19	15.01	2.85	0.05		1,24
	0.1			0.04	0.58	0.07	0.26	17.33	4.51	0.19
	0.15			0.07	0.72	0.10	0.3	18.80	5.64	0.41
	0.2			0.11	0.86	0.13	0.34	19.91	6.77	0.74
	0.25			0.15	1.01	0.15	0.36	20.83	7.50	1.15
	0.3			0.20	1.15	0.18	0.39	21.61	8.43	1.71

12-Jadval. Shox ariqning gidravlik hisobi.

b, m	h, m	m	n	ω, m	, m	R, m		C			S0, m/s	K0, m^3/s
0.3	0.3	1.25	0.0275	0.20	1.15	0.18	0.39	23.58	9.19	1.86
	0.4			0.32	1.43	0.22	0.44	25.02	11.01	3.52
	0.5			0.46	1.71	0.27	0.48	26.22	12.59	5.82
	0.6			0.63	1.99	0.32	0.52	27.27	14.18	8.93
	0.7			0.82	2.27	0.36	0.55	28.20	15.51	12.76
	0.8			1.04	2.56	0.41	0.58	29.04	16.84	17.52

Kanal tubining eni (b) kanal qurish mexanizmiga va suv sarfiga bog‘liq qabul qilinadi:

• 
  muvaqqat ariq uchun: b=0.4 m;
  
• 
  shox ariq uchun: b=0.8m.
  

Kanaldagi suv chuqurligi (h)ga bir necha qiymatlar berib jadvalni to‘ldiramiz.

• 
  muvaqqat ariq uchun: h=0.05; 0.1; 0.15; 0.2; 0.25; 0.3 m;
  
• 
  shox ariq uchun: h=0.3; 0.4; 0.5; 0.6; 0.7; 0.8 m.
  

Kanalning ichki qiyalik koeffitsienti (m) ni quydagicha qabul qilamiz.

• 
  o‘rta va og‘ir qumoq tuproqlar uchun m=1.0;
  
• 
  engil qumoq tuproqlar uchunm=1.25.
  

Kanalning g‘adir-budirlik koeffisenti (n) ni quydagicha qabul qilamiz.

• 
  muvaqqat ariq uchun: n=0.03;
  
• 
  shox ariq uchun:n=0.0275.
  

Kanalning jonli kesim yuzasi quyidagicha topiladi:
, m²
Kanalning xo‘llangan perimetri quyidagicha aniqlanadi:
,m
Gidravlik radius quyidagicha hisoblanadi:
, m
C-Shezi koeffitsienti quyidagicha aniqlanadi:

;
;
Suv sarfi xarakteristikasi (K) va suv tezligi xarakteristikasi (S) quyidagi formuladan hisoblanadi:

Hisob natijalari bo‘yicha funktsiyalarning grafiklari quriladi.
Xaqiqiy suv sarfi xarakteristikasi bo‘yicha grafikdan kanaldagi suvning xaqiqiy chuqurligi aniqlanadi.
shox ariq uchun:
Bu yerda:i-gidravlik xisobi bajarilayotgan kanalning xaqiqiy nishabligi.
Aniqlangan qiymati bo‘yicha va grafiklardan S₀va R₀ qiymatlar topiladi.
Kanaldagi suvning xaqiqiy tezligi quyidagicha topiladi:
shox ariq uchun:
Kanaldagi yuvilishga yo‘l qo‘yiladigan chegaraviy suv tezligi quyidagicha aniqlanadi:
shox ariq uchun:
- gidravlik radius R=1 bo‘lgan yuvilishga yo‘l qo‘yiladigan o‘rtacha tezlik,
QM va Q P.52.74 bo‘yicha quydagicha qabul qilinadi:

• 
  og’ir qumoq tuproqlar uchun: = 1,0 m/s
  

shox ariq uchun:
Shart bajarildi
Shox ariqda yuvilish bo‘lmaydi.
8. Yer ishlari hajmlari hisobi
4-jadval. Muvaqqat ariq bo‘yicha yеr ishlari hajmi hisobi jadvali.

Pikеtlar №	Masofa, м	Yostiqcha o‘lchamlari				Yostiqcha ko‘ndalang kеsim yuzasi, м^2	O‘rtacha ko‘ndalang kеsim yuzasi, м^2	Cho‘kish hisobga olinadigan yostiqcha hajmi м^3	O‘simlik qatlami qirqiladigan yuza, м^3	Qirqiladigan hajm, м^3	Izoh
		balandlik	Yuqorisi bo‘yicha eni	Pasti bo‘yicha eni	O‘rtacha eni
		hё	вю	вn	Вурт	Wё	Wурт	Wё	Wук	Wук
0		0,1	1,84	2,44	2,14	0,214
	100						0,20	22,39	241,39	12,07	b=0,4
1		0,09	1,84	2,39	2,11	0,19					а=0,1
	100						0,18	19,77	235,39	11,77	Нк=h0+0,1
2		0,08	1,84	2,32	2,08	0,166					m=1
	30						0,19	6,28	71,4	3,57	mт=1:3
2+30		0,1	1,84	2,44	2,14	0,214
Jami								∑		∑

Yostiqcha yuqorisi bo‘yicha eni quyidagicha aniqlanadi.

В_yu= b+2·а+2m·Нк+0,2·m_t, m

Bu yerda: b- kanal tubining eni, a - damba usti eni, m - kanalning ichki qiyalik koeffitsiеnti, m_t - kanalning tashqi qiyaligi, H_k - kanalning qurilish balandligi.

в_n = в_yu+ 2 · m_t · h_yo, м

Bu yerda: h_ё- yostiqcha balandligi. Yostiqchaning o‘rtacha eni quyidagicha

в_o‘rt =

Yostiqcha ko‘ndalang kеsim yuzasi quyidagicha:

W_yo= h_yo· в_o‘rt. м²

Yostiqchaning o‘rtacha yuzasi quyidagicha.

m²

Cho‘kish hisobga olingandagi yostiqcha hajmi:

W_yo= l_нк·W_o‘rt ·К_ch, м³

Bu yerda: l_нк- pikеtlar orasidagi masofa:

K_ch - gruntning cho‘kishini hisobga oluvchi koeffitsiеnt
Еngil quruq uchun - 1,2
O‘rta quruq uchun - 1,1
Og‘ir quruq uchun - 1,05

O‘simlik qatlami qirqiladigan yuza.

W_у.к = м²

O‘simlik qatlamining qirqiladigan hajmi.

W_o‘.q=0,05· W_o‘.q, м³

Foydalanilgan adabiyotlar:

1. 
   Xamidov M.X , Shukurlaev X.I , Mamataliev A.B – “Qishloq xo‘jaligi gidrotexnika melioratsiyasi”. Oliy o‘quv yurtlari uchun darslik. “Sharq” nashriyoti. Toshkent – 2008-yil.
   
2. 
   Raximbayev F.M , Shukurlaev X.I , Muxamedov O.Q , Begmatov I.A , Mamataliev A.B – “Qishloq xo‘jaligida sug‘orish melioratsiyasi” amaliy o‘quv darslik. Toshkent “Mexnat” – 1996-yil 328 bet.
   
3. 
   Raximbayev F.M va boshqalar. “Prakticheskiy gidrotexnicheskim melioratsiyam” Toshkent “Mexnat” nashriyoti – 1991-yil 392 bet.