E) Tabu sózler
Adamzat jámiyeti rawajlanıwınıń dáslepki basqıshlarında adamlar ózin qorshaǵan ortalıqtaǵı zat hám qubılıslardıń, olardıń qásiyetlerin tolıq túsinbey, ayırım zat hám qúbılıslardı «kiyeli, káramatlı zatlar» dep túsinip, solay qabıllap olardıń tuwra atamasın aytıwdan ózlerin saqlaǵan. Solay etip, olardı ózlerinshe ekinshi bir sóz benen almastırǵan. Bunday qubılıslarǵa hár qıylı tábiyat qubılısları, kúnniń suwıtıwı, ısıtıwı, gúldirmamanıń gúrkirewi, jasınnıń túsiwi, shaqmaqtıń shaǵıwı, kúnniń tutılıwı h.t.b. Qubılıslar kiredi. Túrkiy xalıqlarında erteden kúyewiniń, onıń ata-anası, aǵayin tuwǵanı, hátte sol urıwdan bolǵan barlıq adamlardıń atın aytıp shaqırıw qadaǵan etilgen. Bul jaǵday kelinshektiń olarǵa degen húrmet-izzetin, sıylasıǵın da ańlatatuǵın bolǵan.
Shayırdıń dóretpeleri tilinde az sanda bolsa da bunday qadaǵan etiwden payda bolǵan tabu sózleri ushırasadı:
Kelin qarar qaynaǵaǵa,
Xızmetin eter ataǵa/90/,
Hám qáyinge bolıp jeńge,
Jat ellerde tursań kelin/90/,
Qaptalında eki biykesh,
Siyne-sánli, tursań kelin/90/,
İsenbe aǵa jeńgeńe,
Quwanba taqqan teńgege/36/,
Qostarım dep erme oǵan,
Súygenińe hesh oylanba/36/.
Bul mısallardaǵı «qaynaǵa» sózi kúyewiniń jigit aǵaları, jası úlken er adamlar, «ata» sózi kúyewiniń ákesi, «qayin» sózi kúyewiniń inileri, «biykesh» sózi kúyewiniń qarındasları degen mánilerdi bildiredi. «Qostar» sózi ómirlik joldas degen túsinikti ańlatadı. Qaraqalpaq tilinde ómirlik joldas degen mánini ańlatıw ushın «biziń úydegi, biziń úydiń adamı, usı úydiń kisisi, pálensheniń aǵası» sóz dizbekleri de qollanıladı. Biraq bul dizbekler shayırdıń shıǵarmalarında ushıraspaydı.
JUWMAQ
XIX ásir qaraqalpaq xalqınıń siyasiy-jámiyetlik hám mádeniy turmısında ayrıqsha iz qaldırǵan dáwir boldı. Bul dáwirde qaraqalpaq xalqınıń tiykarǵı bólegi («tómengi qaraqalpaqlar») Xiywa xanlıǵınıń aymaǵına Ámiw dáryanıń Aral teńizine quyar ayaǵına mákan basıp, otırıqshı xalıqqa aylandı. Xalıqtıń mádeniy ómirinde de úlken ózgerisler júz berip, qaraqalpaq jazba ádebiyatı hám qaraqalpaq jazba ádebiy tili qáliplese basladı. Qaraqalpaq jazba ádebiy tiliniń payda bolıwına yarım kóshpeli qaraqalpaq xalqınıń Xorezm oypatına- ózleriniń ata mákanına onlaǵan ásirden keyin qayta aylanıp kelip ornalasıwı, bul jerde jasawshı túrkiy xalıqları, ásirese ózbek xalqı menen tıǵız siyasiy hám mádeniy qarım-qatnasta bolıwı múmkinshilik jarattı. Usınday qarım-qatnaslar nátiyjesinde ásirdiń basında sanawlı meshit hám medreseler ashılǵan bolsa, on toǵızınshı júz jıllıqtıń aqırına kelip olardıń sanı Qaraqalpaqstan aymaǵında segiz júzge shamalas boldı. Bul mekteplerde arab grafikasına tiykarlanǵan jazıw-sızıw isleri jolǵa qoyılıp arab, parsı hám Orta Aziyalıq túrkiy ádebiy tilinde jazılǵan kóp sanlı kórkem ádebiy, ilimiy hám diniy mazmundaǵı kitaplar oqıtıldı. Bul jaǵday qaraqalpaq xalqınıń milliy sana seziminiń ósiwine tásir etip sawatlı, bilimli adamlar qatlamınıń payda bolıwına alıp keldi. Xalıqtıń arasına islam mádeniyatınıń taralıwında din iyeleri shayıq, axun, iyshanlar, olardıń suwpıları, arab grafikasına tiykarlanǵan aǵartıwshılıq jumısların alıp barıwda - damullalar (mollalar), xalıqtıń ruwxıy mádeniyatın áwladtan-áwladqa jetkeriwde teńi-tayı joq xızmet atqarǵan - jıraw, baqsılar, xalıqtıń mádeniy ómirinde jańalıq bolǵan eski qol jazbalardı, dástanlardı kiráátke salıp kórkemlep oqıw óneri -qıssaxanlıq hám olardı atqarıwshı - qıssaxanlar hám taǵı basqalar óz zamanınıń sawatlı, bilimli adamları bolıp jetilisti. Qaraqalpaq jazba ádebiyatı hám ádebiy tiliniń payda bolıwında qaraqalpaq klassik shayırlarınıń xızmeti ayrıqsha boldı. XIX ásirge shekem qaraqalpaq xalqında ádebiy dóretiwshilik folklorlıq dástúrler úlgisinde ádebiy tildiń awızeki formasında dóretilip kelgen bolsa, bul dáwirde qaraqalpaq klassik shayırları (Kúnxoja, Ájiniyaz, Berdaq, ótesh) ózleriniń qosıqların endi jazba túrde dórete basladı. Solay etip, qaraqalpaq jazba ádebiy tiliniń qáliplesiwine tiykar salındı. Bul protsesste qaraqalpaq klassikalıq poeziyasınıń biyik shıńı, óz zamanınıń tereń oyshılı, ilimpazı hám danıshpan shayırı Berdaq Ǵarǵabay ulınıń dóretpeleri ayrıqsha orındı iyeleydi. Onıń 20 mıń qatarǵa shamalas ádebiy miyraslarında, qaraqalpaq xalqınıń ótken ásirdegi turmısın epikalıq baǵdarda keń túrde bayanlaytuǵın «Shejire», «Xorezm», «Amangeldi», «Aydos biy», «Ernazar biy», «Qulen bolıs», «Ráwshan», «Erkebay» poemalarında sol dáwirdegi qaraqalpaq xalqınıń kúndelikli turmısınıń barlıq tarawların ózinde sáwlelendirgen sózler qollanılǵan. Onıń shıǵarmaları tilin tereń hám hár tárepleme úyreniw arqalı XIX ásirdegi qaraqalpaq xalqınıń sóylew tiliniń qanday bolǵanlıǵı tuwralı tolıq maǵlıwmatqa iye bolamız.
«Berdaq shıǵarmalarınıń tili» degen atamadaǵı monografiyamızda shayır shıǵarmaları tilin ilimiy talqıǵa salıw ushın biz tárepinen tómendegi jumıslar islendi. Birinshiden, shayır jasaǵan hám shıǵarmaların dóretken dáwirdiń siyasiy-jámiyetlik hám ádebiy protsesi úyrenildi; ekinshiden, izertlenip atırǵan dáwirdegi ádebiy tildiń rawajlanıw jaǵdayları, rásmiy is qaǵazları hám kórkem ádebiyat stilleriniń qálipleskenligi anıqlandı, bul stillerde jazılǵan úlgiler úyrenildi; úshinshiden, xalıqtıń awızeki sóylew tili hám dialektleri materialları shayırdıń shıǵarmaları tiline salıstırıw baǵdarında bayanlanıldı, xalıqtıń awızeki sóylew tili menen kitabiy tildiń bir-birine tásiri máselesi sóz etildi; tórtinshiden, xalıqtıń awızeki sóylew tilinde, folklorlıq shıǵarmalarda qáliplesken tildiń kórkemlew quralların, turaqlı sóz dizbeklerin shayırdıń qanday dárejede qayta islegenin, oǵan qosımsha qanday funktsiyalar júklegeni anıqlanıldı; besinshiden, shayır shıǵarmalarınıń sózlik quramında jumsalǵan sózlerdiń qaysıları házirgi qaraqalpaq ádebiy tiliniń sózlik qorında saqlanǵanın hám qaysıları gónerip shıǵıp qalǵanlıǵı kórsetip ótildi; altınshıdan, shayır dóretpeleriniń fonetika-morfologiyalıq hám sóz jasaw qurılısı analiz etildi. Bul baǵdarda izertlew júrgizbey turıp Berdaq shayırdıń qaraqalpaq jazba ádebiy tilin payda etiwdegi xızmetin anıqlaw hám onıń shıǵarmalarınıń grammatikalıq qurılısınıń ózine tán ózgesheliklerin anıqlaw múmkin bolmas edi.
Shayırdıń dóretpeleriniń tilinde, qaraqalpaq jazba ádebiy tiliniń ólshemleri ulıwma xalıqlıq sóylew tiliniń tiykarında qálipleskenin kórsetetuǵın fonetika tarawında tómendegidey belgiler bar:
A) sózdiń basında qatar kelgen dawıssız seslerdiń hám «l», «r» sonor dawıssızınan baslanatuǵın basqa tillerden ózlestirilgen sózlerdiń aldına protezalıq dawıslı seslerdiń jalǵanıwı (rus-orıs, reń-ireń, Platon-Aflatun, rumal-oramal);
B) Keyingi buwınlarda erinlik dawıslılardıń (u, ú) ornına qısıq dawıslı «ı», «i» seslerdiń jumsalıwı: otız-otuz, toǵız-toqquz;
V) Sózdiń ortasında «q», «k», «p» sesleriniń únli dawıssızlarǵa aylanıwı: toǵız-kitabıy tildegi toqquz, segiz-sákkiz,
G) Almasıq sózlerde «o» erinlik dawıslısınıń ornına ashıq dawıslı «a» sesiniń jumsalıwı: onıń-anıń/144/, olar-alar;
D) Sońǵı buwınlarda qol jazba dóretpelerindegi «á» sesiniń ornına «e» sesiniń qollanıwı: kórgen eken – qórgán ekán/Sh/, bárshesi-bárchási/Sh,140/;
E) «m» sonorınıń ornına «b» únli dawıssızınıń jumsalıwı: munda-bunda,túzmák-dúzbek/Sh,141/, kúlmásmán-qulmespen/Sh,147/, atma-atpa/Sh,145/;
J) «f» juwısıńqı dawıssızınıń ornına jabısıńqı «p» sesiniń qollanılıwı: fatiha-pátiya/Sh,149/, safar-sapar /Sh,158/;
Z) Affrikat «ch» fonemasınıń ornına juwısıńqı «sh» sesiniń qollanılıwı: úch/Sh,148/-úsh, cháchán/Sh,157/-sheshen:
İ) q, x fonemalarınıń qollanılıwı: xıyat-qıyat, Xıtaybek-Qıtaybek;
K) Kitabıy tildegi «y» fonemasınıń ornına «j» fonemasınıń jumsalıwı: yol-jol, yılqı-jılqı, yurt-jurt;
L) «ǵ» fonemasınıń ornına juwısıńqı «w» fonemasınıń jumsalıwı: yaǵ/Sh,146/-jaw, taǵ/Sh,153/-taw;
M) Kitabıy tildegi «sh» fonemasınıń ornına «s» fonemasınıń qollanılıwı: qısh/Sh,148/-qıs, besh/Sh,141/-bes, kishán/Sh,167/-kisen.
Shayırdıń dóretpeleriniń morfologiyalıq qurılısın úyreniw házirgi qaraqalpaq ádebiy tiliniń grammatikalıq normaları sol dáwirde qáliplese baslaǵanınan derek beredi. Atlıqlardıń tartım, san, seplik, betlik kategoriyaları kitabıy tilge tán bolǵan ayırım belgilerdi esapqa almaǵanda tiykarınan házirgi tilge sáykes keledi.
Orta Aziyalıq túrkiy ádebiy tiline tán bolǵan ayırım sózlerden basqa kelbetlik hám onıń dárejeleri, sanlıq hám almasıq sóz shaqabı da házirgi tilimizge tolıq sáykes keledi.
Feyiller bolımlı, bolımsız, múmkinlik hám múmkinsizlik aspektleriniń birinde jumsalǵan. Feyildiń funktsional formalarında ayırım kitabıy tilge tán bolǵan belgiler kelbetlik feyildiń -gán//-kán, -an//-en, -mısh//-mish, hal feyildiń -ub//úb, -ıb//-ib, -b, -mayın//-meyin, -ǵunsha//, atawısh feyildiń -ısh//-ish, -ush//-úsh affiksleri ushırasqanı menen tiykarınan házirgi tilimizde jumsalatuǵın formalar basım kópshilikti quraydı. Bet-san kategoriyasında birinshi bette qısqarǵan formalarda -ám//-em (almam, barmam) jumsalǵan. Feyildiń dárejeleri awıspalı hám awıspasız feyillerden jasalıp meyil kategoriyasıda buyrıq meyildiń -ay//-ey, -alı//-eli, -qıl//-kil formalarınan basqa affikslerdiń fonetikalıq sıńarların esapqa almaǵanda tiykarınan házirgi tilimizge sáykes keledi. Ráwish sóz shaqabınıń mánilik túrleri hám dárejeleriniń házirgi tilimizden ayırmashılıǵı joq.
Shayırdıń dóretpelerinde jumsalǵan kómekshi sózler (tirkewish, dáneker, janapay) sózlerdi sintaksislik baylanıstırıw xızmetin atqarǵan. Modal, tańlaq hám eliklewish sózlerde tiykarınan házirgi ádebiy tilimizdegi formalarda hám mánilerde jumsalǵan. Sóz jasaw qurılısı shayırdıń dóretpelerinde qaraqalpaq ádebiy tilin hám onıń leksikasın bayıtıwda eń tiykarǵı orınlardan birin iyeleydi. Sózlerdiń jasalıwında affiksatsiya, morfologiya-sintaksislik usıl tiykarǵı orındı iyeleydi. Atlıq sózlerdiń jasalıwında ónimli hám ónimsiz jumsalatuǵın affiksler qatnasqan. Affiksatsiya usılı menen sózlerdiń jasalıwında arab-parsı tillerinen kirgen jalǵawlar jumsalǵanın kóremiz. Feyil sóz tiykarınan atawısh sózlerdiń jasalıwı ónimli ushırasıp olar quramlı hám birikken atlıqlardı jasaǵan. Atawısh sózlerden kelbetliklerdiń jasalıwında ayırım ózlestirilgen prefiksler qatnasqan. Feyil sózler atawısh hám tiykar feyillerden affiksatsiya hám sóz birigiw usılı menen jasalǵan. Morfologiya-sintaksislik (analitikalıq) usıl menen feyiller jasalǵanda eki tiykar feyildiń yamasa atawısh sózlerge kómekshi feyillerdiń dizbeklesiwi arqalı jasalǵan. Ráwishler affiksatsiya, analitikalıq hám advervializatsiya usılları menen jasalıp házirgi tilimizge sáykes keledi.
Shayır dóretpeleri sózlik quramınıń tiykarın ulıwma túrkiy hám qaraqalpaq tiliniń túpkilikli sózlik qatlamı quraydı. Túpkilikli túrkiy sózler qatlamında túrkiy tilleriniń payda bolıwınıń dáslepki basqıshı-altay qatlamına tiyisli sózler saqlanǵan. Túpkilikli túrkiy sózler qatlamı tematikalıq toparlarǵa ajıratılıp úyrenilgende, shayır jasaǵan dáwirdegi sotsial-ekonomikalıq, siyasiy-jámiyetlik hám mádeniy turmıstıń barlıq tarawları boyınsha sol dáwirdegi jer suw atamaları, ruwlıq, qáwimlik birlespeler hám at qoyıw mádeniyatına baylanıslı sózler anıqlandı. Sonıń menen birge shayırdıń qosıq hám poemalarında basqa tillerden qıtay, arab-parsı, orıs hám taǵı basqa hind-evropa tillerinen ózlestirilgen sózler ushırasadı.
A) Shayır shıǵarmalarınıń sózlik quramında ushırasatuǵın qıtay tilinen ózlestirilgen sózler qaraqalpaq tiline basqa tillerden sóz ózlestiriwdiń eń eski qatlamın quraydı.
B) Shayırdıń shıǵarmaları tilinde arab-parsı tillerinen ózlestirilgen sózler de kóplep ushırasadı. Bul sózlerdiń kelip kiriwiniń deregi bir jaǵınan Orta Aziyada islam dininiń en jayıwı menen baylanıslı bolsa, ekinshi jaǵınan Orta Aziyalıq túrkiy ádebiy tili arqalı kelip kirgen. Bul sózlerdiń kelip kiriwinde Xorezm oypatında qońsılas otırǵan xalıqlardıń (ózbek, túrkmen) tiliniń belgili dárejede úlesi bolǵan. Arab-parsı tilinen ózlestirilgen sózler bir qatar semantikalıq ózgerislerge ushıraǵanın kóremiz. Sonday-aq, shayırdıń dóretpeleriniń sózlik quramında ótken ásirdiń aqırında orıs tilinen kirgen sózler de ushırasadı. Basqa tillerden kirgen sózler qaraqalpaq tili nızamlılıqlarına beyimlesip, fonetika-morfologiyalıq ózgerislerge ushıraǵan.
Berdaq dóretpelerinde jumsalǵan sózlerdiń semantikalıq ózgesheliklerin úyreniw onıń qaraqalpaq tiliniń sózlik quramın mánilik jaqtan bayıtıwǵa qosqan úlesin anıqlawǵa múmkinshilik beredi. Shayır shıǵarmalarınıń semantikalıq ózgesheliklerin anıqlawda sózlerdiń kóp mániligi, sózlerdiń metaforalıq, metonimiyalıq, sinekdoxalıq usıllar menen awıspalı mánilerde qollanılıwı, sinonim, antonim, omonim, dáwir koloritin kórsetiwshi gónergen sózler hám turaqlı sóz dizbekleri úyrenildi, olardıń shayırdıń shıǵarmalarındaǵı qollanıw ózgeshelikleri kórsetildi. Shayırdıń shıǵarmalarında qollanılǵan bul sózler dáwir shınlıǵın kórkem súwretlewge, tásirli hám qaytalanbas qaharman obrazların jasawǵa, shıǵarmanıń mazmunın bayıtıwǵa járdem etken. Shayır dóretpeleriniń sózlik quramındaǵı ulıwma qollanıwshı hám funktsional sheklengen leksika izertlendi. Ásirese, shayırdıń dóretpelerinde jumsalǵan tiykarǵı sózlik qorǵa kirmeytuǵın qollanıw órisi sheklengen awızeki sóylew tiliniń birlikleri, mádeniyatsız sózler, dialektizm, qásiplik sózler, jargon, tabu sózler tereń úyrenildi. Bul toparǵa kiretuǵın sózler ózleriniń tásirligi, ótkirligi menen ajıralıp shayırdıń sóz qollanıwdaǵı ózine tán stillik ózgesheliklerin anıqlawǵa járdem beredi. Shayır bul toparǵa kiretuǵın sózlerdi ólshemi menen qaharmanlardıń minez-qulqın, oy órisin kórsetiw, tásirli etip jetkeriw ushın óz ornında sheberlik penen paydalanǵanın kóremiz.
Ulıwma juwmaqlastırıp aytqanda, Berdaq Ǵarǵabay ulınıń ádebiy miyrasları tili XIX ásirdegi qaraqalpaq xalıq tiliniń rawajlanıw baǵdarların ózinde tolıq sáwlelendirgen. Qaraqalpaq jazba ádebiy tiliniń qáliplesiwinde tiykarǵı orındı iyeleydi. Shayır menen zamanlas klassik shayırlardıń hesh biriniń dóretpeleri sol dáwirdegi qaraqalpaq tili tuwralı Berdaq shıǵarmaları kibi bay maǵlıwmat bere almaydı. Kúnxoja hám ótesh shıǵarmalarında diyxanshılıq, mal sharwashılıǵına baylanıslı sózler menen turmıslıq leksika tiykarǵı orındı iyeleytuǵın bolsa, Ájiniyaz shıǵarmaları Orta Aziyalıq túrkiy ádebiy tildegi abstrakt máni ańlatatuǵın kóp sanlı arab-parsı sózleriniń jumsalıwı menen ajıralıp turadı.
Qullası, Berdaq babamızdıń qaraqalpaq jazba ádebiy tiliniń qáliplesiwindegi tiykarǵı xızmetleri tómendegi- lerden ibarat:
Birinshiden, Berdaq babamız qaraqalpaq tiliniń tazalıǵı ushın gúresti. Ol ádebiy tilde qarapayım xalıq ushın túsiniksiz Orta Aziyalıq túrkiy ádebiy tili ushın tán bolǵan arab-parsı sózlerdi azayttı. Bul tuwralı shayır óziniń «Wáspim meniń» qosıǵında
«ózim amıy, tilim túrkiy,
Joqtı arab-parsım meniń»
-dep jazdı. Bunı qosımsha, Berdaq shayırdı óz kózi menen kórgen qoldawlı urıwınıń beskempir tiyresinen Xojalepes ǵarrınıń Abbaz Dabılov hám Kósherbay Berdimuratovlarǵa 1950-jılı bergen tómendegidey maǵlıwmatı da tastıyıqlaydı:
«Berdaq sóylegende bir tap penen, áste, biraq salmaqlı sóyleytuǵın, tili házirgi ózimiz sóylep júrgen naǵız qaraqalpaqsha bolıp, ishine jekke siyrek adamlardıń qulaǵına qanıq parsı hám arabıy sózlerdi qosıp ta sóyleytuǵın edi».
Ekinshiden, Berdaq jazba ádebiy tildi ulıwma xalıqqa túsinikli awızeki sóylew tiline jaqınlastırdı. Orta Aziyalıq túrkiy ádebiy tilindegi eski grammatikalıq formalardıń ornına kóbirek xalıqtıń tilindegi qosımtalardı qollandı. Ádebiy til normaların bir qansha jetilistirdi. Ol ádebiy tildi jańa kórkemlew quralları menen, ásirese yumor-satiralıq súwretlew quralları menen bayıttı. Onı shayırdıń yumor-satiralıq qosıqlarınıń tilinen kóriwge boladı. Máselen, «Kálan usta» qosıǵında «Beyishke qursań bul qapını, Sen sıymassań Kálan usta», yamasa «Hesh waqıt shoshqa-shoshqanı, Azıwlasıp jarǵan emes» (Bolǵan emes), -dep jazadı.
Úshinshiden, Berdaq óz shıǵarmalarınıń kópshiligin jazba túrde dóretken. Onı kórkemlep bayanlawdıń jazba stilge tán belgilerinen kóriwge boladı. Máselen, Xalıq ushın, Jaqsıraq, Pana ber, Aqıbet h. T. B. Qosıqları hám on poeması bunıń ayqın dálili. Shayır «Aqmaq patsha» poemasınıń kirisiw bóliminde «Jazdım bir jıl-on eki ay, Qapalı kewlim xosh bolmay» -dep jazadı, yaǵnıy 2700 qatardan aslam bul poemanı 12 ayda jazıp pitkergenin bildiredi.
Tórtinshiden, shayırdıń kóplegen qosıq qatarları óziniń tereń mániligi, joqarı kórkemligi menen xalıq arasında keńnen tanımalıqqa iye bolıp aforizmlerge aylandı. Máselen,
Jigit bolsań arıslanday tuwılǵan,
Udayına xızmet etkil xalıq ushın
Bardıń isi párman menen,
Joqtıń isi árman menen,
Bıltırǵıdan bıyıl jaman,
Qalay-qalay boldı zaman,
Sheńgelge qonǵan búlbúldiń,
Shımshıq qurlım sáni bolmas h.t.b.
Besinshiden, Berdaq óz dóretpelerinde sóz tańlawǵa itibarlılıq penen qatnas jasadı. Hár bir sózdiń, grammatikalıq formanıń orınlı túrde, belgili bir stillik maqsette qollanıwına úlken dıqqat bóldi. Sol arqalı ádebiy til ólshemleriniń qáliplesiwi, turaqlasıwı hám jetilisiwi ushın háreket etti. Sonlıqtan da ol óziniń «Aqıbet» qosıǵında «Shayır, oylan hár bir sóz ushın» dep jazdı.
Bir mısal, xalıqtıń sóylew tilinde «Jigittiń atın qatın shıǵaradı, Qatınnıń atın otın shıǵaradı» degen naqıl bar. Berdaq usı naqıldaǵı bir qansha turpayı bolǵan «qatın» sóziniń ornına onıń sıpayı, mádeniyatlı túri «hayal» sózin «Xalıq ushın» qosıǵında «Er jigittiń atın hayal shıǵarar, Jamanı gezlesse jigit ne qılar» dep qollanadı.
Berdaqtan keyingi shayırlardıń tilinde túrkiy jazba ádebiy tildiń xalıq ushın túsiniksiz bolǵan sózleri az qollanıla basladı. Bul Berdaq babamızdıń ádebiy tildi rawajlandırıwdaǵı awızeki xalıq tiline tiykarlanǵan baǵdarınıń durıs ekenligin kórsetti.
Qaraqalpaq ádebiy tiliniń bunnan keyingi rawajlanıwına jańa sırtqı hám ishki faktorlar tásirin tiygizdi.
Solay etip, házirgi waqıtta qaraqalpaq jazba ádebiy tili belgili bir sistemaǵa túsken, turaqlı ólshemlerine iye, stillik jaqtan jetilisken, jámiyetlik turmıstıń barlıq tarawlarında sheklenbey jazba hám awızsha túrde qollanılatuǵın hám suverenli Qaraqalpaqstan Respublikası- nıń mámleketlik tili bolıp esaplanatuǵın til sıpatında rawajlanbaqta.
Dostları ilə paylaş: |