Hüseynqulu sarabski KÖHNƏ baki

¹ Yer adıdır {red.) qənfet, pul atardılar. Dəf, dumbulu qızışdırıb gelini pərdə dalına aparar, taxtm üstiində oturdardılar.

Taxt belo düzələrdİ: evin yuxan başında küncdə iki qaltn, qırmızı, üzü zerli döşək, kəllədən yumru böyük mütəkkəlor, onun üstünden böyük bir püştü olardı. Sağ divardan sol divara bir mıx çalıb, gəlinin ıpək çarşabını o ıpin üstünə atardılar. Bu, boy ilə gəlin üçün bir guşo təşkil edərdi. Gəlin pərdənin dalmda qalardı.

Kendlardə pordə apannaq dəb idi. O bclo olardı; kendde gəlmı gün- düz aparardılar. Bu kenddon o biri kəndə və ya şohorə gəlin gətirəndə, gəlini çıxarıb faytona oturdardılar. İyirmi, otuz nəfər atlı olardı. Gəlin yola düşdükdon sonra pərdəni atlılardan birİnə verərdilər, onlar da atlarmi çapmağa başlardılar. Kim qabağa düşsəydi, pərdəni o birindən alardı. Bunlar çapa-çapa bir-birindən perdəni alardılar. Axırda, əvvolcə oğlan evinin qapısına bansı atlı çatsa idi, o atlıya xələt bağış- lardılar ve atın da alnına bir yumurta çırpardılar, Yolda çox atların nofəsi kəsilib bağn çatlardı vo ya yan yolda ölərdi.

Boyin anası eyninə misqalı tirmədən don geyərdi. Başına tirməşal salardı. Qonaqları e biri otağa dəvet edərdilər. Evdə yaxm qohum- oqrəba qalardı. Gedənlor de çıxıb gederdi. Birisi əlində ağ desmal, mis aftafa-ləyən, cananıaz (caym namaz) içəri girib evin bir torəfınə gatir- diklərini qoyar, lampalarm bir-ikisini aparardı. Evin işığı biro-iki aza- lardı. Bəy qapını açıb gəlin olan otağa daxil olardı.

Bəy gelinə dil-ağız etdikdən sonra, onun üzünü görmək isterdi. Gelin iki əlilə üzünii berk tutub açmağa qoymazdı. Golini öyrəderdiler ki, bəy gələndo sağ ayağını ondan qabaq onun ayağınm üstüno qoysun, onda həmişə gəlinin sözü onun yanında kesorli olarmış. Gəlin ayağmi bəyin ayağmm üstə qoyduqda, boy də başa düşerdi ki, golİn ondan üz- görümceyi istəyir. O zanıan oğlan əlıni cibino salıb qıza ya bir qızıl saat, ya qızıl zəncir, ya bir bacaqlı, ya da ki, üzük bağışlardı, Bexşiş gəlinin halal malı hesab edilerdi. Bu deqiqədə iki cavanın düşüncəsini, bir- birini görməmiş, tammamış, bir-birine qorib və yabançı olan iki gənc könülün çırpmtısını ifadə etmok çetindir. Qız: "GÖrəson mən oğlamn xoşuna gelecoyommi və ya oğlan mənim xoşuma gəlecəkmi?”; oğlan: “Göresən qız mənim xoşuma gələcəkmi və ya mon qızm xoşuna gələ- ceyəmmı?” - deyə düşünərdilər. GoncIərİn bu dəqiqələri onların gələ- cəkdə quracaqlan həyatın ilk saniyeləridir. Burada ya keçmiş zamana moxsus adi, yeknəsəq, rövnoqsiz bir həyat təınəli qurular və ya inqilab- dan qabaq Azorbaycan xalqını fəlakotlərə və uçuruınlara sürüklomək istəyərı çar üsuli-tdarəsinin murdar niyyetlərilə xalq arasında intişar ctdiriləıı cəhalət və avaııılıqdan doğan qanlı faciələrin ilk doqiqolori başlanardı. Çünki cvlənən bodbəxtlər əvəldən öz düşüncə və müha- kimolorilə ış görmeye imkan tapmamışlar. Çünki bunları ata-ana almış və ata-ana satmışdır. Bunlar mənfür adətlərin osiri olmuşlar.

Qız utana-utana üzünü açıb oğlana göstərir. Bundan sonra söhbet və tamşlıq başlayır.

Oğlanın atasmı təbrik edirler ki, oğlu kürekən olmuşdur vo qız ata- sına xebər verirler ki, qızı tapşınldl.

Bir neçə vaxtdan sonra oğlan evdən soyumağa başlardı. Qız qayın- qudanın, qayınatanın, baldızın, qaymananın hökmünə osir olar, onların dedi-qodusuna düşərdi. Qızm gününü göy əsgiye düyünlərdiler. Belə ki, tozogolin üst-başı cırıq, çətir balabirçəyi üzüne tökülmüş, başı kilkə, qönçə dodaqları giil kimi solmuş, üzü saralmış zavallı bir şoklo düşon qulluqçuya dönerdi. Əri qızı bu halda gördükdo, ondan daha da soyu- yardı. Yazıq qızın ata-anasını onxın yanına qoymazdılar, özünü də atası evine buraxmazdılar. Qohumluq düşmənçiliyo vo odavətə çevrilerdi. Ata-anasını görcək qız hoyatmdan şikayete başlardı. Cavabmda isə zavallı qız atadan və anadan bu sözləri eşiderdi:

- Qızım, səbir elə, ər ki var arvadın ikinci Allahıdır, cv sözsüz, gor əzabsız olmaz. Sen er evindən gora gcdocokson, papaq deyilsən kİ, başdan-başa qoyulasan.

Bır azdan sonra kişİ bu yazığın üstünə ikinci bir arvad alardı. İki gününün arasmda böyük mübarızo başlanardı. Bəzən bunlar bir-birini zohorloyib öldürordilər, Atadan-anadan, qohum-qardaşdan bir kömək olmazdı. Kənardan küpəgirən, işsiz, peşesiz, avam və cahil qanlar ıneydam daha da qızışdırardılar. Gəlin bır gün fiirsət tapıb özünün ağ- qızılını yığıb, evi alt-üst qoyub küçələrə düşər, ya özünü boğar, zehər- leyor, yandırar, yaxud da sefalətin murdar ağuşuna ve caynaqlarına atılardı. Orada onun gənc ömrü puç olardı. Bu xəbəri eşiden el vo oqroba “bu qız bizim papağımızı yerə soxdu”, - deye həyəcana gələrdi; şəhərdə bu ailoyə düşmən olanlar ve gözü götürməyonlər istehza etməyə baş- lardılar. Dətiqanlılar coşardılar. Qızrn qardaşından, əmisi və ya dayısı oğlundan biri gedib zavallı qızı doğrayardı, öz çürük esrinin acı mcy- vəsi olan bu zavallı gelinin ömrünə son qoyulardı. Bundan sonra hər iki tərəfm peşəsi dıvanxanalar qapısında vokil tutmaq vo rüşvot ver- mək olardı. Var-yoxdan çıxardılar, nəticədə isə qatil ya qurtarardı, ya da ki, sürgiin edilər, cavan ömrü Sibirdə çürüyərdi.