I bap. Berdaq hám qaraqalpaq jazba ádebiy tili a túrkiy tillerde kórkem shıǵarma tiliniń izertleniwi

Orın sepligi
Shayırdıń shıǵarmaları tilinde orın sepliginiń -da// -de//-dá, -ta//-te//-tá affiksleri qollanıp, mánisi boyınsha is hárekettiń keńisliktegi waqıtın, ornın, mákanın bildirip, gáptiń qurılısında pısıqlawısh hám tolıqlawısh xızmetin atqaradı. Orın pısıqlawısh:
A) Dawıslı hám únli dawıssız seslerge tamamlanǵan sózlerge -da//-de//-dá sıńarları jalǵanıp, orın sepliginiń bul affiksi eń ónimli jumsalǵan. Zattıń tiykarǵı ornın bildirip kelgen: Bul awılda ógizlerden bir ózi/1,35/, Dáryada sanduqnı kórdi/Sh,145/, Yurt shul yerde úch bólúndi/Sh,166/, Sahrada ósken búlbúli/1,172/, Shopan bol tuwǵan jerińde/1,48/, Janım aman júrse bul shiyrin tánde/1,62/.
B) únsiz dawıssız seslerge tamamlanǵan sózlerge -ta//-te//-tá sıńarları jalǵanǵan: Sheriń tarqar jurtta batır márt bilán /1,53/, Jasap góne qamıs qosta /1,189/, Suwıqta júrerge onıń halı joq /1,60/.
V)Waqıtlıq mánidegi atlıqlar orın sepliginde belgili bir waqıttı ańlatıp keledi: Qısta baydıń malın baqsań/1,52/, Jılqı jılda xalıq shuwladı/1,59/, Háftada bir dáryanı kór/Sh,1,147/, Hesh waqıtta zalım qolında barın/1,76/.
Orın sepliginiń affiksleriniń jalǵanıwında da turaqlı izbe-izliktiń joq ekenligi yaǵnıy únsiz dawıssız seslerge tamamlanǵan sózlerge -da//-de//-dá variantları jalǵanıwı ushırasadı: Mıń bala yawmıtda qaldı/Sh,165/, Sárdarı qalfaqda boldı/Sh,165/, Orusda bar gubernatır/Sh,165/.
G)Orın sepliginiń affiksleri jasırın formada qollanıp, ataw sepligi menen ańlatılıw faktleri ushırasadı: Jası elli sıǵır jılı, Bul bir aytqan hikayatı/1,112/, Keneges, Mańǵıt-Qoruǵ Jupar, Sháhrisábiz-xıtay, qıpshaq bar, Jiydeli baysında-qońırat bar, Bir neche yıl bolǵan eken /Sh,166/, Bul mısaldaǵı «sıyır jılında», «Qoruǵ Juparda», «Sháhrisábizde» degen sózlerdegi orın sepliginiń affiksi qosıq qatarınıń buwın teńligin saqlaw ushın jasırın formada qollanılǵanın kóremiz.
Orxon-Enisey esteliklerinde orın sepligi -ta//-te, -da//-de affiksleri arqalı ańlatılǵan: tashda-tasta/Ton,4/, ilte-elde /ktm,3/, qaǵanta-qaǵanda /ktm,11/, yerde-jerde /ktm,4/. Qashǵariydiń miynetinde de orın sepliginiń -da//-de, -ta//-te affiksleri jumsalǵan: yerde/1,284/, ishta/1,349/, evde-úyde /11,114/.
Berdaq shıǵarmaları tilinde házirgi tilimizge salıstırǵanda orın sepliginiń únli dawıslı sıńarı siyrek ushırasadı. Bul jaǵday XVIII ásirdegi yuridikalıq hújjetlerdiń tilinde de bayqaladı¹⁵³.