I. A. Axmedov, N. S. Saidxo‘jaeva

5.9-jadval. Mahsulotlarda va suvda radionuklidlar mavjudligining ruxsat 
etiladigan daraja
Mahsulot nomi 
Bk/l Bk/kg 
Ichimlik suvi 
18,5 
Sut, qaymoq, tvorog, pishloq
370 
Saryog‘, qo‘yiltirilgan sut 
1110 
Quruq sut 
1850 
Go‘sht, parranda, baliq, tuxum, go‘sht va baliq mahsulotlari 
1850 
Mol go‘shti va uning mahsulotlari 
1850 
Hayvon, o‘simlik va o‘simlik yog‘i 
370 
Kartoshka, ildiz mevalar, sabzavot, ko‘katlar, mevalar
740 
Non va non mahsulotlari, un, qand va krupa 
370 
Konservalangan poliz mahsulotlari, mevalar, asal
740 
Barcha turdagi bolalar ozuqasi 
370 
Quruq mevalar 
11100 
Quruq choy, dorivor quruq o‘simliklar 
14800 
O‘rmon ozuqa mahsulotlari (ildiz qismi yuvilgan) 
740 

---

125 
Hayvonlarni, chorvachilik binolarini, jihozlarni va ozuqalarni saqlashda ularning 
tozaligini ta’minlash uchun muhim tadbirlar o‘tkaziladi. Hayvonlarni yopiq suv 
manbalaridan sug‘orish amalga oshiriladi. Ularning go‘ngi jihozlangan maydonlarda 
to‘planadi.
Radiatsiyaviy ifloslanishga moyil bo‘lgan suv hayvonlari baliq va shunga 
o‘xshash mahsulotlarni istemol qilish tavsiya etilmaydi. O‘rmon mahsulotlarini 
nazoratdan o‘tgandan so‘ng mahalliy hukumat ruxsati bilangina istemol qilish 
mumkin.
Avariya holatlari natijasida inson sog‘ligiga xavf sodir bo‘lganda fuqaro 
muhofazasi ishlari bo‘yicha yoki favqulodda vaziyatlar organlari tomonidan o‘zini va 
oilasini nima qilmoq va qanday muhofazalanish to‘g‘risida xabar beriladi. Bular 
mahalliy organlar, mahalla fuqarolar yig‘ini, maktablar, ishxonalar, mansabdor 
shaxslar tomonidan orqali bo‘lishi mumkin. Unda (xabarda): 
1. Ish joyi, yashash joyi bo‘yicha radiatsiyadan yashirinish inshooti manzili; 
2. Ish joyi, yashash joyi bo‘yicha shaxsiy muhofaza vositalari, yod preparatlari 
olish joylari;
3. Ko‘chirish joyi manzili va telefon raqami.
4. Ko‘chirish hududi (manzil, telefon raqami);
5. Yaqin joydagi tibbiyot punkti, jamoat tartibini saqlash punkti va radiatsion 
nazorat punkti manzillari va telefon raqamlari;
6. Hududga biriktirilgan mansabdor shaxslarning familiyasi, telefon raqamlari. 
7.
 
Oziq – ovqatlarni istemol qilishning o‘ziga xos talablari. Oziq-ovqat 
mahsulotlarida radionuklidlar miqdorini kamaytirishga qaratilgan muhim tadbirlar- 
bu ularga to‘g‘ri ishlov berishdir. Unga bir nechta oddiy choralarni qo‘llash bilan 
erishiladi:
-sabzavot va mevalarni po‘stidan archish, bu bilan ularda stronsiy miqdorini 30-
40 % ga kamaytiriladi;
-
sabzavotlarni sho‘r suvda qaynatish bilan stronsiy miqdorini 50% gacha 
kamaytirish, toza suvda esa 30% kamaytirishga erishiladi; 
-go‘shtni ivitib qo‘yish bilan seziy -137 ni 90%gacha, qaynatish bilan 50% 
gacha erishish mumkin. Go‘sht qanchalik mayda bo‘laklarga bo‘linsa, suv qanchalik 
ko‘p bo‘lsa samara ham yuqori bo‘ladi.
-go‘shtni suyagidan ajratish, bunda radionuklidlarning ko‘p qismi suyakda 
qoladi.

---

126 
-qo‘ziqorinni ivitish bilan seziyni 30% gacha, qaynatish bilan 90% gacha 
erishiladi;
-sutni qayta ishlash bilan qaymoq, saryog‘, tvarog olish.
Organizmni radiatsiyaga qarshiligini oshiruvchi oziqlanish tartibini yaxshilash 
bilan ham natijaga erishish mumkin. Qora smorodina va shunga o‘xshash 
mahsulotlarni istemol qilish organizmdan radionuklidlarni chiqarishi mumkin, nur 
kasalligiga qarshilik ko‘rsatadi.
Namatak mevasining qaynatmasi yoki damlamasi organizmni erkin 
radionuklidlar ta’siridan himoya qiladi. Radiatsiyaga qarshi vosita sifatida sabzi, 
oblepixa, choydan foydalanish samarali natija beradi. 1945 yilgi Yaponiyaning 
Xirosima va Nagasaki shaharlarida yadro bombasini portlatishda tirik qolganlarni 
aksariyati ko‘k choy sababli deb biladilar. Radiatsiya ta’siriga tushganlar uchun 
lavlagi istemol qilish juda foydali hisoblanadi. Lavlagini xomlay, pishirilgan va 
umuman har qanday holatda istemol qilish foydalidir.