I. A. Axmedov, N. S. Saidxo‘jaeva
Nurlanish ta’sirining biologik oqibatlari
Yüklə 5,01 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Chegaraviy doza.
|
3.2. Nurlanish ta’sirining biologik oqibatlari Ionlashtiruvchi ta’sirning biologik ta’sirining murakkabligi shundaki nurning ko‘rinmasligi va sezgi organlarimizga sezilmasligidadir. Shuning uchun ham u xavfli. Chunki ta’sirning ma’lum vaqtdan so‘ng aniqlanishi ma’lum darajada kechikadi, ta’sirning oqibatini og‘irlashishiga ta’sir qiladi. Optik diapazonlardagi nurlardan farqli radioto‘lqinlar to‘qimalarni qizdiradi va issiqlik sifatida bildiradi. Ionlashtiruvchi dozada ham organizlarimiz bildirmasligi mumkin. Kosmanavtlarda ionlashtiruvchi nurlanishni ko‘zini yumganda bildiradi. Unda ko‘zda yonish, uchqun sifatida ko‘rinadi. Bu ionlashish jarayonini belgisidir. Shunday qilib nurlanish energiyasi obyektni nurlantirishga sarflanadi, obyektda yutiladi. Quyida (3.2-jadval) turli xil ekvivalent dozalarda biologik ta’siri ko‘rsatilgan. 64 3.2-jadval. Nurlanish bir martalik effektiv dozasining biologik ta’siri Ekvivalent doza, ber Biologik effekt 5-10 Alohida sezilishlar 10-25 Katta yoshdagilar uchun sezilarli ta’siri bilinmaydi, ona qornidagi embrion bosh miyasini zararlashi mumkin. 25-50 Vaqtinchalik erkaklik stirellashuvi. Qon tarkibi o‘zgarishi mumkin. 50-100 Qon tarkibida o‘zgarish. Immunitetni buzilishi. 100-200 Immunitet etishmovchiligi 200-400 Ish qobiliyatini yo‘qotish. Invalidlashish. 400-500 Suyak to‘qimalarini(ilik) og‘ir zararlanishi. 50% lik o‘lim. 600 -1000 Ichak shilliq moddalarini og‘ir zararlanishi. 3-12 kunda 100% o‘lim. 1000-10000 Koma holati. 1-2 soatda o‘lim. N>10000 Nurdan o‘lim. Chegaraviy doza. “Radiatsion xavfsizlik normalari” (Rossiya) da chegaraviy doza belgilangan. Unga itoat etish nurlanishdan biologik effekt ta’siri bilan klinik oqibatlar bo‘lmasligini ta’minlaydi. Nurlanishning odam organizmiga ta’siri uning xususiyatlariga va dozasiga bog‘liq holda turli xil oqibatlarga olib keladi. Quyida turlicha ekvivalent dozadagi nurlanishning bir martalik effektiv dozasi (3.3-jadval) keltirilgan. 3.3-jadval. Radiatsiyaning chegaraviy dozalari to‘g‘risida ma’lumot Me’yorlanadigan miqdor Chegaraviy doza xodimlar* (A guruxi) aholi Effektiv doza Har qanday 5 yillik uchun o‘rtacha 20 mZv, ammo yiliga 50 mZv/yil dan ko‘p emas. 1 mZv/yil har qanday 5 yilga, ammo 5 mZv/yil dan ko‘p emas. Ko‘z gavxarida, terida**, qo‘l va ayoqlar panja va yuzalarida yillik ekvivalent doza 150 mZv 500 mZv 500 mZv 15 mZv 50mZv 50mZv |